1917 – de film

Met 1917 heeft Sam Mendes een behoorlijk monumentale film gemaakt over een uitsnede uit de Eerste Wereldoorlog (WO 1). In die oorlog van 1914 t/m 1918 vochten o.a. Duitsland en Oostenrijk aan de ene kant tegen o.a. Frankrijk, Engeland en Rusland aan de andere kant. Vooral in loopgraven. Afgaande op mijn kennis van WO 1 en op mijn eigen ervaring als soldaat, kan de film best heel aardig kloppen. Als uitsnede, met twee Engelse korporaals die aan het front een belangrijk bericht moeten overbrengen.

Breder

Sam Mendes heeft eerder de film American Beauty gemaakt. En de twee beste James Bond-films ooit, Skyfall en Spectre. Hij heeft 1917 losjes gebaseerd op de verhalen van zijn opa Alfred Mendes, die als ordonnans in het Britse leger in 1917 diende aan het Duitse westfront. We zien hoe twee korporaals de opdracht krijgen een Engels bataljon te waarschuwen voor een Duitse valstrik die 1600 mannen het leven kan kosten. De korporaals Blake en Sco voeren vervolgens die opdracht uit. Rennend en struikelend over prikkeldraad, bomkraters en stapels gesneuvelden. Het doet erg realistisch aan. Als kijker ren en klauter je met ze mee. Dat komt vooral door scenes van soms 9 minuten en door het fenomenale camerawerk van Roger Deakins.

De verhalen van opa Mendes hebben ongetwijfeld bijgedragen aan het realiteitsgehalte van de film. Maar het materiaal dat Sam Mendes heeft gebruikt is natuurlijk veel breder, zo werkt dat bij films. En ook hier heeft de regisseur gebruik gemaakt van de ervaringen van misschien wel een paar honderd soldaten in een paar jaar. Om die ervaringen dan te persen in een verhaal van twee jongens gedurende één etmaal en dat verhaal weer re persen in een film van twee uur.

Het enige dat me echt niet lijkt te kloppen is de soldatentaal en hun humor. Een toespeling op seksuele handelingen (“rukken”) en nauwelijks gevloek, dat lijkt me werkelijk te braaf.

Smaller

Terwijl bijna elke film veel breder materiaal indikt, is er ook vrijwel altijd sprake van versmalling. Door een uitsnede uit een gebeurtenis te maken en daarop te concentreren, kunnen heel veel zaken niet aan de orde komen. In 1917 is dat eveneens het geval. Je krijgt als kijker geen enkele informatie over de achtergronden en oorzaken van de Eerste Wereldoorlog. Dat het een imperialistische strijd betrof vooral over de verdeling van de grondstoffen in de wereld, dat blijft buiten beeld. Dat in die oorlog en de nasleep daarvan (de Spaanse Griep!) wel honderd miljoen mensen stierven of verminkt werden, dat wordt evenmin verteld. Het was een massaslachting waar vooral het gewone volk voor moest bloeden. Je kunt niet altijd alles laten zien.

Nog enkele voorbeelden:

-In 1914 en 1915 kropen soldaten uit beide kampen enige tijd uit hun loopgraven om te verbroederen en samen Kerstmis te vieren. Tot ze door hun officieren weer in hun eigen geulen werden teruggejaagd.

-Veel soldaten gingen in 1917 over tot muiterij, soms zelfs met hele regimenten tegelijk. Ze staakten en pleegden passief verzet. Ze protesteerden tegen de gebruikte tactiek waarbij de soldaten bij duizenden werden opgeofferd in aanvallen die niets opleverden. De film die Stanley Kubrick hierover maakte, Paths of Glory, werd in Frankrijk en Engeland jarenlang verboden wegens ‘ondermijning van de moraal’.

-Een andere vorm van soldatenverzet: ze lachten officieren uit bij het voorlezen van berichten over zogenaamde overwinningen. Als ze naar het front marcheerden, blaatten ze als schapen die zogenaamd naar de slachtbank worden gevoerd. Ze maakten officieren bang door hen te bedreigen hen te doden “met een verdwaalde kogel” bij de volgende aanval. Ze verstopten zich waar mogelijk om aan de orders te ontsnappen.

-Soms leverde het verzet iets op: het Franse leger werd nauwelijks nog op stormaanval gestuurd. Vaak was het resultaat minder gunstig: bij duizenden werden jonge jongens door hun eigen officieren standrechtelijk geëxecuteerd.

De film van Sam Mendes besteedt al helemaal geen aandacht aan de Russische Revolutie die ver weg aan het Duitse oostfront in 1917naar een hoogtepunt ging. Voor een zeer groot deel ook uit verzet tegen de imperialistische oorlog en de gevolgen daarvan voor het gewone volk.

Dat neemt allemaal niet weg dat 1917 heel goed gewaardeerd kan worden voor wat het wél laat zien: een uitsnede uit de tijd met een vrij eerlijk verhaal van twee jongens met een schier onmogelijke opdracht, verdwaald in een waanzinnige oorlog.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Grenzeloos.