In Nederland vonden afgelopen week gemeenteraadsverkiezingen plaats. Ze toonden de afgang van de meeste regeringspartijen, maar ook de verdere doorbraak van verschillende extreemrechtse partijen. Ter linkerzijde verloor de SP bijna een derde van haar gemeenteraadszetels, in de zoveelste verkiezingsnederlaag op rij voor de partij. Toch waren er ook langs radicaal links lichtpunten, met vooral het succes van Bij1 in verschillende grote steden.

We publiceren hieronder twee artikels over de balans van de verkiezingen. Het eerste, van Jeroen van der Starre, actief bij de Internationale Socialisten, gaat in op de resultaten. Het tweede, van de hand van onze Nederlandse zusterorganisatie Grenzeloos gaat dieper in op de rol van Bij1 en de Socialisten (de verschillende groepen die door de recent uitgesloten linkse ex-leden van SP werden gevormd).

Gemeenteraadsverkiezingen leggen crisis van politieke vertegenwoordiging bloot

Door Jeroen van der Starre

Zoals verwacht zijn de gemeenteraadsverkiezingen uitgelopen op een harde afstraffing van de regeringspartijen. Maar de algemene armoede van de parlementaire politiek leidt tot een steeds verdergaande fragmentatie waar onder andere extreemrechts van profiteert. Gelukkig waren er ook enkele lichtpuntjes.

In de gemeenteraadsverkiezingen van afgelopen week was een diepe crisis van vertegenwoordiging opnieuw het leitmotiv. De opkomst was de laagste in jaren en er was geen enkel enthousiasme om naar de stembus te gaan – ook bij een groot deel van de mensen die uiteindelijk wel gingen. In het bijzonder in arme wijken en gemeenten was de opkomst laag. In Rotterdam kwam de opkomst niet boven de 40 procent, maar in wijken als Carnisse op Rotterdam Zuid was dat zelfs minder dan 20 procent. In het rijke Hillegersberg was de opkomst met meer dan 55 procent het hoogst.

Dat komt niet alleen doordat arme mensen minder gemotiveerd zijn om te gaan stemmen. In de eerste plaats hebben rechtse stemmers het voor het uitkiezen, waardoor de rijken veel beter worden vertegenwoordigd. Ten tweede heeft Rotterdam steeds rechtse colleges met Leefbaar Rotterdam als grootste gehad, afgewisseld met colleges zonder Leefbaar, die een Leefbaar light beleid voerden. De algemene lijn stond daarmee altijd vooraf vast en die behelsde onder meer dat arme en niet-witte Rotterdammers de stad uit werden gejaagd. Ongewenste Rotterdammers hebben sinds Pim Fortuyn geleerd dat hun wijken toch wel gesloopt worden en dat ze toch wel vernederd en geschoffeerd worden als ze in de bijstand terecht komen.

Armoede

De meeste regeringspartijen hebben een stevig en welverdiend pak slaag gekregen. Het CDA, dat ook onder vuur lag vanwege de karaktermoord op de lastige Pieter Omtzigt, verloor bijna een vijfde van haar zetels. De VVD verloor stevig, zo’n 14 procent van de zetels, maar blijft de grootste partij. ChristenUnie verloor zo’n 10 procent van de zetels. Opvallend is dat D66 wel een beetje wint. Dat heeft er mogelijk mee te maken dat die partij zichtbaar minder gelukkig is met het rechtse regeringsbeleid en met het feit dat die neoliberale afbraakpartij door de algemene verrechtsing nog wel eens ten onrechte als links wordt gezien. Het lijkt erop dat sommige linkse kiezers uit armoede maar op D66 hebben gestemd.

Die armoede op links was goed merkbaar. Linkse kiezers kunnen nauwelijks ergens heen. PvdA en GroenLinks bleven min of meer gelijk. Beide partijen waren daar – ondanks hun rol in de oppositie – behoorlijk positief over. Dat is niet ten onrechte, want deze partijen moesten het minder van hun eigen aantrekkingskracht en meer van de ‘afstootkracht’ van andere partijen hebben. Dat deze partijen alsnog gelijk zijn gebleven is evenwel een meevaller, aangezien bij alle andere opties slechter waren.

Zuurstofgebrek

Maar links als geheel verloor alsnog heel stevig. Dat kwam vooral door nog een vernietigende nederlaag voor de SP, die bijna 40 procent van haar zetels verloor. Dat die partij harde klappen zou krijgen was te voorzien, maar dat de afstraffing zo hard zou uitpakken is toch wel opvallend. De SP voert oppositie tegen een zeer impopulair kabinet en was met Renske Leijten een van de gezichten van de ontmaskering van het Kabinet-Rutte III. Dat de partij aanzienlijk harder wordt afgestraft dan CDA of VVD, zou te denken moeten geven.

Maar dat zal het bij de SP ook dit keer niet doen. Lilian Marijnissen heeft haar kop al in het zand sinds ze in 2017 lijsttrekker werd en het zuurstofgebrek begint nu duidelijk zijn tol te eisen. Gevraagd naar de ongemeen harde afstraffing ontkende Marijnissen tegenover de NOS dat daar überhaupt sprake van was. De SP verloor wat, maar op andere plekken werd er weer gewonnen en in sommige gemeentes kwamen ze nieuw binnen, zo omschreef Marijnissen de bijna-halvering. Verder was het nietbestaande verlies te verklaren door de lage opkomst en het gebrek aan vertrouwen in de politiek in de vergeten wijken.

Maar in vergelijking met het vertrouwen in de SP, is het vertrouwen in de politiek eigenlijk nog heel redelijk. Bovendien is het weinig verwonderlijk dat mensen in de ‘vergeten wijken’ zich niet erg verbonden voelen met een partij die een racistische campagne voerde en daarmee een middelvinger opstak naar veel inwoners van die wijken. Het idee dat de SP witte mensen in deze wijken met nationalisme en anti-migratieretoriek voor zich kan winnen is maar weer eens ontkracht. Bovendien valt op dat de partij niet alleen in de randstad, maar ook verloor op plekken waar de partij traditioneel sterk was, zoals in Heerlen, Arnhem, Nijmegen en Oss, waar de partij het slechtste resultaat sinds 1990 behaalde (Zie voor een nuttig overzicht van de electorale resultaten van de SP de website van Herman Beekers).

De partijtop heeft zich evenwel volledig ingegraven in haar koers en heeft de partij gescheurd en de interne democratie de facto afgeschaft om die te kunnen handhaven. Ideeën heeft de partij allang niet meer. Voorspelbaar genoeg worden de geroyeerde ex-leden nu als zondebok aangewezen voor het verlies. Het is uitgesloten dat deze zoveelste afstraffing zal leiden tot een kritische evaluatie in de partij en de SP zal vermoedelijk nog een lang bestaan leiden als een kleine partij die van de algehele politieke armoede afhankelijk zal zijn om nog iets van een electorale basis te behouden.

Extreemrechts

De PVV heeft flink terrein verloren in deze verkiezingen, maar over het algemeen heeft extreemrechts het vrij goed gedaan. JA21, BVNL en FvD hebben flink gewonnen. De SGP, dat niet echt extreemrechts is maar wel met de fascisten van FvD flirt, profiteerde enorm van het verlies van de ChristenUnie. De grote winst voor lokale partijen is voor een aanzienlijk deel winst voor extreemrechts. Leefbaar Rotterdam blijft de grootste in de havenstad. Criminelen als Richard de Mos en Jos van Rey werden deden het erg goed: zowel de Haagse Groep de Mos als de Liberale Volkspartij Roermond werden de grootste in hun gemeente. De partij Echt Voor Barendrecht (EVB) van Lennart van der Linden, voormalig voorzitter van FvD en nu senator voor JA21, won maar liefst 20 van de 29 zetels. Alle andere partijen zaten daar in de voorgaande periode samen in een college, omdat niemand met EVB wilde samenwerken.

De winst voor FvD is aanzienlijk, maar is vooral te danken aan het feit dat de fascisten op vrij veel plaatsen meededen. Op Urk stemde geen hond op het doorgesnoven nazikneusje dat de partij daar vertegenwoordigde. In Groningen, de provincie die FvD in ‘het Koeweit van Europa’ wil veranderen, kregen de fascisten gek genoeg ook geen voet aan de grond. In Limburg, waar de sympathie voor FvD vrij groot is, haalde de partij op de meeste plaatsen niet meer dan een zetel. Maar de fascisten hebben op veel plaatsen voet aan de grond gekregen die ze zullen gebruiken om hun macht verder uit te bouwen. Baudet hield zijn achterban tijdens de verkiezingsavond voor dat de electorale doorbraakjes het begin zijn van de verdere uitbouw van zijn beweging. FvD gaat ‘doen waar we voor opgericht zijn’, aldus Baudet, dat wil zeggen: een lokale zuil bouwen, met een eigen community, ‘sportclubs’, ‘ondernemersverenigingen’ en wat dies meer zij. FvD zal zijn posities met andere woorden gebruiken als een springplank voor fascistisch straatactivisme dat zal leiden tot een toename van intimidatie en andere vormen van extreemrechts politiek geweld op lokaal niveau.

Lichtpuntjes

Behalve de extreemrechtse partijen hebben vooral veel nieuwe, lokale, vage en/of kleine partijen kunnen profiteren van de algemene politieke malaise en de crisis van politieke vertegenwoordiging. Volt deed het bijvoorbeeld heel goed, ondanks het feit dat het stel yuppies dat die partij leidt in de kwestie Gündogan overtuigend heeft aangetoond nog te incompetent te zijn om hun veters te strikken. De Partij voor de Dieren, dat al sinds haar oprichting een onmiskenbaar bewijs is van het failliet van het Nederlandse parlementaire systeem, wist haar zetelaantal te verdubbelen.

De lichtpuntjes in de verkiezingsuitslag waren schaars, maar daarom des te helderder. BIJ1 wist ondanks een mediaboycot in vier gemeenten zetels te halen. In Amsterdam, waar de partij zich de afgelopen vier jaar heeft bewezen, haalde de partij 3 zetels. In Rotterdam en in Almere komt BIJ1 uit het niets met twee zetels in de raad. En ook in Utrecht wist de partij een zetel te winnen. De socialistische initiatieven in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht wisten helaas nergens een zetel te halen, al was de steun voor de socialisten vooral in Rotterdam, waar een procent van de kiezers op Socialisten 010 stemde, alsnog niet onaanzienlijk.

Oppositie

Al met al benadrukken deze verkiezingen dat er een grote onvrede is over de heersende politiek, maar het overgrote deel van de linkse partijen vertegenwoordigt geen werkelijk alternatief en spreken daarom de mensen niet aan. Dat leidt tot een verdere politieke fragmentatie waar extreemrechts bij gebaat is en die de fascistische dreiging vergroot. De winst voor BIJ1 is iets om op door te bouwen.

Maar we moeten als links niet in de val trappen te denken om dat in uitsluitend parlementaire termen te zien. De voorgaande kabinetten – in het bijzonder Rutte II – hebben steeds meer overheidstaken afgeschoven naar de gemeenten, zonder dat er voldoende geld is om die uit te voeren. Op die manier bijvoorbeeld de Jeugdzorg verder worden uitgekleed, zonder er de politieke verantwoordelijkheid voor te dragen. De Gemeentewet verbiedt gemeenten bovendien om inkomensafhankelijke belastingen te heffen, waardoor gemeentebelastingen grotendeels uit nominale bedragen bestaan en waardoor de armsten relatief veel meer belasting moeten betalen dan rijkere bewoners. Deze combinatie van factoren zorgt ervoor dat links gemeentebeleid effectief onmogelijk is gemaakt. Collegedeelname kan er alleen maar toe leiden dat links zich verantwoordelijk gaat maken voor rechts beleid. Vervolgens is dan de neiging om dat te gaan maskeren of vergoelijken – dat is precies het soort oneerlijke politiek dat de geloofwaardigheid van links heeft ondermijnd.

Hoewel de druk om ‘verantwoordelijkheid te nemen’ groot kan zijn, zouden we als links dit soort mechanismen bloot moeten leggen en als basis moeten gebruiken om uit te leggen dat het onze taak niet is om dit disfunctionele systeem te gaan managen en ons verantwoordelijk te maken voor beleid dat het onze niet is. Links zou de gemeenteraden juist moeten gebruiken als podium om het geluid van de sociale bewegingen te versterken, om schandalen aan te kaarten en om te bouwen aan een fundamentele oppositie – in de raad en op straat.

De noodzaak van een radicaal alternatief: steun De Socialisten en BIJ1

Door Grenzeloos

We leven in gevaarlijke tijden. Covid eist wereldwijd nog steeds ontelbare slachtoffers en de oorlog in Oekraïne duurt voort. Op de achtergrond bedreigt de klimaatcrisis het leven van miljoenen mensen. Deze crises vragen om radicale antwoorden en nieuwe organisaties.

Want hoe verschillend deze rampen ook zijn, ze hebben een gemeenschappelijke noemer. Ze zijn een gevolg van het kapitalisme, een systeem dat alles ondergeschikt maakt aan de winsthonger van het kapitaal en niet kan zonder wedijver tussen de aan haar onderhorige staten. De enige manier waarop het kapitalisme met crises als klimaatverandering om kan gaan is door ze voor zich uit te schuiven en daarmee ernstiger te maken.

Deze crises zijn het gevolg van menselijk handelen, van structuren en machtsverhoudingen die door mensen zijn gecreëerd en die daarom ook door mensen kunnen worden afgebroken en vervangen. Maar dit vraagt inspanning en organisatie. Nodig zijn strijdbare bewegingen die zich inzetten voor de belangen van de overgrote meerderheid en niet bang zijn voor de macht van het kapitaal. Het vraagt ook om socialistische organisaties die deze strijd steunen, de leugens en valstrikken van rechts aan de kaak stellen en perspectieven uitdragen. Het deelnemen aan verkiezingen en in verkiezingscampagnes uitdragen van linkse standpunten is daar een deel van.

Voor links bieden de gemeenteraadsverkiezingen wat dit betreft een gemengd beeld, maar er zijn enkele tekens die hoopvol stemmen. Het beste nieuws is het succes van het antikapitalistische BIJ1: in Amsterdam won de partij twee zetels erbij, in Rotterdam en Almere kwam ze in de raad met twee zetels en in Utrecht met een zetel. In Amsterdam, Utrecht en Rotterdam wisten de nieuwe groepen die landelijk deel uitmaken van De Socialisten helaas geen zetels te winnen. Dit initiatief staat echter nog in de kinderschoenen.

De komende periode zullen actie en samenwerking in sociale bewegingen centraal moeten staan. Daarnaast is het noodzakelijk dat activisten uit verschillende delen van radicaal links met elkaar in discussie gaan over de opbouw van nieuwe organisaties. Als leden van Grenzeloos willen we daaraan bijdragen en we roepen onze lezers op de opbouw van linkse organisaties als De Socialisten en BIJ1 te ondersteunen.

De teloorgang van de SP

Bij Grenzeloos hoopten we lange tijd dat de SP een rol zou spelen in het verzamelen en opbouwen van een strijdbaar socialistisch links. We hoopten dat de SP zich van een sektarische, maoïstische groep zou ontwikkelen tot een brede, radicale en democratische partij, waar mensen van verschillende achtergronden en uit verschillende bewegingen zich thuis zouden voelen. Dat was voor ons reden om naast ons werk in verschillende sociale bewegingen ook in te zetten voor de verdere opbouw van de SP.

Een tijd lang leek de ontwikkeling van de SP in die richting te gaan. Maar helaas is het duidelijk geworden dat de partijleiding de steven heeft gewend en dat de SP zich steeds meer profileert als de partij van witte arbeiders, waarvoor alles wat te maken heeft met feminisme, antiracisme, klimaat en milieu, niet meer is dan ‘woke’ gedoe dat afleidt van de strijd voor de directe belangen van de (vermeende) achterban. Daarmee komt de SP haaks op nieuwe sociale bewegingen te staan.

Deze ontwikkeling van de SP heeft naar onze mening een viertal oorzaken:

– Een parlementaire gerichtheid, waarbij de leuze ‘geen fractie zonder actie’, steeds meer op straat gaan om iets te bereiken, ‘in de raad’ is gaan betekenen.

– Een onbegrip van de klimaatcrisis en de ecologische crisis in bredere zin.

– Een onbegrip van de veranderde samenstelling van de arbeidersklasse en de rol van racisme en seksisme. En daarmee een onbegrip van het belang van de antiracistische en feministische strijd voor de gehele arbeidersklasse.

– Het ondemocratische functioneren van de partij met een zekere minachting voor de eigen leden en hun oordeelsvermogen.

Het is geen verrassing dat de leiding van de SP recent in botsing kwam met de jongeren in de partij, georganiseerd in ROOD. Veel linkse jongeren zijn vanzelfsprekend wel geïnteresseerd in de thema’s die de partij links laat liggen. Omdat de leiding van de SP er niet voor koos om de discussie aan te gaan werd een breuk met ROOD onvermijdelijk. Die breuk had een sneeuwbaleffect omdat leden die de kant van ROOD kozen of enkel serieuze kritiek hadden op het optreden van de partijleiding ook als tegenstanders werden gezien. De SP koos ervoor gemotiveerde, vaak jonge socialisten van zich te vervreemden in de hoop dat als er eenmaal rust in de tent is, de partij weer succes kan boeken. Dit lijkt vooral ingegeven te zijn door wensdenken.

Want de SP sleept zich ondertussen van de ene verkiezingsnederlaag naar de andere en het ledental is sterk gedaald. Terwijl centrum-links zich wist te handhaven, heeft de SP ook bij de afgelopen verkiezingen opnieuw een klap gekregen met een verlies van meer dan 100 zetels. Een deel van deze achteruitgang kan verklaard worden doordat de SP dit jaar in minder gemeentes deelnam. Een gebrek aan activisten speelt de SP, ooit bij uitstek de actiepartij, parten. De partij bevindt zich nu ongeveer op het niveau van 15-20 jaar geleden, maar met het belangrijke verschil dat de curve toen omhoog wees.

In plaats van een evaluatie van wat misging en beter kan, geeft de partij-top steeds opnieuw de schuld aan externe factoren en volhardt ze in een koers die zich zonder veel succes oriënteert op een clichématig beeld van ‘de mensen in de wijken’. Het is niet verwonderlijk dat de SP de afgelopen tijd links van haar nieuwe groeperingen heeft zien ontstaan die punten die de partij liet liggen wel hebben opgepakt. Klimaat en milieu zijn belangrijk voor de Partij van de Dieren, antiracisme staat centraal bij BIJ1. De SP is niet de enige linkse partij die het moeilijk heeft, maar het gebrek aan zelfkritiek is verontrustend en maakt de noodzaak van nieuwe organisaties duidelijk.

​​​​​​​Nieuw links

Het succes van BIJ1 is goed nieuws voor heel links. Het is een vergissing om BIJ1 te beschouwen als een ‘single issue’ partij, of als een partij voor enkel Zwarte Nederlanders in de grote steden. De BIJ1 strategie om een coalitie van verschillende achtergestelde groepen te bouwen heeft succes opgeleverd. In onder meer Utrecht en Rotterdam slaagde de partij erin de gemeenteraad binnen te treden en in Amsterdam won de partij twee extra zetels. Met slechts een zetel in raad wist de BIJ1 in Amsterdam zich te profileren als een linkse oppositiekracht met principes en zo wortel te schieten.

BIJ1 slaagt erin mensen die normaal gesproken genegeerd worden aan te spreken en een nieuwe generatie politieke activisten naar voren te schuiven. Zo heeft de partij bewezen dat met zichtbaarheid in sociale bewegingen en een radicaal geluid een basis gewonnen kan worden voor verdere opbouw.

De organisaties die in Utrecht, Amsterdam en Rotterdam voornamelijk rond de geroyeerde SP-leden zijn opgebouwd haalden helaas geen zetels. Geheel onverwacht was dit niet. In alle drie de steden ging het om organisaties die in slechts enkele maanden uit de grond gestampt moesten worden en die voor het grote publiek, dat natuurlijk niet de interne ontwikkelingen in de SP erg nauwgezet volgt, nog vrij onbekend zijn. De verschillende groepen moesten het vooral hebben van buitengewoon gemotiveerde linkse stemmers die op zoek zijn naar een radicaal alternatief. Een deel van dit publiek kwam terecht bij BIJ1 dat in deze drie steden wel zetelwinst wist te winnen. Socialisten Utrecht haalde 0,4 procent, Democratisch Socialisten Amsterdam won 0,5 procent en in Rotterdam won Socialisten010 ongeveer één procent van de stemmen. Verspreid over drie steden brachten meer dan 4000 mensen hun stem uit op een nieuw socialistisch initiatief.

De verkiezingscampagnes van de verschillende Socialisten groepen moeten gezien worden als slechts een begin. Gezien de korte tijd die er beschikbaar was, is het indrukwekkend wat er op poten gezet werd. Natuurlijk wordt er niet binnen een paar maanden een electorale concurrent voor de gevestigde linkse partijen opgebouwd. En hoewel de campagne geen zetels opleverde, is de bekendheid van deze initiatieven vergroot en zijn er nieuwe leden gewonnen.

Alhoewel er qua achterban en potentiële leden zeker overlap bestaat tussen BIJ1 en De Socialisten, zijn er ook duidelijke verschillen. De socialistische traditie en een oriëntatie op de arbeidersklasse staan veel meer centraal in de tweede groep, terwijl BIJ1 meer succes heeft in het organiseren en vertegenwoordigen van mensen van kleur in de strijd tegen racisme. De twee groepen zijn natuurlijke bondgenoten in de emancipatiestrijd van achtergestelde groepen, geen concurrenten. In de afgelopen campagne lieten beide zien zich daar bewust van te zijn. In de toekomst zullen de twee nog vaak samen moeten werken, ook met delen van de SP en andere activisten.

Hoe verder? Ten eerste moeten de bestaande organisaties verder uitgebouwd worden. Het gaat er nu om voort te bouwen op het werk van de afgelopen maanden. Ten tweede moet er gezocht worden naar mogelijkheden om samen te werken en sociale bewegingen te versterken.

Als Grenzeloos zijn we erg blij met het succes van BIJ1 en we pogen dit te steunen.

Gelet op onze eigen achtergrond en geschiedenis denken we dat we vooral een bijdrage kunnen leveren in De Socialisten. De verkiezingsuitslag betekent beslist niet dat De Socialisten als organisatie geen toekomst heeft, verkiezingen zijn slechts een deel van socialistische politiek. In sociale bewegingen als de protesten rond de woningnood of de klimaatbeweging moeten socialisten niet alleen meebouwen maar ook hun eigen antikapitalistische analyses en oplossingen naar voren schuiven. Er bestaat een hernieuwde belangstelling voor radicale maatschappijkritiek.

Marxistische analyses van de verschillende kapitalistische crises zijn noodzaak, maar de infrastructuur om linkse ideeën te ontwikkelen en te verspreiden is grotendeels verdwenen. Voor socialistische doeners en denkers is er dus volop werk te doen. Het streven blijft immers om de wereld niet enkel te interpreteren, maar ook om deze te veranderen.