In de jaren zeventig moest ik om den brode regelmatig het land doorkruisen. Op de weg tussen Roeselare en Kortrijk viel me telkens een slogan op, die daar op een koestal in de velden gekalkt stond: Volk word staat. (1)Het betreft in oorsprong een versregel van Anton van Wilderode. Of de slogan is ouder en dan heeft van Wilderode zich die in een gedicht toegeëigend, dat kan ook.
Die slogan trekt in Vlaanderen veel mensen over de streep, en dat doet hij ook elders, uiteraard in anderstalige varianten. Het is een bijzonder krachtig vers dat in drie woorden een compleet politiek programma bevat, dat van het nationalisme. Het vers is niet alleen krachtig, het is ook pervers. Zodra het in zijn opzet slaagt, zodra het volk vermeend staat wordt, vallen de lijken niet meer te tellen. Kroatië, Servië en Slovenië zijn daar opvallende, recente en nabije voorbeelden van.
Ook het zionisme is zo’n nationalisme. Ook daar weerklinkt het (per)vers(e) Volk word staat. En ook daar: slachtoffers à volonté. Pervers is de slogan ook omdat kritiek op de staat door de aanhangers ervan ten onrechte gelijkgesteld aan kritiek op het volk. Zo wordt ook kritiek op de staat Israël gelijkgesteld met kritiek op het Joodse volk. Dat is wat Ken Loach nu overkomt.
Loach heeft hetzelfde politieke parcours doorlopen als ikzelf. Tot de klassieken van die stroming behoort ook werk van Abraham Leon, een Belgische Jood die het zionisme verwierp. Hij kwam om in de gaskamers, maar je kunt op ’t internet nog teksten van hem vinden, zoals zijn meesterlijke Hoe het jodendom de geschiedenis kon overleven. Ik haal er een zin uit: ‘[Zo]als elk ander nationalisme, en met nog meer aandrang, stelt het zionisme het historische verleden in kader van het heden.’
Links Abraham Leon (1918-1944), rechts Ken Loach (°1936)
De biograaf van de Joodse schrijver Franz Kafka concretiseert die zin bijzonder treffend: ‘In de kern is de mythe niet veranderd (…) Wat echter wel veranderde was de gedaante waarin de mythe zich in de loop van de westerse geschiedenis voordeed (…) Van Christusmoordenaar, vampier, verkrachter en gifmenger veranderde hij in een woekeraar, oneerlijke koopman, kapitalistische uitbuiter, bolsjewistische wroeter. De met zijn geweer zwaaiende zionistische imperialist, de jood als aanstormende soldaat is enkel de nieuwste versie van dat portret (…)’ (2)Ernst Pawel, Het leven van Franz Kafka. 1986. UitgeverijVan Gennep Amsterdam. 515 p. Het is door deze truc (‘Het historische verleden in kader van het heden stellen’) dat tal van goedmenende mensen ten onrechte een gelijkheidsteken plaatsen tussen de staat Israël en het Joodse volk.
Mij zou het verwonderen dat premier Michel dat niet weet. Dat hij desondanks Ken Loach aanvalt, past gewoon in zijn winkel. In die winkel staat immers ook een schap met populistische trucs om alle herinneringen aan Mei 68 weg te wissen, ook de films van Ken Loach. Charles Michel moet daar met zijn tengels af blijven, vind ik!
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op De Laatste Vuurtorenwachter.
