Op 7 oktober kreeg de extreem-rechtse Bolsonaro tijdens de eerste ronde van de Braziliaanse presidentsverkiezingen bijna de helft van de stemmen. Op zondag 28 oktober vindt een tweede, beslissende ronde plaats. Terwijl Bolsonaro leidt in de peilingen, gaan honderdduizenden mensen tegen hem de straat op.

Jair Messes Bolsonaro van de Sociale Liberale Partij (PSL) neemt het in de tweede ronde op tegen Fernando Haddad van de Arbeiderspartij (PT). In de eerste ronde kreeg Bolsonaro 46 procent van de stemmen en Haddad maar 29 procent. De verwachting is dat Bolsonaro de tweede ronde zal winnen. Dat zou schokkend zijn, want Bolsonaro verhult zijn fascistische ideeën niet en heeft verregaande antidemocratische plannen.

Veel kiezers zijn enorm teleurgesteld in de gevestigde partijen. De PT van Haddad heeft lang geregeerd en wordt, niet onterecht, geassocieerd met de economische crisis en de rijzende criminaliteit in Brazilië. De PT voerde bezuinigingen door en schuwde samenwerking met het bedrijfsleven en de rijken niet. De frustratie daarover maakte de weg vrij voor de extreem-rechtse PSL.

Een dictatuur dreigt

Bolsonaro heeft de woede en teleurstelling van de bevolking kunnen aanspreken en is in korte tijd zeer populair geworden. Bolsonaro heeft een militair verleden en bewierookt het militaristische dictatoriale regime dat heerste in Brazilië van 1964 tot 1985. Hij prees tijdens zijn campagne het martelen en vermoorden van linkse activisten. Volgens Bolsonaro hadden de 30.000 mensen die zijn gemarteld ook allemaal vermoord moeten worden.

Bolsonaro wil de politie meer vrijheden geven in het gebruik van geweld en meer macht bij het leger neerleggen. Bolsonaro beweert dat hij de georganiseerde criminaliteit wil aanpakken. Maar zijn anti-democratische retoriek en plannen maken duidelijk dat een nieuwe dictatuur dreigt. Zijn tegenstanders waarschuwen dan ook terecht voor de dramatische gevolgen die de verkiezing van Bolsonaro zou hebben. Bolsonaro steekt zijn homohaat, antifeminisme en racisme niet onder stoelen of banken. Met de populariteit van Bolsonaro is nu al het geweld tegen gemarginaliseerde groepen toegenomen.
Toen een vrouwelijke politica van de PT Bolsonaro aansprak op de verkrachtingscultuur in het leger, zei hij tegen haar dat zij niet ‘verkrachtingswaardig’ is en zich dus geen zorgen hoeft te maken. Hij is tegen abortus en gelijke lonen voor vrouwen en wil progressieve wetgeving terugdraaien.

Op straat worden antifascisten, vrouwen, zwarte mensen en LHBTQI+’ers aangevallen door Bolsonaro-aanhangers. In sommige steden is het zelfs al gevaarlijk om een rood shirt te dragen omdat er kans bestaat om aangevallen te worden.

Voedingsbodem voor fascisme

Brazilië toont hoe bij bepaalde omstandigheden extreem-rechtse politici in korte tijd zeer populair kunnen worden. De combinatie van economische en sociale crises – er zijn miljoenen werklozen – en groeiend geweld is hiervoor een belangrijke reden. Ook de bezuinigingen en corruptieschandalen binnen de gevestigde partijen, waaronder de PT, bieden kansen voor rechtse politici die tegen het bestaande systeem ageren.

Bolsonaro is in staat de onvrede te kanaliseren. Met hem werd antipetista (‘tegen de PT’) een levendig begrip. Hij biedt plannen voor een drastische verandering en wil breken met het huidige politieke systeem. Dat is wat Brazilianen willen horen die keer op keer teleurgesteld zijn door de regering en in zware omstandigheden leven. Voor vele Brazilianen is veiligheid nu bovendien een prioriteit. Velen van hen hopen dat de repressieve plannen van Bolsonaro op zijn minst de criminaliteit zullen verminderen.

Is er hoop?

De radicale linkerzijde heeft het gat niet kunnen opvullen, maar won wel aanzienlijk aan populariteit bij de afgelopen verkiezingen. Voordat de eerste ronde had plaatsgevonden, ging een front van honderdduizenden activisten de straat op tegen Bolsonaro: LHBTQI+ers, oorspronkelijke bewoners van Brazilië en antifascisten onder de leiding van activistische vrouwen.

Als Haddad zich directer uitspreekt voor de werkende klasse en een programma presenteert dat de bezuinigingsmaatregelen geheel terugdraait, heeft hij wellicht een kans om kiezers terug te winnen. Daarbij moet hij specifiek opkomen voor de rechten van vrouwen, LHBTQI+’ers en zwarte mensen. Pas dan vormt hij echt een tegenstem tegen Bolsonaro. Voor de groepen en activisten links van de PT die kritiek op de PT hebben, is het nu de uitdaging om Haddad wel te steunen en samen te organiseren voor een stem tegen Bolsonaro.

Op 21 oktober gingen wederom in verschillende steden duizenden mensen de straat op tegen Bolsonaro. Hierin zou de PT een zichtbare en leidende rol moeten hebben. Protesten kunnen duidelijk maken waar Bolsonaro werkelijk voor staat en welke alternatieven er zijn. Hopelijk komt het vertrouwen in links hiermee terug, voordat Brazilië van een jonge democratie weer afglijdt tot een dictatuur.

Bolsonaro verslaan is de eerste stap. Als dat lukt ligt er nog een enorme uitdaging om de extreemrechtse bewegingen te verslaan. Links moet haast maken met het organiseren van een zo breed mogelijke antifascistische beweging om de werkende klasse en de gemarginaliseerde gemeenschappen te verdedigen. Er komt een belangrijk gevecht aan.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.