Terwijl Europa medeverantwoordelijk is voor veel conflicten waardoor mensen op de vlucht slaan, houdt ze haar poorten angstvallig gesloten voor diezelfde vluchtelingen. Veilige routes naar Europa ontbreken. Herplaatsing van vluchtelingen en asielzoekers uit grenslanden als Italië en Griekenland stagneert.Sinds de Turkije-deal zitten steeds meer mensen in onmenselijke omstandigheden vast op de Griekse eilanden. Schrijnend omdat dit zich afspeelt in het ‘veilige’ en ‘beschaafde’ Europa. Nog schrijnender omdat dit bewust beleid lijkt te zijn: betere opvang zou meer migranten aantrekken. Menselijk lijden als afschrikmiddel dus. Ik was een week op Lesbos en zag hoe vluchtelingen proberen te overleven in de ‘hel’ van Moria.

Het is vroeg in de morgen als ik voor het eerst kennis maak met Moria, het grote en beruchte vluchtelingenkamp op Lesbos. Een voormalig legerkamp, omsloten door grauwe muren en afschrikwekkend prikkeldraad. Moria is opgezet voor 3000 mensen, nu zijn het er meer dan 14.000. Ruim 6000 mensen leven binnen de muren, in wooncontainers en grote tenten. Op alle beschikbare plekken daartussen staan dunne koepeltentjes waarin hele families leven.

Buiten het kamp (in de zogenaamde Olive Grove) leven meer dan 8000 mensen. In een wirwar van tenten en zelfgebouwde hutten. Zonder elektriciteit en water. Soms hebben mensen niet meer dan een stuk karton om op te slapen. Het stinkt overal naar rottend vuil en uitwerpselen. Er is groot gebrek aan hygiëne. Mensen zijn wanhopig. ‘Ratten kruipen je tent binnen en knagen aan je tenen’. Ouders laten hun kleine kindjes daarom soms in een doos slapen, anders worden ze gebeten.

Overal zie je lange rijen. ‘We voelen ons schapen, op elkaar gestapeld en de hele dag in de rij: voor de toiletten, de voedselafgifte, de doktersposten en de registratie.’ De asielprocedures lopen hopeloos achter zodat veel mensen minstens een of twee jaar in deze ellende zitten. Vanwege alle spanningen breken regelmatig gevechten uit. Na de brand, dit najaar, kwamen mensen in opstand: ‘bevrijd ons uit de hel’.

De situatie is inhumaan, onveilig en onhoudbaar, geven mensenrechtenorganisaties al jaren aan. De mensenrechtencommissaris van Raad van Europa stelde vorige week dat de situatie in de Griekse kampen ‘explosief’ is en ‘op de rand van een catastrofe balanceert’.

Kinderrechten met voeten getreden

In deze afschuwelijke omstandigheden leven veel kinderen: 5.771 in oktober dit jaar. Ouders vinden het verschrikkelijk dat ze hun kinderen niet voldoende kunnen beschermen. Er zijn ook 1000 alleen reizende jongeren. Zij hebben recht op extra bescherming, maar er is slechts plaats voor 300 alleen reizende jongeren in twee aparte sectoren binnen het kamp. De rest moet het zelf uitzoeken.

Volgens Artsen zonder Grenzen hebben veel kinderen psychische klachten. Ze trekken zich soms terug uit het ‘normale’ leven. Ze stoppen met praten, gaan niet met andere kinderen om en sommigen eten zelfs niet meer en sluiten hun ogen. Resignation syndrome wordt dit genoemd, extreme terugtrekking uit een leven dat ze niet aan kunnen. Er zijn veel kinderen die zichzelf pijn doen en er zijn zelfs kinderen die aan zelfmoord denken. Voor deze kinderen is pas kans op genezing als er stabiliteit komt, weg uit Moria dus. ‘Het is tijd dat Europa haar verantwoordelijkheid neemt’, zegt Artsen zonder Grenzen. ‘Kinderen arriveren getraumatiseerd in Moria en in het kamp wordt hun toestand alleen maar erger.’

Ngo’s brengen nog wat menselijkheid

De vele ngo’s die er zijn, doen wat ze kunnen. Stichting Bootvluchtelingen heeft een medische post binnen kamp Moria en Artsen zonder Grenzen direct daarbuiten. Er blijft echter een groot gebrek aan medische zorg, Movement on the Ground heeft een klein deel van de Olive Grove opgekocht, terrassen aangelegd, goede tenten geplaatst en gezorgd voor elektriciteit, water en wifi. Ze zijn hun terrein aan het uitbreiden.

Beter is het in Kara Tepe, een gemeentelijk kamp vlakbij Mytilini, dat met hulp van organisaties als Movement om the Ground en Because we Carry laat zien hoe het ook kan. In Kara Tepe worden kwetsbare gezinnen en ouderen gehuisvest, er is plaats voor zo’n 1300 mensen, meer worden niet toegelaten.

Een mooie plek waar vluchtelingen even mens kunnen zijn is Home for All, van Katarina en Mikos. Zij hebben hun restaurant omgebouwd in een toevluchtsoord voor de kampbewoners van Moria, die hier even kunnen ontspannen en samen met hun familie gewoon aan een tafel eten. Het is een prachtige gemeenschap waarin eilandbewoners, internationale vrijwilligers en vluchtelingen samenwerken.

De bewoners van Moria vrezen de winter. Zij zijn er zelf niet op toegerust en het kamp al helemaal niet. Because we Carry is bezig met het uitdelen van 14.000 winterjassen uitdelen, er gaan ook transporten naar Home for All. De ngo’s hebben met vereende krachten pallets onder veel tentjes geplaatst, om een beetje bestand te zijn tegen de regen, maar het blijven zomertentjes waar families de winter in moeten zien te overleven.

Op 16 november meldde Artsen zonder Grenzen de dood van een baby van 9 maanden, overleden aan ernstige uitdroging. Zij roept opnieuw op mensen ‘out of this hell’ te halen ‘now’. Dit kan natuurlijk niet goed gaan.

Geen humanitaire ramp, maar bewust beleid

Mensen die gevlucht zijn voor oorlog en geweld krijgen opnieuw te maken met een vorm van geweld. Schrijnend omdat het zich afspeelt in het ‘veilige’ en ‘beschaafde’ Europa. Nog schrijnender omdat de inhumane situatie op de Griekse eilanden bewust beleid lijkt te zijn van de Europese machthebbers. Volgens een Europese Commissaris zit betere opvang er niet in. ‘Dat zou een verkeerde boodschap zenden en een nieuwe golf migranten veroorzaken’. Menselijk lijden als afschrikking dus. Een menselijk schild.

Toch steken er weer steeds meer mensen de Egeïsche Zee over vanuit Turkije. Vooral vluchtelingen uit Syrië, Afghanistan en Irak. Op dit moment verblijven er 26.000 migranten op de Griekse eilanden. Een record sinds het afsluiten van de Turkije-deal.

Vanaf september is Griekenland 5000 mensen aan het herplaatsen van de eilanden naar het vasteland. Tegelijk is een nieuwe, strengere migratiewet aangenomen op initiatief van de rechts-conservatieve regering. Daarmee gaat Fort Europa weer verder op slot. Volgens mensenrechten-organisaties zijn de gevolgen van de nieuwe wet dat vluchtelingen straks minder kans hebben op een eerlijk asielproces en teruggestuurd kunnen worden naar landen waar ze gevaar lopen.

Mensenrechten daadwerkelijk respecteren

Griekenland is overbelast, we kunnen dit niet alleen aan Griekenland overlaten. Daarom moeten we:

– Onmiddellijk starten met verbetering van de levensomstandigheden en procedures in de kampen op de Griekse eilanden. Daarbij kan worden aangesloten op de vele ngo’s die er werkzaam zijn om mensen weer een beetje waardigheid en hoop te geven.

– Nu eindelijk eens serieus werk maken van het herplaatsen van vluchtelingen naar andere Europese landen. Europa moet laten zien dat we een plek zijn waar mensenrechten daadwerkelijk worden gerespecteerd.

– Stoppen met de Turkije-deal. Die was van begin af fout omdat Turkije niet veilig is en het land alleen vluchtelingen uit Europa erkent. Bovendien houden zowel de EU als Turkije zich niet aan de afspraken uit de deal. Europa is ook nog chantabel geworden, nu Turkije regelmatig dreigt de poorten naar Europa weer geheel open te zetten.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Joop.