Jojo is een jongetje van 10 jaar in een klein stadje in Nazi-Duitsland tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog. Eigenlijk heet hij Johannes, maar iedereen noemt hem Jojo. De bijnaam Rabbit verdient hij als hij op kamp met de Hitlerjugend nog geeneens durft om een konijn de nek om te draaien. Hij wordt ermee gepest en zoekt steun bij een fantasiefiguur van Adolf Hitler, zijn grote held.

De verering van Jojo voor Adolf en zijn fascisme begint echter te tanen als hij ontdekt dat zijn moeder op zolder een Joods meisje van 16 verbergt en hij kennis maakt met deze Elsa, ‘een echte jood’. Als Nazi-Duitsland wordt verslagen door de Amerikanen en de Russen, is Jojo inmiddels al geheel bevrijd van zijn geïndoctrineerde antisemitisme.

Gruwel achter de humor

In deze film van de Nieuw-Zeelander Taika Waititi wordt Hitler tamelijk belachelijk gemaakt. Waititi zegt daarover in een interview met Ab Zagt van het AD (02-01-20): “Het is en blijft een feit: humor is het beste wapen om foute autoriteiten op de hak te nemen.” En: “De Hitler in mijn film is de fantasie van een 10-jarig kind. Daarom is hij ook zo kinderachtig voorgesteld. Vandaar dat deze Hitler ook zo onvolwassen is. Hij reageert als een dreinende puber die zijn zin niet krijgt.” Waititi speelt deze rol met veel overtuiging.

Nu zit er altijd toch wel enig risico aan het belachelijk maken van dictators. Dat gebeurde bijvoorbeeld ook in de film The Death of Stalin (2017) en ik herinner me dat de kennis van de gruwelijjke wandaden van Stalin en zijn entourage voor mij als een dikke deken lagen over de grappen en grollen in die film. Echt schaterlachen kon ik niet.

Voor de humor rond de fantasie-Hitler in Jojo Rabbit geldt ongeveer hetzelfde. Dat betekent niet dat die humor volkomen ongepast of niet-goedbedoeld zou zijn. Het betekent wel dat mensen die onlangs in een kramp schoten bij de Sieg Heil van Marco van Basten misschien beter niet naar deze film kunnen gaan. De confrontatie met velerlei nazi-symbolen en het driftig oefenen van de Hitlergroet zou hen te veel kunnen worden.

De moraal

Voor wie is de film dan wel geschikt? Welnu, eigenlijk voor verder iedereen. Het is een mooi en goed verteld en verfilmd verhaal. Met een moraal die deugt. Oorlog en antisemitisme zijn foute boel. In sommige opzichten doet Jojo Rabbit denken aan La Vita è Bella van Roberto Benigni (1997), qua humor en fantasie, hoewel ik die film persoonlijk wel wat spannender en warmer vond. Blijft wellicht de vraag hóe geschikt Jojo Rabbit is voor wélk publiek. Coen van Zwol van de NRC (02-01-20) maakt een onderscheid tussen volwassen kijkers zoals hijzelf en jeugdige kijkers.

Hij heeft een punt. Volwassenen met enige kijk op de geschiedenis zullen de film zeker kunnen waarderen, al was het maar vanwege het creatieve vakmanschap, maar zullen hem misschien toch niet geheel onbevangen kunnen ervaren. Zie bovengenoemde overwegingen. Voor jongeren ligt dat anders. Voor hen zijn de grappen en grollen mogelijk wat minder belast en ligt de nadruk meer in het loskomen van het nazisme en op de vermenselijking van Jojo’s ideeën, opvattingen en gedrag in zijn ontmoeting met Elsa. Wellicht is dat tevens een stimulans nog eens wat dieper te duiken in de achtergronden van die duistere periode in de wereldgeschiedenis.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Grenzeloos.