Na het verschijnen van Joker vond er discussie plaats over de politieke aard van de film. The Guardian kopte dat de film ‘geen ode is aan extreemrechts, maar een waarschuwing tegen bezuinigingen’. Dat laatste kan waar zijn. Maar alsnog is Joker niet alleen niet links, het berust op een dubieuze blik op geestesziekte en verzet.
Arthur Fleck is een eenzame, geesteszieke man die zijn geld verdient als clown. Naast zijn werk zorgt hij voor zijn zieke moeder, probeert hij door te breken als standup comedian en heeft hij om te gaan met veel tegenslag. De karakterontwikkeling van Arthur is erop gericht de kijker inzicht te geven hoe hij door omstandigheden verwordt tot de gewelddadige en op chaos gerichte figuur ‘Joker’, bekend uit het Batmanuniversum.
Arthur heeft een aandoening waardoor hij onophoudelijk hard moet lachen in lastige situaties en is regelmatig het slachtoffer van pestgedrag en onbegrip. Hij leeft in een maatschappij in verval, met toenemende vijandigheid tegen de rijken en een steeds gewelddadiger straatbeweging.
Bezuinigingen
Het wordt de kijker duidelijk gemaakt dat het bezuinigingen zijn waardoor Arthur zijn toegang tot zorg en medicatie verliest. Maar dat is niet voldoende om het hele verhaal te kwalificeren als een linkse aanklacht tegen het systeem.
Het past meer in het streven van de film om de karakterontwikkeling van Arthur tot Joker te legitimeren. Bovendien geeft Arthur aan dat de gewelddadige acties van hem geen uiting zijn van de wil om het systeem te veranderen, maar puur van persoonlijke wraak en zucht naar erkenning van zijn bestaan.
Terecht is er kritiek gekomen op het verband dat wordt gelegd tussen de psychische aandoening van Arthur en zijn gewelddadige ontsporing. Mensen die lijden aan geestesziekten zijn vaker slachtoffer van geweld dan geweldpleger.
En het frame van deze film is mijns inziens niet los te zien van de stigmatisering van en het toenemende politiegeweld tegen mensen met zulke problematiek. Het verenigen van een massabeweging rond een gewelddadige psychopaat is daarnaast sterk autoritair van aard.
Lone wolf
Er valt meer te zeggen voor de analyse dat de film een fascistoïde ondertoon heeft. Kritiek op de ‘elite’ is ook voor extreemrechts een centraal thema en wraakzuchtig geweld altijd de oplossing.
Onmiskenbaar zien we in Arthur het beeld bevestigd van de ‘lone wolf’. Een witte man, die – geteisterd door omstandigheden – overgaat tot individueel geweld. Net zoals bij de meeste terroristische aanslagen door witte mannen, worden ook de daden van Arthur geframed als apolitiek. Tegelijkertijd escaleert hij zijn geweld bewust in relatie tot de straatbeweging. De ontkenning hiervan staat gelijk aan de ontkenning van de relatie tussen een Breivik, Tarrant en Bowers en de wereldwijde extreemrechtse beweging.
De regisseur Phillips zal hier niet bewust voor hebben gekozen. Maar zijn werk reproduceert wel degelijk schadelijke ideeën over psychische aandoeningen en verzet tegen de status quo. Geen enkele kijker zal na het zien van Joker zijn geïnspireerd tot het bouwen van een democratische beweging. Wel zullen sommigen zich hebben verkneukeld bij Arthurs wraak op de wereld.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.
