Wie wil een kern-Europa?

Kern-Europa? De term werd in het verleden al vaak gebruikt als het ging over een ‘Europa van de twee (of meer) snelheden’, een impliciete erkenning dat de ‘Europese integratie’ niet voor morgen is. De kern, dat waren de ‘gezonde’ euro-economieën, met alleszins Duitsland, de Benelux, Frankrijk, Finland… en dan begon al de twijfel: hoort Italië erbij? Spanje? Rond die kern cirkelden dan in concentrische cirkels de zwakkere broertjes, kleinere planeten waar het echte marktgedreven leven nog moest ontluiken. Over kern-Europa was er dan ook veel sprake tijdens de financiële crisis, toen over de ‘periferie’ gesproken werd als het ging over landen als Griekenland, Spanje of Portugal.

Er is de laatste maanden opnieuw veel sprake van een ‘kern-Europa’, maar dan in een andere betekenis, en in beperkte kring. Het gaat over een Europa met kernbewapening, en daarover wordt dan gesproken in de hoogste cenakels van de macht van de Europese Unie of, zoals de Franse president Macron op 7 februari jongstleden, in de École de Guerre in Parijs.

Zoals men weet zijn er in West-Europa maar twee landen die over hun eigen kernwapens beschikken: Groot-Brittannië en Frankrijk, en dus is dat in de Europese Unie na de Brexit alleen nog maar Frankrijk. Er liggen verder Amerikaanse kernwapens in Nederland, België Duitsland en Italië, maar de soevereiniteit van deze landen houdt op aan de prikkeldraad van de militaire domeinen waar de nukes opgeslagen liggen. Macron is dus het enige staatshoofd in Europa dat over het inzetten van kernwapens kan beslissen; hij beschikt naar eigen zeggen over een kleine driehonderd kernkoppen.

Maar al kort na zijn aantreden als president (mei 2017) gaf hij te kennen dat de Franse force de frappe (zoals het Franse nucleaire arsenaal vaak genoemd wordt) als een element in het Europees veiligheidsbeleid moet gezien worden. Hij herneemt daarmee een idee dat ook zijn voorgangers Sarkozy en Hollande al hadden geventileerd, zonder dat daarop door de ‘partners’ verder werd ingegaan. Maar Macron ziet in een gewijzigde Europese en internationale context zijn kans schoon om het opnieuw te proberen.

Er is vooreerst Brexit. De Britten waren altijd tegen meer Europese militaire samenwerking gekant omdat ze daarin een verzwakking zagen van het ‘Atlantisch bondgenootschap’, de NAVO dus onder Amerikaanse, of moeten we zeggen Angelsaksische leiding. Daar komt bij dat Trump doet alsof hij elk ogenblik de Amerikaanse ‘paraplu‘ kan dichtklappen zodat – in de Atlantische optiek althans – Europa er onbeschermd bij ligt, grijpensklaar voor de Russische tanks.

Macron speelde daarop in met zijn uitspraak dat de NAVO ‘hersendood’ is, begrijp: Europa, bewapen u! Dat laatste kadert dan ook goed – te goed om toeval te zijn? – in de aankondiging van Ursula von der Leyen, ex-minister van defensie van de Bondsrepubliek en nu voorzitter van de Europese Commissie, dat haar Commissie een ‘geopolitieke’ zou zijn. En het spoort ook met Trumps eis dat Europa meer uitgeeft aan bewapening.

In zijn toespraak in de École de Guerre zei Macron dat “onze kernmacht, door zijn bestaan zelf, de veiligheid van Europa versterkt en daarom een authentiek Europese dimensie heeft.” Nee, Macron stelde niet voor dat over de inzet van de Franse kernbommen op Europees vlak beslist wordt want “onze onafhankelijkheid wat de beslissing betreft is volledig compatibel met onze onwankelbare solidariteit met onze Europese partners.” Maar hij hoopt dat er zich een “strategische discussie ontwikkelt met de Europese partners over de rol van de Franse nucleaire afschrikking in onze collectieve veiligheid”.

Macron stelt een beloning in het vooruitzicht voor de partners die hierin willen meegaan: ze zullen mogen deelnemen aan de militaire operaties van de eenheden die instaan voor de nucleaire afschrikking…

Die operaties kunnen een afschrikkingseffect op zich hebben, toch voor mensen die zich in de buurt bevinden. De oefeningen zijn bekend onder de naam ‘Poker’, en houden niet alleen brandstofleveringen op grote hoogte in, maar ook duikvluchten tot op enkele tientallen meters boven de grond aan een snelheid van 1000 km/u. Dit gebeurt deels boven Frankrijk, deels boven de Oceaan, maar voor het ‘realisme‘ werd soms ook Afrika aangedaan. Het zou niet onlogisch zijn dat de partners die hierin willen deelnemen ook hun eigen luchtruim ter beschikking stellen…

Het zou wel een beetje naïef zijn te denken dat Macron alleen gemotiveerd is door zijn onwankelbare solidariteit met de Europese partners. Men kan vermoeden dat hij van hen ook wel een wederdienst verwacht. De Franse force de frappe is immers zeer duur. Macron wil die moderniseren, maar daar hangt een prijskaartje van naar schatting 37 miljard euro aan vast voor de periode tot 2025, en dan nog vijf à zes miljard euro per jaar tot 2040. Hoopt Macron dat zijn Europese partners meebetalen? Of dat de Europese Commissie de ogen sluit voor een tekort op de begroting?

Hij zal natuurlijk ook wel hopen dat de genoemde bedragen niet ter ore komen van zijn Gele Hesjes en vakbonden, want die zouden het zeker niet leuk vinden om steeds met financiële doemscenario’s naar huis gestuurd te worden als die daar in het Elysée zomaar tientallen miljarden gebruikt om geopolitiekertje te spelen. Stel je voor dat ze van de Champs-Élysées naar de École de Guerre trekken, op slechts twee kilometer daar vandaan…

En hoe reageren de Europese partners eigenlijk? In de eerste plaats hoopt Macron natuurlijk dat Berlijn zijn plannen genegen is. De Frans-Duitse as, daar draait toch zowat alles rond. Het Verdrag van Aken, in januari 2019 getekend tussen de twee polen van de as, spreekt inderdaad van een gemeenschappelijke ‘militaire cultuur’, een gezamenlijk militair optreden en samenwerking op het gebied van wapenexport.

Enkele Duitse politici spraken zich al in positieve zin uit over Macrons voorstellen. Zo Johann Wadephul, ondervoorzitter van de parlementsfractie van de CDU. Zo ook de topdiplomaat Wolfgang Ischinger, voorzitter van de Munich Security Conference. Dit ‘Davos van de veiligheidspolitiek’ komt in het weekend van 14-16 februari bijeen in München; Macron zal er zijn gedachtengoed in hoog gezelschap kunnen uiteenzetten.

Maar het is momenteel niet het goede seizoen om zaken te doen met Berlijn. Annegret Kramp-Karrenbauer (‘AKK’) is als Duits minister van defensie weliswaar de militarisering van Europa genegen, maar ze trad zopas af als voorzitter van de CDU en ze wordt ook niet de gedoodverfde opvolgster van Angela Merkel als bondskanselier. Harde toezeggingen moet men van die kant dus voorlopig niet verwachten. Bovendien is er in de Duitse publieke opinie zeer weinig sympathie voor een nieuwe militarisering, en zeker niet voor kernwapens.⁽¹⁾De Amerikaanse think tank Carnegie Europe spreekt zelfs van Germany’s Dangerous Nuclear Sleepwalking. In een peiling in april 2019 sprak 61% zich uit tegen de aankoop van nieuwe jachtvliegtuigen die Amerikaanse kernwapens kunnen vervoeren; 67% wil die Amerikaanse wapens ook uit het land zien verdwijnen. Er is geen reden dat Franse kernwapens er méér genade zullen vinden.

Maar het zou zeer onverstandig zijn Macrons voorstellen als doodgeboren kind te beschouwen. De militarisering van de EU die we nu meemaken werd vroeger ook voor onmogelijke gehouden, “want de EU kan volgens zijn verdragen zelfs geen geld vrijmaken voor militaire projecten”. Daar wordt altijd wel iets op gevonden: de Europese miljarden die nu naar de militaire industrie gaan krijgen het label ‘industriële politiek’ en de juridische zieltjes zijn gered. Dat er bij een winnaar van de Nobelprijs voor de vrede (EU, 2012) gesproken wordt over het gebruik van het meest barbaarse massavernietigingstuig ooit, is ook geen geruststellende gedachte.

Het is hoog tijd dat er in de lidstaten en op Europees vlak massaal verzet georganiseerd wordt. Dit was mogelijk tegen de vrijhandelsverdragen TTIP en CETA, het moet zeker mogelijk zijn tegen een gevaarlijke militarisering die tegen de belangen van alle burgers ingaat. Het dient niet de vrede, integendeel, en het onttrekt kolossale middelen aan de zo noodzakelijke sociale heropbouw en ecologische transitie.

Herman Michiel is actief bij Ander Europa. Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Ander Europa.