In Kaboel en andere Afghaanse steden hebben mensen op straat gedanst na de ondertekening van een akkoord tussen de Afghaanse Taliban en de VS-regering. Een dans van opluchting, maar dat gevoel wordt lang niet door iedereen gedeeld. Na meer dan 18 jaar van deze oorlog, volgend op de vorige oorlogen vanaf de jaren 1970, klinkt het woord vredesakkoord op het eerste gezicht natuurlijk bevrijdend. Maar in wezen is dit een nederlaag verpakt in vredesverpakking.

Taliban

Donald Trump heeft nooit verzwegen dat hij de massale aanwezigheid van VS-troepen in Afghanistan niet nodig vond. Daar staan geen essentiële VS-belangen op het spel. De VS-interventie is begonnen als een strafexpeditie tegen Al Qaida na de aanslagen van 11 september 2001. Toen waren de Taliban al meer dan vijf jaar aan de macht in Kaboel en Washington nam daar vrede mee; Sterker zelfs, hoge VS-kringen hadden goede contacten met het oog op pijpleidingen van Centraal-Azië naar Pakistan.

In het in Doha ondertekende ‘vredesakkoord’ zijn er voor Trump twee belangrijke bepalingen: de stapsgewijze terugtrekking van de VS-troepen en de belofte Al Qaida buiten te houden. Intussen zit Daesh (IS) wel meer en meer ingeplant. In een annex zou wel bepaald worden dat de VS ‘antiterreur-eenheden’ mogen behouden, maar dat zou de achterban van de Taliban niet mogen weten. En er zijn natuurlijk nog altijd de drones waarvoor er geen basis in het land nodig is.

Saigon

Trump heeft, zoals verscheidene VS-generaals en experts, begrepen dat die oorlog – die rond 2.000 miljard dollar gekost zou hebben – niet te winnen is. Maar ze willen ten alle prijze vermijden dat ze Kaboel in paniek moeten verlaten, zoals, het geval was in april 1975 in Saigon. De beelden van Vietnamese collaborateurs die wanhopig aan boord van VS-helikopters trachtten te ontkomen, is op het netvlies van een generatie gebrand. In Kaboel moet het ordentelijker.

De VS hebben indertijd de NAVO bij hun interventie betrokken. Het lot van de NAVO is nauw verbonden met ons optreden in Afghanistan, verklaarde toenmalig NAVO-secretaris-generaal Anders Fogh Rasmussen. Maar Washington betrekt de NAVO nauwelijks of niet bij de aftocht. Navo secretaris-generaal Jens Stoltenberg trok dit weekeinde voor de vorm naar Kaboel om er de toewijding van de NAVO aan het ‘vredesproces’ te bevestigen.

Als een doekje voor het bloeden, zei hij dat de terugtrekking van troepen gebonden is aan voorwaarden, zoals het aanknopen van onderhandelingen met de autoriteiten in Kaboel. Maar welke autoriteiten? Na vijf maanden de stemmen te hebben geteld van de presidentsverkiezingen – waaraan nauwelijks werd deelgenomen – is zittend president Ashraf Ghani als winnaar uitgeroepen. En zoals vorige keer betwist rivaal Abdullah Abdullah de uitslag en eist hij de zege op. Hij kreeg vorige keer als troost een nieuwe functie, ‘chief executive officier’ van de regering van nationale eenheid…

Etnische factor

Die regering is deel van het probleem, er is helemaal geen nationale eenheid. Er zijn heel wat rivaliteiten tussen clans, er spelen sterke etnische geschillen. Met vooral aan de ene kant de in clans verdeelde Pathanen, naar eigen zeggen een meerderheid, daarnaast Tadzjieken, Oezbeken, Hazara’s, Baloetsji, Noeristani… De Pathanen vormen ook een zeer belangrijke bevolkingsgroep in Pakistan en veruit de meeste Taliban zijn Pathanen.

Die etnische factor speelt al de hele geschiedenis van Afghanistan. Zelfs tijdens de communistische periode, toen de Afghaanse Democratische Volkspartij de macht had (1978-1992), waren er binnen die partij scherpe tegenstellingen tussen de Khalqi (Pathanen), en de Parchami (niet-Pathanen).

Nadat de islamitische ‘modjaheddin’ in 1992 aan het roer kwamen, barstte er opnieuw een oorlog los tussen aan de ene kant de troepen van president Gulbuddin Hekmatyar, aan de andere kant de troepen van Ahmed Massoud. Deze laatste leidde vanaf 1996 de Noordelijke Alliantie tegen de Taliban die toen met aanzienlijke hulp van het Pakistaanse leger het land hadden veroverd. Op 9 september 2001 werd Massoud vermoord door twee mannen met een Belgisch paspoort. Dit was het voorspel tot de aanslagen van twee dagen later, 9-11.

Herhaling?

En nu het zogenaamde ‘vredesakkoord’. Trump liet niet alleen de Nato links liggen, maar ook de diverse Afghaanse autoriteiten. Het zal de VS-president worst wezen of de Taliban tot een gesprek met de regering in Kaboel komen. Dat er een machtsdeling zou komen is een vrome wens. De Taliban zijn niet van plan die regering ook maar te erkennen, net zoals ze de Afghaanse grondwet afwijzen. Hun doel is duidelijk het herstel van de sharia die boven elke menselijke wet moet staan.

Al Qaida is voor hen niet echt een probleem. Voor Al Qaida speelt Afghanistan trouwens geen belangrijke rol. De Taliban liggen eerder wakker van Wilayat Chorasan, de lokale arm van Daesh (IS) die ook de staatsgrenzen niet erkent. Chorasan staat voor een historische regio die naast Afghanistan ook een groot deel van Pakistan en Centraal-Azië omvatte en waar de zwarte vlaggen van IS naar verwijzen.

IS ligt op de loer, in het oosten zijn al talrijke Taliban overgelopen naar de Wilayat Chorasan. Dat zet de Talibanleiding onder druk om geen toegevingen te doen aan “de marionetten in Kaboel”. En om zeker geen toegevingen te doen inzake vrouwenrechten. En om zich te keren tegen de “ketters”, de sjiïeten die vooral te vinden zijn onder de Hazara’s. De meeste gruwelijke aanslagen van IS zijn tegen die sjiïtische Hazara’s gericht.

Delingsplan

“Het is voor niemand een geheim dat de Taliban de macht willen heroveren, alle macht”, aldus minister van Defensie Asadullah Khalid. Met waarschijnlijk een nieuwe burgeroorlog tot gevolg, de manschappen van Massoud , de Hazara’s en zoveel anderen zullen zich daar niet zomaar bij neerleggen. Ook de diverse krijgsheren niet die in het huidige regime zoveel macht en rijkdom vergaarden. Zoals vice-president Rashid Dostom, de Oezbeekse krijgsheer die inzake wreedheid niet onderdoet voor de Taliban.

Maar er is een andere optie mogelijk: de opdeling van Afghanistan. Er bestaat al jaren een plan om, rekening houdend met etnische scheidslijnen, de macht eventueel geografisch te delen. Tussen enerzijds de vroegere Noordelijke Alliantie en anderzijds de Taliban die dan vooral de Pathaanse gebieden zouden controleren. Maar wat te doen met Kaboel, het Brussel van de Afghaanse puzzel. Het lijkt erg onwaarschijnlijk dat de Taliban bereid zijn daar de macht te delen.

Peetvaders

Washington rekent op de bijstand van Pakistan om het “vredesplan” ordentelijk te laten verlopen. Het Pakistaanse leger, vooral de inlichtingendienst ISI, heeft zeer veel invloed bij de Afghaanse Taliban, het heeft hen immers flink geholpen om het land in 1996 te veroveren. Maar de Pakistaanse generaals zullen zich zeker niet neerleggen bij een of andere opdeling waarbij er een Pathaans deel komt, ze zijn als de dood voor het idee van een eengemaakt Pathanistan. Ze kunnen daarbij rekenenop Saoedi-Arabië dat ook zijn antennes heeft in Afghanistan, vooral via de Hezb-i-islami van fundamentalist Hekmatyar.

Er is ook Iran dat nogal wat invloed heeft. Onder meer bij de sjiïtische Hazara’s en bij de etnisch verwante Tadzjieken. Maar Teheran heeft ook al jaren zijn eigen kanalen naar de Taliban. En hier speelt Iran voorlopig ook samen met Rusland en China, met als doel alle troepen van VS en Nato weg te krijgen.

Het ‘vredesakkoord’ van Doha geeft hoe dan ook weinig reden tot een vreugdedans. VN-secretaris-generaal Antonio Guterres reageerde erg voorzichtig. “Om tot een duurzame regeling te komen, moet die mensenrechten en fundamentele vrijheden van alle burgers waarborgen en de verworvenheden inzake vrouwenrechten vrijwaren”, aldus Guterres’ vrome wens. Die weinig kans maakt werkelijkheid te worden.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.