De coronavirus-pandemie is een dramatisch volksgezondheidsprobleem en het menselijk leed dat wordt veroorzaakt zal enorm zijn. In West-Europa staan de gezondheidsstelsels al op de rand van verstikking. Als de ziekte zich massaal verspreidt in landen in het zuiden van de wereld, waarvan de toch al zwakke of zeer kwetsbare volksgezondheidsstelsels vreselijk zijn ondermijnd door veertig jaar neoliberaal beleid, zal het aantal sterfgevallen zeer hoog zijn.

Het is nu al de ernstigste pandemie sinds een eeuw. Het aantal sterfgevallen als gevolg van de zogenaamde Spaanse griep van 1918-1919 is weliswaar moeilijk in te schatten, maar was toch aanzienlijk en vooral opvallend onder jongvolwassenen. De gevolgen ervan waren, vlak na de Eerste Wereldoorlog, bijzonder ernstig.

De snelle uitbreiding van de Covid-19 pandemie kan met name worden verklaard door de verzwakking van de weerstand van de bevolking ertegen, als gevolg van de neoliberale orde en de toename van de onzekerheid, in een context van toename van internationale handel als gevolg van kapitalistische globalisering, veralgemeende commercialisering en het primaat van de wet van het winstbejag.

Dit nieuwe coronavirus werd al in november 2019 ontdekt in China. De artsen en wetenschappers die aan de alarmbel trokken, werden in eerste instantie onderdrukt en tot zwijgen gebracht. Als de Chinese Communistische Partij onmiddellijk had gereageerd, was het gevaar van een epidemie misschien in de kiem gesmoord.

Het beleid van ontkenning van het gevaar is niet uniek voor het Chinese regime. In de Verenigde Staten bespotte Donald Trump dit ‘buitenlandse virus’. Terwijl Brazilië al ondergedompeld was in de pandemie, verklaarde Jair Bolsonaro dat ‘het verbieden van voetbalwedstrijden hysterie is’ en hij keerde zich tegen wetten en richtlijnen van de gezondheidsautoriteiten om deel te nemen aan een demonstratie tegen justitie en het parlement. In het Verenigd Koninkrijk pleitte Boris Johnson in eerste instantie voor ‘groepsimmuniteit’ (waardoor het virus zich kan verspreiden zodat de epidemie vrijelijk haar intrinsieke grenzen bereikt, als zo’n 70% van de bevolking besmet is). Hij heeft deze hardvochtige en gevaarlijke aanpak moeten wijzigen.

Sophie Wilmès, Eerste Minister van België, heeft zich lange tijd doof gehouden voor elke waarschuwing. De Franse president heeft de strategische voorraden (beschermende kleding en producten…) niet aangevuld toen de eerste gevallen zich in januari 2020 voordeden. De regeringen van de weinig getroffen landen in Oost-Europa trekken geen lering uit de gezondheidscrisis in het westen van het continent. De Europese Unie is er niet in geslaagd om de meest elementaire solidariteit met het zwaar getroffen Italië te organiseren, ook al produceert het land niet eens mondkapjes…

De belangrijkste reden voor deze vertraging is dat regeringen de economische activiteit en het goederenverkeer niet in gevaar willen brengen en slechts een minimum aan middelen willen besteden aan de bescherming van de bevolking. De wens om door te gaan met het bezuinigingsbeleid in het offensief van kapitaal tegen arbeid, het schrikbeeld van de recessie, is sterker dan het behoud van de gezondheid van mensen.

Ondanks de zeer snelle vooruitgang in het medisch- en wetenschappelijk onderzoek is het nog te vroeg om de evolutie van het SARS-CoV-2-virus te voorspellen: zal het gevoelig zijn voor de komst van goed weer op het noordelijk halfrond en zal de ziekte terugvallen? Zal het muteren en zo ja, zal het vitaal blijven of verzwakken? De verspreiding van de ziekte vanuit China heeft plaatsgevonden op een oost-west-as (met inbegrip van Europa, Iran en de Verenigde Staten), waar de omstandigheden gunstig waren. Het virus is nu echter ook aanwezig in het Zuiden, waar het zich zou kunnen vermenigvuldigen, bijvoorbeeld bij de volgende seizoenswisseling, voordat het weer oplaait in het Noorden. Het zal tijd kosten om een vaccin te ontwikkelen. Het zou onverantwoordelijk zijn om te verwachten dat Covid-19 op korte termijn op natuurlijke wijze zal uitsterven.

Het virus verspreidt zich zeer snel. De verhouding tussen het aantal bewezen gevallen van besmetting en het werkelijke aantal getroffen personen is onbekend bij gebrek aan routinescreeningstests, maar het gevaar ervan is wel degelijk aangetoond. De mortaliteit van de ziekte kan van land tot land verschillen. Er wordt gezegd dat de ziekte in 80% van de gevallen goedaardig is, in 20% ernstig, waaronder in 5% zeer ernstig en dodelijk in ongeveer 2% van de gevallen. Ouderen en de ziekste mensen zijn niet de enigen die ernstig gevaar lopen. Daar waar de epidemie explodeert, komen ook jongeren en jongvolwassenen op de intensive care terecht.

De mainstream media en regeringen richten zich op de verschillen in sterftecijfers naar leeftijd, maar ze zijn voorzichtig om niet de aandacht te vestigen op klassenverschillen en hoe de sterfte als gevolg van de coronaviruspandemie de mensen zal raken op basis van hun inkomen en rijkdom. Quarantaine of toegang tot intensieve zorg als je 70 jaar oud en arm bent, is helemaal niet hetzelfde als wanneer je rijk bent.

Er zijn geen antilichamen tegen het nieuwe coronavirus in de bevolking. De behandeling van de ernstig zieken is zwaar en vereist de modernste apparatuur en getraind, competent medisch personeel. Als dit niet lukt (of als het ziekenhuissysteem overbelast is), sterven veel te genezen patiënten en zullen er nog sterven. Als er geen drastische maatregelen worden genomen, zullen er bij een besmetting van 4 miljard mensen 80 miljoen mensen sterven.

De Covid-19 pandemie moet daarom zeer serieus worden genomen door alle progressieve militante netwerken, inclusief onze organisaties. Overal waar de epidemie zich ontwikkelt, moeten zeer strenge maatregelen worden genomen om de epidemie in te dammen en de bevolking te beschermen, waardoor dit een prioriteit wordt boven het functioneren van de kapitalistische economie. Voor alle landen geldt dat er lering moet worden getrokken uit de eerste slachtoffers om zich voor te bereiden op de mogelijke ontwikkeling ervan en om regeringen te dwingen echte preventieve maatregelen op te leggen.

Sterke preventieplannen

In de meeste getroffen landen lopen de regeringen, vanwege een gebrek aan paraatheid, achter de feiten aan, waarbij ze soms van de nood een deugd maken. Waar ze bestaan, moeten de preventieplannen worden versterkt en waar dat niet het geval is, moeten ze worden opgesteld.

Deze plannen moeten de reorganisatie van het gezondheidsstelsel in zijn geheel en de mobilisatie van alle noodzakelijke middelen in geval van een epidemie voorbereiden, en in het bijzonder een onmiddellijke uitbreiding van het personeel van de gezondheidsdiensten die al zwaar onderbezet zijn.

Ziekenhuizen werden onderworpen aan opeenvolgende bezuinigingen, verzwakt of zelfs geprivatiseerd, hoewel ze een van de pijlers zijn in de strijd tegen een epidemie, die te maken heeft met zware zorg. Particuliere zorgdiensten, de productie van medicijnen en medische apparatuur moeten worden opgeëist, onder publieke en sociale controle. De regering van de Spaanse staat heeft de stap gezet om particuliere ziekenhuisbedden op te eisen.

Er moeten strategische voorraden van beschermende kleding, hydro-alcoholische gels en screeningskits worden aangelegd, met prioriteit voor gezondheidswerkers en andere werknemers in essentiële beroepen en voor de meest risicovolle sectoren van de bevolking.

Preventieve plannen omvatten ook medisch- en wetenschappelijk onderzoek. Ook hier geldt echter dat de financiering van onderzoek, met name voor coronavirussen, als gevolg van bezuinigingen is verminderd of gekort. Alle particuliere bedrijven die op dit gebied werkzaam zijn, moeten worden genationaliseerd onder overheids- en sociale controle.

Zuid-Korea heeft het nut aangetoond van massale screeningtests om de dynamiek van de epidemie te begrijpen en zo vroeg mogelijk in te grijpen. De budgettaire beperkingen hebben er echter toe geleid dat de voorraden van deze tests niet up-to-date zijn gehouden, zelfs niet toen ze er nog waren, waardoor er dramatische situaties zijn ontstaan. In een situatie van schaarste moeten de beschermingsmiddelen bij voorrang worden gereserveerd voor het personeel in de gezondheidszorg, dat desalniettemin wellicht onvoldoende is toegerust, en voor hun huishoudens.

De levensomstandigheden moeten worden gegarandeerd door opschorting van de betaling van huur, hypotheek- en nutsvoorzieningen. Alle uitzettingen moeten onmiddellijk worden stopgezet, er moeten opvangcentra komen met alle nodige voorzieningen voor daklozen en er moeten leegstaande woningen worden opgeëist om te voorkomen dat mensen in ongezonde gebouwen terechtkomen. Degenen die op straat leven kunnen zich niet zelf isoleren of geïsoleerd zitten.

De komende economische en sociale crisis, die is ontstaan door de pandemie maar die is voorbereid door de opeenstapeling van problemen in de kapitalistische economie, mag geen aanleiding zijn voor een verdere concentratie van rijkdom en de vernietiging van  sociale rechten. Progressieve krachten moeten veeleer aandringen op oplossingen die gebaseerd zijn op de herverdeling van middelen en op het algemeen belang.

Tot slot moesten er, gezien de explosieve groei van de epidemie, zeer strenge maatregelen worden genomen om het sociale contact en het reizen te beperken en zo de economische activiteit drastisch te verminderen. De plannen moeten dus voorzien in massale steun aan de bevolking om te voorkomen dat de verpaupering toeneemt en om ervoor te zorgen dat niemand berooid achterblijft in deze tijd van gezondheidscrisis. Dit moet zowel voor werknemers als voor zelfstandigen gelden. De kosten van deze beperkingen moeten worden gedragen door een verhoging van de belastingen op de winst en het bedrijfsinkomen, en op grote vermogens.

Het vitale belang van sociale zelforganisatie

We moeten van de autoriteiten eisen dat ze alle nodige maatregelen nemen om de gezondheid en het sociale welzijn van de bevolking te beschermen, maar niets zou gevaarlijker zijn dan alleen op hen te vertrouwen. De onafhankelijke mobilisatie van de sociale actoren is onontbeerlijk.

De arbeidersbeweging moet strijden voor het stopzetten van alle onnodige productie en transport, om ervoor te zorgen dat de maximale veiligheidsvoorwaarden voor de gezondheid op de essentiële werkplekken worden gerespecteerd en dat het inkomen en de contracten van werknemers volledig worden gehandhaafd in geval van volledige of gedeeltelijke werkloosheid. Er zijn al stakingen geweest die eisten dat werkplekken waar niet-essentiële producten worden gemaakt, zoals auto’s, worden gesloten, bijvoorbeeld bij Mercedes Benz in Vitoria in Baskenland. Elders hebben werknemers in essentiële beroepen, in ziekenhuizen in Frankrijk en bij de vuilnis in Schotland, actie ondernomen om betere veiligheidsomstandigheden te eisen.

Lokale organisaties hebben een essentiële rol te spelen op vele niveaus. Zij helpen het isolement te doorbreken waarin mensen zich kunnen bevinden, met name vrouwen, die in perioden van isolatie waarschijnlijk een nog zwaardere last van huishoudelijke taken en taken in verband met de zorg voor kinderen op zich zullen moeten nemen. Door racisme, vreemdelingenhaat, LHBT+fobie te bestrijden kunnen ze ervoor zorgen dat precaire-, migranten-, ongedocumenteerde- en gediscrimineerde minderheden niet worden uitgesloten van de bescherming waar ze recht op hebben. Ze kunnen vrouwen helpen voor wie isolatie een dodelijke isolatie met een gewelddadige partner kan betekenen. Zij kunnen ervoor zorgen dat de dagelijkse ‘sociale afstand’ wordt gerespecteerd.

In verschillende landen, in Groot-Brittannië, in Nederland, in Frankrijk bestaan basisorganisaties op het niveau van een wijk of een flatgebouw, waarbij degenen die hulp aanbieden en degenen die hulp nodig hebben (ouderen, gehandicapten, in quarantaine) vaak voor het eerst contact maken. In Italië zijn gemeenschappen, naast praktische hulp te bieden, samengekomen om het sociale isolement te doorbreken en solidariteit te tonen door massaal vanaf hun balkon liederen te zingen.

Sociale bewegingen moeten kunnen vertrouwen op onafhankelijke medische en wetenschappelijke expertise om te weten welke maatregelen effectief en onmisbaar zijn  en om internationale uitwisseling te stimuleren. Artsen en onderzoekers moeten zich met hen bezighouden.

Ten slotte is de zelfwerkzaamheid van de sociale beweging een onvervangbare democratische garantie. Het autoritaire karakter van de bevoegdheden kan, in tijden van noodsituaties op gezondheidsgebied, worden versterkt in naam van de efficiëntie. Een zo breed mogelijk gezamenlijk actiefront moet zich tegen deze dominante trend verzetten.

Een wereldwijde crisis van de kapitalistische orde

Een pandemie is een belangrijke test voor een samenleving. De situatie in Lombardije, in Noord-Italië, is een dramatische illustratie van wat er met de dominante orde gebeurt. Lombardije is een van de rijkste regio’s van Europa met een van de beste ziekenhuissystemen. Dat is echter verzwakt door het neoliberale beleid. Het is nu ten onder gegaan door de stroom van ernstig zieke patiënten, zozeer zelfs dat de Vereniging van Anesthesisten in Reanimatie de opdracht heeft gegeven om patiënten uit te plaatsen en alleen de patiënten met de grootste levensverwachting te behandelen, waardoor de anderen zullen sterven.

Dit is geen eenmalige situatie, zoals wanneer eerstehulp verleners na een ongeval met meerdere slachtoffers moeten beslissen wie ze eerst moeten behandelen, maar een systematisch falen dat vermeden had kunnen worden als het gezondheidsbeleid anders was geweest. In vredestijd maken de tekorten het noodzakelijk om oorlogsgeneeskunde toe te passen, waarbij men de pogingen om iedereen te redden opgeeft! Dit is een vreselijke breuk in de solidariteit die plaatsvindt in een van de regio’s op de wereld die het meest ontwikkeld is op het vlak van de economie en de gezondheidszorg – en die zich morgen misschien ook elders in Europa zal voordoen.

Een duidelijke veroordeling van de dominante kapitalistische orde

De vraag is niet of de Covid-19 pandemie zich morgen zal ‘normaliseren’, maar ten koste van hoeveel doden, hoeveel sociale onrust. Dit is een steeds terugkerende vraag, want we leven in een tijd van terugkeer van grote epidemieën (SARS, AIDS, H1N1, Zika, Ebola…). De chronische gezondheidscrisis gaat nu samen met de wereldwijde ecologische crisis (waarvan de opwarming van de aarde één van de aspecten is), de permanente staat van oorlog, de instabiliteit van de neoliberale globalisering en de financialisering van het kapitaal, de schuldencrisis, de toename van de onzekerheid en de desintegratie van het sociale weefsel, de opkomst van steeds autoritairdere regimes, discriminatie, racisme en xenofobie…

De strijd tegen de gezondheidscrisis vereist een concrete bestrijding van de dictatuur van de lobby’s van multinationals, de farmaceutische- en de agro-industrie die zich verzetten tegen de ecologische landbouw en de agro-bosbouw die de heropbouw van evenwichtige ecosystemen mogelijk maken. Het vereist het opleggen van een stedelijke hervorming om een einde te maken aan ongezonde megasteden. In het algemeen, tegenover de logica van winstbejag die van de gratis zorg: elke zieke moet gratis behandeld worden, ongeacht zijn of haar sociale status… Ons leven is meer waard dan hun winst.

Ecosocialisme is het alternatief voor deze wereldwijde crisis van de kapitalistische samenleving. Het antwoord op de gezondheidscrisis zou moeten zijn dat we in actie komen samen met de andere gebieden van de strijd om dit alternatief te bereiken. Een dergelijk samenvloeien van ecosocialistische-, feministische- en arbeidersstrijd moet als doel hebben het kapitalistische systeem dat ons en de planeet doodt op te ruimen en een nieuwe samenleving op te bouwen.

Deze verklaring van de Vierde Internationale werd op 17 maart uitgebracht. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.