Het sociale blijft in lockdown

En wat met de sociale kant? En de menselijke? Waar blijven die in het plan van geleidelijk opheffen van de lockdown? Waarom wordt enkel prioriteit gegeven aan het economische leven? Is het kunnen omhelzen van je moeder zoveel minder belangrijk dan te kunnen gaan shoppen? Ziedaar in het kort wat we konden leren uit de nachtelijke persconferentie van de Nationale Veiligheidsraad op 24 april.⁽¹⁾Ter herinnering: Sophie Wilmès kondigde toen het hernemen van het werk aan in de ondernemingen “B2B” op 4 mei, het heropenen van de winkels en andere bedrijven “B2C” op 11 mei en het gedeeltelijk hervatten van de lessen op 18 mei.

De sociale aanbevelingen van de GEES

De media brachten heel wat negatieve reacties op deze beslissingen en verschillende onder hen vroegen aan de vertegenwoordigster van het sociale aspect in de Groep van Experts voor de Exit Strategie (GEES), Céline Nieuwenhuys, of de beslissingen van de wel degelijk conform waren aan de aanbevelingen zoals ze in het rapport van de GEES waren geformuleerd. ⁽²⁾De volledige tekst van het rapport kan je hier vinden. We beschikken helaas enkel over de Franse versie.

Céline Nieuwenhuys, algemene secretaris van de Federatie van de Bicommunautaire Maatschappelijke Diensten, heeft uitgelegd dat dit niet het geval was, dat het rapport de autoriteiten aanraadde ook oplossingen te zoeken voor het probleem van kinderopvang voor werkende ouders, maatregelen te nemen ter ondersteuning van mensen die geconfronteerd worden met armoede en antwoorden te bieden op de enorme moeilijkheden in de gehandicaptenzorg, in de sociale diensten, enz.

Dit is waar. Op de twee laatste pagina’s van het rapport van de GEES vinden we inderdaad een aantal zaken rond deze onderwerpen. Het document vangt ook aan met de bevinding dat “een ganse reeks sociale problemen en problemen van mentale gezondheid versterkt werden tijdens de lockdown en ook tijdens de overgang naar het opheffen van de lockdown zullen voort duren.” Vervolgens volgt volgende mooie intentieverklaring: ” Elke crisis biedt een kans om te veranderen wat moet veranderen om naar eem meer inclusieve en meer duurzame samenleving te gaan.” Amen.

In de voorwaardelijke wijs

Het probleem is dat het merendeel van de concrete voorstellen die dan volgen, geformuleerd worden in de voorwaardelijke wijs:

• Gezondheid en welzijn op het werk: “protocols zouden moeten worden ingesteld en controlemechanismes zouden in werking moeten worden gesteld”;
• Evenwicht tussen het professionele en het privé-leven: “een bijzondere aandacht zou moeten gegeven worden aan de manier waarop de maatregelen ter ondersteuning van ouders die telewerk doen financieel haalbaar zijn voor huishoudens met lage inkomens”;
• Strijd tegen de “acute toename van de armoede”: vermits het aandeel van personen dat leeft onder de armoedegrens zal toenemen van 16,4% (voor de crisis) naar 25% (tijdens en na de crisis)”, “zouden volgende suggesties (sic) moeten worden overwogen: a) het bevorderen van de automatische toekenning van de instrumenten van de sociale zekerheid en van sociale bescherming (overwegen (sic) om tijdelijk de verplichting tot een onderzoek voor het leefloon en voor toegang tot dringende medische hulp, enz. te schrappen; b) versterking van de eerstelijnshulp, van haar actoren en haar organisatie (binnen de sociale en gezondheidssector);
• Voedselhulp: men leest in het rapport dat “de maatregelen van lockdown het aanbod dat in normale tijden door de sector van de voedselhulp wordt geboden”, dat “de vraag naar hulp is toegenomen met de maatregelen van lockdown en de toename van de armoede”. Bovendien “wordt het functioneren van ons systeem van voedselhulp onmiddellijk bedreigd door de realiteit van de epidemie en de strategie van opheffing van de lockdown die er mee verbonden is.” De situatie is dus dramatisch, mensen in België leiden honger. En welke conclusie trekken de experts hieruit? Dat “het recht op voedsel zou moeten bestaan en bijvoorbeeld kan worden geconcretiseerd door overdrachten van geld of voedselbonnen die worden gegeven aan alle personen in nood (met inbegrip van personen die buiten de officiële circuits vallen)…”;
• Geestelijke gezondheid: “Het zou belangrijk zijn om de eerstelijnsinterventie te versterken”.

… behalve als ze de patroons goed uitkomen

De enige maatregelen die niet in de voorwaardelijke wijs worden geformuleerd zijn diegene die beantwoorden aan de noden van het patronaat. Zo kunnen we het volgende lezen: “de onmogelijkheid voor ouders om terug aan het werk te gaan of om efficiënt telewerk te combineren met de aanwezigheid van hun kinderen in huis vereist ondersteuningsmaatregelen.” De patroons willen telewerk verder zetten (gedeeltelijk ook na de crisis), maar willen dat dit telewerk productief is, wat inderdaad vraagt om antwoorden op het probleem van de kinderopvang. Op kosten van de gemeenschap, vanzelfsprekend.

En ook op het vlak van toegang tot zorg zijn de werkgevers natuurlijk niet helemaal idioot. Ze weten heel goed dat het heropstarten van de economie afhankelijk is van de mate waarin de epidemie kan bedwongen worden, wat betekent dat alle haarden waar het virus kan verder woekeren, moeten worden uitgeschakeld. Het is dus niet zo verbazend dat ook uitgesproken neoliberale figuren binnen de GEES als Wunsch et Thijs het idee steunen dat “de dekking van de gezondheidszorg voor de ganse bevolking moet worden gewaarborgd, met een bijzondere aandacht voor diegenen die geen beroep kunnen doen op de sociale zekerheid (bijvoorbeeld: via uitgebreidere en geautomatiseerde dringende medische hulp, met een bijzondere aandacht voor gevangenen en asielaanvragers/migranten zonder papieren).” Maar ook hier blijft de vraag “wie zal betalen?” open.

De opheffing van de lockdown gebeurt op een neoliberale en autoritaire manier

Er was dan ook een stevige dosis naïviteit nodig om zoals mevrouw Nieuwenhuys deed in de media, te verklaren dat, zeker, de economie in een eerste periode “de aandacht had gevraagd van de ganse regering”, maar dat de Eerste Minister, “in een tweede periode” – vanaf de volgende week “waarschijnlijk een bijzondere aandacht aan de dag zou leggen” voor de sociale aanbevelingen van het rapport van de GEES.⁽³⁾Interview met Céline Nieuwenhuys in het journaal van RTBF van 13u, op 27/4/2020. De waarheid is eerder dat de algemene secretaris van de Federatie van de Bicommunautaire Maatschappelijke Diensten als sociaal alibi heeft gefungeerd in heel deze affaire… en als voorwendsel om de vakbonden aan de kant te schuiven.

Sinds mevrouw Nieuwenhuis haar geruststellende prognoses maakte rond de “bijzondere aandacht” van Eerste Minister Wilmès voor de sociale aspecten zijn meer dan twee weken verstreken. In die tijd nam de sociale crisis verder toe, explodeerde de armoede, dreigt het versneld opheffen van de lockdown (afgekondigd zonder dat aan de voorafgaandelijke voorwaarden zoals ze werden gesteld door de WHO werden voldaan) te leiden tot een tweede golf van de epidemie en is het personeel in de zorg en de gezondheidszorg uitgeput. En wat doet de Nationale Veiligheidsraad? Neemt ze “sociale maatregelen”? Niks daarvan, ze diept haar politiek van neoliberaal en autoritair opheffen van de lockdown verder uit.

Wat de neoliberale kant betreft, blijven er maar schandalen opduiken rond de maskers. De belofte van mevrouw Wilmès om “minstens een masker” te bezorgen aan iedere inwoner van dit land heeft nog steeds geen concrete resultaten opgeleverd. Maar intussen kregen multinationals als Carrefour wel alle vrijheid om miljoenen maskers te verkopen (waar komen die zo plots vandaan?), maskers die volgens sommige artsen, weinig tot niks waard zijn.⁽⁴⁾Interview met Professor JC Gala in het journaal van RTBF, 6/5/2020. Ondanks de crisis doen sommige kapitalisten gouden zaken. Dat mag je letterlijk nemen, als je weet dat in automaten in de treinstations momenteel maskers worden verkocht aan 15 euro per stuk.

Wat de autoritaire kant betreft, bevestigde de Veiligheidsraad dat het dragen van een masker verplicht wordt op het openbaar vervoer (waarbij inbreuken bestraft worden met een boete van 250 euro). Maar geen sprake van de handel te bemoeilijken door het verplichten van maskers in de winkels (behalve aan de werknemers!). Kers op de taart: de regering bevestigde dat ze niet zal aarzelen om de volmachten te gebruiken om verzorgend personeel op te eisen, en de Minister van Volksgezondheid, die de ganse wereld ons benijdt omwille van haar beheer van de crisis, durft deze despotische maatregel te rechtvaardigen door te zeggen dat “we in alle omstandigheden klaar willen zijn”.⁽⁵⁾Le Soir, 6/5/2020. Men denkt te dromen.

Laat ons door de bomen het bos zien

En wat doet de Eerste Minister om de antisociale, liberale en autoritaire achtergrond van haar beleid te verbergen? Ze gooit de bevolking een bot toe door met acht dagen het moment te vervroegen waarop de mensen zuinigjes een aantal contacten met hun naasten mogen hernemen (met maximum vier personen, steeds dezelfden, met respecteren van de afstandsregels, enz.). Zo mochten we onze moeder bezoeken voor Moederdag. Maar voor een knuffel moeten we nog wachten. Dat was wat Sophie Wilmès op de televisie verklaarde, met een tedere glimlach welteverstaan…

In termen van communicatie heeft ze het ditmaal goed gespeeld. Commentatoren dachten de terugkeer van “het menselijke aspect” te mogen begroeten. Natuurlijk, ten persoonlijke titel, is iedereen blij met de mogelijkheid de bubbel een beetje groter te mogen maken. Maar de mensen toestaan om vier vrienden of familieleden te mogen zien, lost op geen enkele manier de zware sociale problemen van toenemende werkloosheid, ongelijkheid, bestaansonzekerheid armoede op.

Inderdaad is de maatregel die beslist werd door de Veiligheidsraad maar een boom die slecht het bos verbergt. En wat is het bos? Een shock-strategie die stap voor stap in de kringen van de macht wordt uitgedacht. De doelstelling is om de neoliberale politiek te redden, tegelijk tijdelijk hier en daar wat kruimels te verdelen en bijkomende stappen te zetten richting Sterke Staat.

Om daarin te lukken, moet de ideologische bom ontmanteld worden die ontstond door de pandemie en die bestaat uit een enorm discrediet van de kapitalistische politiek van “alles voor de markt, alles voor de winst”. Een van de trucs bestaat erin bewust te verstoppen wat en wie verantwoordelijk is. Er moet vermeden worden dat een heropflakkering van de epidemie kan toegewezen worden aan deze of gene factor: “B2B” vanaf 4 mei, het heropenen van de winkels op 11 mei, enz. Het is daarom dat deze etapes werden samengedrukt en elkaar overlappen. Het moment waarop familiale contacten mogen hernemen, dichterbij brengen, maakt het beeld nog ingewikkelder.

Stap na stap worden de puzzelstukken op hun plaats gelegd. Het moment zal komen waarop de regering en het patronaat kunnen zeggen dat de tweede golf van de epidemie te wijten is aan de families die de raadgevingen niet hebben opgevolgd, of de klanten van de winkels, of de arbeiders die de aanbevelingen van de Gids niet hebben gerespecteerd die binnen de Groep van Tien werd uitgewerkt (op voorstel van het patronaat).

Louter mooie woorden

Dit alles wordt ingepakt in mooie woorden. Die kunnen soms zelfs accenten aannemen die antikapitalistisch lijken. Het is net omdat ze de grote kampioenen zijn van deze mooie woorden, dat de collaboratie van PS, sp.a en groenen met deze regering vandaag zo nuttig is voor de bezittende klasse. Nochtans is niets zo gevaarlijk als beginnen dromen van een “New Deal”, met andere woorden een bocht van de heersende klasse richting een andere politiek. Een meer sociaal, meer rechtvaardig, meer solidair, meer ecologisch, meer democratisch beleid.

“Leuter over het sociale, het milieu en de democratie zoveel jullie willen, ons objectief is dat niets verandert”, dat is wat de kapitalisten en hun politieke dienaren denken. Een echte andere politiek, een die sociaal, rechtvaardig, ecologisch, solidair, democratisch is, kan er maar komen door strijd en het samenvloeien van het verzet. De crisis van het coronavirus zorgde voor een opening. We mogen die niet laten sluiten, we moeten ze open wrikken!