Coronacrisis bedreigt het leven van miljoenen

De pandemie heeft wereldwijd al meer dan 400.000 doden veroorzaakt (401.000 op 8 juni), met meer dan 6,8 miljoen officieel geregistreerde gevallen in 216 landen. In de tweede helft van maart, voordat de opheffing van de lockdown in Azië begon, werden meer dan 3 miljard mensen in hun huis opgesloten.

Het is onmogelijk om op dit moment te beoordelen in hoeverre er een tweede golf komt – en of het virus zal muteren.

Veel meer dan een gezondheidscrisis

Dit is een moment van samengaan van langdurige processen die zich relatief autonoom ontwikkelden en nu explosief samenkomen: de ecologische crisis, de grenzen en ongelijkheid van het neoliberalisme en de geopolitieke strijd om de hegemonie tussen het oude imperialisme en China. Opkomende en op elkaar inwerkende processen veranderen de wereld, zoals die in 1945 is vormgegeven, stuctureel. We staan op een belangrijk moment in de geschiedenis, een moment van groot belang voor alle politieke actoren. [leestijd 30 minuten]

We hebben te maken met een samenloop van crises, vol gevaren, een crisis van de kapitalistische beschaving, de ernstigste sinds de wereldoorlogen in de twintigste eeuw. Dit is wat Gramsci een organische crisis noemde: er beginnen scheuren te ontstaan in het bouwwerk van de burgerlijke macht, de aanspraak op universaliteit begint af te brokkelen, en al eerder werd van hegemoniale uitspraken duidelijk wat ze werkelijk zijn: middelen om de kapitalistische stabiliteit te waarborgen. De sociale consensus loopt terug en de kapitalistische claims lijken niet meer overeen te komen met het algemeen welzijn. Er vindt een politieke polarisatie plaats, er opent zich een politieke ruimte die veroverd zou kunnen worden door ecosocialistische anticapitalisten, maar ook door extreemrechts, omdat er ‘morbide verschijnselen’ beginnen op te treden.

Als we nu een voorstel voor een solidair gezondheidsbeleid presenteren, is het duidelijk dat de eisen het kader van het kapitalisme overstijgen. Onze gezondheid hangt af van de omstandigheden waarin we leven, hangt af van de vraag of we schone lucht inademen, of we niet-verontreinigd water drinken, of we in staat zijn om onszelf te voorzien van hoogwaardig voedsel, of onze steden een leefbare omgeving zijn, enzovoort. Kortom, het hangt ervan af of we een goed leven hebben en of onze lonen voldoende zijn om ons een goed leven te garanderen. Gezondheid is een fysieke, sociale, culturele en ecologische kwestie die de basis vormt voor een rijk humaan leven. Aangezien de door het kapitalisme gecreëerde levensomstandigheden ons niet in staat stellen een goed leven te leiden, noch op sociaal, noch op cultureel en ecologisch gebied, gaat een op solidariteit gebaseerd gezondheidsbeleid de grenzen van het kapitalisme te boven.

De ecologische crisis

Ontbossing, extractivisme, kapitalistische productiviteit, de verwoesting van ecosystemen en de toegenomen opsluiting van dieren en de vleesconsumptie hebben de sprong van soortenbarrières door virussen vergemakkelijkt en vergroot. Driekwart van de nieuwe ziekten die sinds 1960 zijn verschenen, zijn zoönosen. Dit zijn onder andere Ebola, AIDS, SARS, MERS en covid-19. De globalisering van de handel heeft geleid tot een snelle wereldwijde verspreiding van het virus. De groei van megasteden en de bijbehorende sloppenwijken versterkt de snelheid van overdracht tussen mensen. De covid-19-pandemie is dus een gevolg van de kruising van de effecten van de globalisering.

Het IPCC voorspelt een stijging van de gemiddelde wereldtemperatuur tot 6°C tegen 2100, wat een veel grotere temperatuurstijging in de meeste continentale regio’s en de Noordelijke IJszee impliceert, een aanzienlijke stijging van het zeeniveau en een algemene toename van de frequentie en intensiteit van extreme gebeurtenissen zoals hittegolven, bosbranden, droogtes, overstromingen en verwoestende orkanen/tyfoons. Dit zou ertoe leiden dat 3,5 miljard mensen 19% van het landoppervlak zouden moeten verlaten, met inbegrip van de kustgebieden en de tropische gebieden. Deze klimaatcatastrofe zou, naast andere omslagpunten in het milieu – met name het verlies van biodiversiteit, ontbossing en gebrek aan schoon water – nog vreselijkere gevolgen hebben dan het covid-19 virus, maar de pandemie geeft ons inzicht in hoe de wereld eruit kan komen te zien als gevolg van dergelijke rampen.

In sommige delen van de wereld wordt het momentum van de pandemie door de agro-industrie gebruikt om het kapitalistische project voor de vernietiging van de natuur vooruit te helpen. Een voorbeeld hiervan is Brazilië, waar in maart en april de ontbossing in het Amazonegebied met 29,9% is toegenomen ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Deze destructieve opmars naar het bos is ook een opmars van de genocide op de volkeren, met name de inheemse volkeren, die een van de meest getroffenen zijn van covid-19. Het is essentieel dat onze eco-sociale organisaties de internationale verdediging van het Amazone regenwoud en de gezondheid van de inheemse volkeren tijdens deze pandemische periode blijven benadrukken!

De geopolitieke en geo-economische gevolgen voor de wereldsituatie

Het geschil over de hegemonie is geformaliseerd en oorlogszuchtig, in een bipolariteit die zowel door de VS als China agressief wordt beleden.

China is een halve eeuw lang gegroeid in een strategisch partnerschap met de Verenigde Staten. De regering-Obama had al geprobeerd om op de dreigende groei van China te reageren door te proberen deze te ondermijnen via het in 2015 ondertekende Transparant Partnerschapsverdrag. Maar in het kader van de geopolitieke heroriëntatie die door  Trump wordt uitgedragen, heeft zijn regering de overeenkomst in januari 2017 opgezegd, waardoor de ruimte werd gelaten voor een  hoofdrol van Peking, dat zichzelf begon te positioneren als een voorvechter van vrije handel en economische globalisering tegenover het nationalistische protectionisme van Washington.

Het uiteenvallen van deze alliantie heeft in alle geledingen van de mondiale samenleving weerklank ondervonden. De VS en de Europese Unie (EU) komen dus verzwakt uit deze fase. De EU, die al door Brexit is getroffen, zal er het meest beschadigd uitkomen. Het uitblijven van een pan-Europese reactie op de gezondheidscrisis heeft de EU een klap toegebracht: de lidstaten hebben niet gezamenlijk, maar eenzijdig gehandeld toen de crisis in Europa uitbrak,  waarbij de grenzen werden gesloten, het vrije verkeer werd opgeschort en de vervoersverbindingen zonder coördinatie werden stopgezet. Wekenlang heeft Italië geen hulp gekregen van buurlanden, zoals Frankrijk of Duitsland (die ook de export van medische benodigdheden en apparatuur blokkeerden), noch van de EU. China heeft meer gedaan op het gebied van de levering van uitrusting. Cuba stuurde, ondanks de criminele Amerikaanse blokkade, medische brigades naar meer dan 20 landen.

Landen met schulden zoals Spanje, Griekenland of Italië worden naar het EFSM (Europees financieel stabilisatiemechanisme) gestuurd voor een speciale pandemie crisissteun van 240 miljard euro Dit mechanisme dwingt bezuinigingsmaatregelen en tekorten op openbare diensten af in ruil voor leningen.

Met 40 miljoen claims voor werkloosheidsuitkeringen begin juni zal de Amerikaanse economie naar verwachting van het IMF aan het eind van het jaar een daling van 5,8 procent bereiken. Tegen de achtergrond van de sociale crisis (en een golf van raciale opstanden die momenteel aan de gang zijn) heeft het land verkiezingen gepland in november, die het verloop van de binnenlandse en buitenlandse politieke situatie zullen markeren. Trump zal alle mogelijke middelen inzetten om herkozen te worden (inclusief fraude), maar zijn doel is moeilijk te bereiken. Zijn prestige onder de helft van de bevolking heeft veel te lijden gehad. De huidige uitbarsting van geradicaliseerde en brede mobilisaties in de VS ontstaat in de context van historische sociale en raciale ongelijkheid, de politieke ontevredenheid en de ervaring van de strijd die door nieuwe generaties is opgebouwd en het rampzalige beheer van de pandemie door de regering-Trump – die een onevenredig grote impact heeft gehad op de zwarte gemeenschappen.

In de armere landen zullen de mensen zowel gezondheidsschade als economische gevolgen ondervinden. In Brazilië, Peru, Chili en Mexico is er een aanzienlijke toename van het aantal gevallen. In Brazilië voorzien gezondheidsdeskundigen een explosie van covid-19 in juni, die nog wordt versterkt door de criminele acties van Bolsonaro. Dit land combineert een explosieve verslechtering van de gezondheidscrisis met een economische recessie en een ernstige institutionele crisis. Bolsonaro wordt meer en meer geïsoleerd en doet met fascistische ideologie een beroep op zijn radicale basis, gesteund door sectoren van de staatspolitie, het leger en de milities, om het Congres en het Hooggerechtshof te sluiten en op een expliciet dictatoriale manier te regeren.

In Afrika en het Midden-Oosten zijn de gezondheidszorgstelsels het slechtst, wat nog wordt verergerd door oorlogssituaties en zelfs met lage aantallen zieken worden de risico’s van een epidemie nog groter: in Afrika kwamen in 2018 bijvoorbeeld 380.000 mensen om het leven door malaria, 607.000 door tuberculose en tussen 2 en 3 miljoen mensen door ondervoeding.

Volkeren zullen ernstig worden geconfronteerd met grotere bezuinigingen en een toename van de onderontwikkeling, voedselafhankelijkheid, schuldenlast, de wurggreep van multinationals en het grote lokale kapitaal op de economie en de hulpbronnen. Dit zijn dezelfde oorzaken die het revolutionaire proces in de Arabische regio op gang hebben gebracht en die na covid-19 een nieuwe impuls zullen geven aan een nieuwe cyclus.

De totale onzekerheid over een V-vormig herstel heeft de neiging om kapitalistische groepen en hun regeringen agressiever te maken. Zolang het kapitalisme niet verslagen is, zal elk idee van een andere en betere ‘volgende wereld’ pure utopie zijn; die zal nog ongelijker zijn. De strijd voor een antikapitalistisch alternatief wordt steeds urgenter…

Een crisis van het neoliberale model

Deze crisis heeft zijn wortels in de globalisering en alle andere crises zullen na deze pandemie toenemen. Bovendien heeft covid-19 de kwetsbaarheid van een geglobaliseerd kapitalistisch productiesysteem aan het licht gebracht dat sterk bepaald wordt door de zoektocht naar maximale waarde (via waardeketens en de aanpassing van de producties van de gedomineerde landen aan de belangen van de grote kapitalistische groepen) en naar een winstpercentage dat in ruime mate losstaat van de groei. Desalniettemin zal het kapitalistische doel in de komende maanden zijn om zo snel mogelijk door te gaan met ‘business as usual’.

De versterking van de globalisering en het bezuinigingsbeleid hadden de afgelopen jaren al hun grenzen gevonden: sinds de financiële crisis van 2008 hebben de grote centrale banken, waaronder de Amerikaanse Federal Reserve, de ECB en de Bank of England, enorme hoeveelheden geld in particuliere banken geïnjecteerd om het hele economische systeem overeind te houden. Tegelijkertijd is de schuldenlast van landen en kapitalistische bedrijven zowel in de VS als in Europa sterk toegenomen, met nul of negatieve reële rentetarieven.

De financiële middelen die de centrale banken in overvloed hebben verspreid, zijn door de banken en de grote kapitalistische bedrijven in andere sectoren niet gebruikt voor productieve investeringen. Ze zijn gebruikt om financiële activa te verwerven. Dit heeft geleid tot een speculatieve zeepbel op de aandelenmarkt, op de obligatiemarkt  en, op sommige plaatsen in de vastgoedsector. Alle grote bedrijven kregen aan het begin van de crisis een te zware schuldenlast.

Een diepe sociale crisis

De effecten van covid-19 zijn een sterke verstoring van de productie, het transport van goederen en de vraag.

Zelfs in gebieden die minder door de pandemie zijn getroffen, zoals Afrika (5.125 doden op 7 juni, meer dan 3.800 alleen al in Algerije, Kameroen, Egypte, Marokko, Nigeria, Zuid-Afrika en Soedan), heeft de crisis in China en vervolgens in de VS en de EU diepe gevolgen op economisch en sociaal vlak: het Wereldvoedselprogramma voorspelt voor 2020 een verdubbeling van het aantal mensen dat te maken heeft met acute voedselonzekerheid, met name in Afrika en het Midden-Oosten (in 2019 waren dat er 135 miljoen als gevolg van oorlogen en de klimaatverandering).

Het effect van deze crisis is de terugkeer van het spook van de honger naar de armste sectoren van de arbeidersklasse in verschillende landen, met name die welke zijn uitgesloten van de arbeidswereld, of daarin op een onzekere manier zijn opgenomen, zonder arbeidsrechten, meestal geracialiseerde bevolkingsgroepen en uitgesloten van hun etnische en sociale situatie. Daarom zijn initiatieven van sociale bewegingen om solidariteit tussen de klassen te organiseren om de honger te bestrijden van fundamenteel belang en hebben ze directe gevolgen voor het vermogen tot politieke organisatie in arme buurten. Bewegingen van zwarte- en migrantengemeenschappen (vooral in Brazilië, de Verenigde Staten en Europa) zijn de voorvechters van deze initiatieven, die een fundamentele rol spelen bij het organiseren van het volksverzet tegen de pandemie.

De voedselproductie is momenteel sterk gecentraliseerd, met een handvol grote bedrijven die in elke sector domineren. Veel van wat geproduceerd wordt is actief schadelijk voor de menselijke gezondheid en junkfood draagt aanzienlijk bij aan overgewicht en ziekten die de armen het meest treffen omdat het spul goedkoop en vullend is.

Effect op de werkgelegenheid en de levensomstandigheden van de arbeidersklasse

De werkende klassen, waaronder de arme boeren, zijn de belangrijkste slachtoffers van covid-19, direct door het aantal doden, en indirect door ontslagen, verlies van banen of activiteiten, en loonsverlagingen.

Alle studies in de Verenigde Staten, Brazilië en Frankrijk tonen bijvoorbeeld aan dat de volksklassen de belangrijkste dodelijke slachtoffers van  covid-19 zijn. Op een beroepsbevolking van 3,3 miljard mensen zijn volgens schattingen van de ILO meer dan vier op de vijf mensen getroffen door de volledige of gedeeltelijke sluiting van werkplekken. In de Verenigde Staten werden in april 20 miljoen banen vernietigd, en in maart 30 miljoen nieuwe werklozen geregistreerd. In Groot-Brittannië zijn er tussen 16 en 31 maart 950.000 nieuwe registraties – dat is tien keer zoveel als normaal. In Europa is de arbeidstijdverkorting geëxplodeerd. In Duitsland hebben bijna 500.000 bedrijven het in maart ingevoerd, in een maand tijd twintig keer meer dan na de financiële crisis van 2008.

Een aanzienlijk deel van de beroepsbevolking in Afrika, Latijns-Amerika en Azië werkt in de informele economie, in India maar liefst 90%. Deze ‘zwarte’ werknemers verloren hun inkomen met covid-19 en hebben vrijwel geen sociale bescherming, geen werkloosheidsuitkeringen en weinig toegang tot gezondheidsdiensten. In veel landen bestaat een aanzienlijk deel van deze werknemers uit migranten – hetzij intern – van het platteland naar de steden – (India, grote delen van Afrika), hetzij uit andere staten (in de Golfstaten uit Azië, in de VS uit Zuid- en Midden-Amerika, enzovoort). Deze werknemers zijn dubbel zo kwetsbaar, niet alleen voor economische verwoesting, maar ook voor racistische zondebokken. De ILO voorspelt dat 1,6 miljard mensen wereldwijd – driekwart van de informele werknemers in de wereld – in het tweede kwartaal hun broodwinning dreigen te verliezen. Zij schat dat 6,7 procent van de werkuren in de wereld in het tweede kwartaal verloren zou kunnen gaan, oftewel 195 miljoen voltijdequivalenten voor een 48-urige werkweek, waarvan 125 miljoen in Azië, 24 miljoen in Noord- en Zuid-Amerika en 20 miljoen in Europa. In een studie van de Afrikaanse Unie wordt het aantal van 20 miljoen verloren gegane banen op het continent en een toename van de schuldenlast genoemd.

Covid-19 heeft de discriminatie verergerd

In het algemeen werden de meest precaire delen van de arbeidersklasse het meest direct of indirect door het virus getroffen. In New York, zwarte inwoners van de Bronx; in de hele VS, Native Americans en zwarten; in de regio Parijs, de geracialiseerde bevolking van Seine St Denis; in Brazilië, de zwarte bevolking in de favela’s (sloppenwijken). In India is een enorm percentage van de mensen die op straat of in sloppenwijken wonen, moslim. Ze werden snel verplaatst door verhuurders en de staat toen Modi een zeer snelle en draconische lockdown oplegde – wat resulteerde in een enorme stroom mensen. Voor de Filippijnen wordt geschat dat meer dan 70.000 migrerende werknemers in het buitenland gedwongen zullen worden terug te keren, omdat ze hun baan hebben verloren als gevolg van de pandemie. Sommige van hen werkten in de bouw, maar de meerderheid in de horeca – onder meer op cruiseschepen. Al deze bevolkingsgroepen zijn het slachtoffer van grotere morbiditeitsfactoren, onzekere voedsel- en huisvestingsomstandigheden en de noodzaak om zich te verplaatsen om te kunnen blijven werken.

– In heel Europa, de VS en Canada, Latijns-Amerika, India, China en het Midden-Oosten is het geweld tegen vrouwen en vrouwenmoorden met 30-100% toegenomen ten opzichte van daarvoor.

– In de Verenigde Staten, het Caribisch gebied en Zuid-Amerika (met name Brazilië) heeft de bevolking van Afrikaanse origine veel meer te lijden onder de armoede door de pandemie dan de meerderheid,  de werkloosheid, het verlies van inkomsten uit de informele sector en het staatsgeweld.

– Alle gedeporteerde bevolkingsgroepen in kampen, vluchtelingen, Syriërs, Palestijnen, Oeigoeren en Rohingya’s in Bangladesh worden ook door deze situatie getroffen.

– In de Arabische Golf bevinden miljoenen arbeidsmigranten uit Zuid-Azië zich momenteel in een zeer precaire situatie, zonder werk en zonder middelen van bestaan.

– Scholieren en studenten met een kansarme achtergrond hebben het meest te lijden onder de fysieke sluiting van onderwijsinstellingen en de verplaatsing van het onderwijs naar online, zonder dat er stappen zijn ondernomen om de toegang tot computers en internet voor iedereen te garanderen. Met name voor jongere kinderen is de kans het grootst dat ze onvoldoende ondersteuning krijgen in de thuissituatie.

De pandemie vergemakkelijkt aanvallen op de democratische vrijheden

Veel landen hebben in het kader van de inperkingen onder de noodtoestand beperkingen van de democratische rechten ingevoerd. In veel landen zijn uitzonderingswetten voorgesteld en tegenstanders gearresteerd. In de Filippijnen bijvoorbeeld heeft Duterte covid-19 gebruikt om een repressief beleid van bevolkingsbeperking in te voeren. Hetzelfde geldt voor Hongkong, waar de regering in Peking een nieuwe inperking van de democratische rechten invoert. In Latijns-Amerika is dit bijvoorbeeld het geval in Brazilië, Colombia, Chili, Ecuador en Bolivia. In veel landen zijn de getroffen inperkings- en controlemaatregelen een gelegenheid om te experimenteren met nieuwe politiemethoden, met nieuwe opsporings- of bewakingstechnologieën.

Het is duidelijk dat het doel is om deze maatregelen een permanent karakter te geven. Temeer daar covid-19 in veel landen kwam na talrijke sociale mobilisaties tegen de gevolgen van het kapitalistische beleid. Dat was bijvoorbeeld het geval in Hongkong, Algerije, Chili en Frankrijk. Nu deze situaties van sociale onrechtvaardigheid zijn verergerd, vrezen de dominante klassen terecht voor een heropleving van sociale mobilisaties. Zij bereiden zich daarop voor door te proberen hun repressieve arsenalen te versterken. Toch zijn de mensen in Hongkong, ondanks covid-19, de straat opgegaan tegen de antidemocratische wetten van Peking en wordt er in Brazilië een brede beweging georganiseerd om het aftreden van Bolsonaro te eisen. We kunnen de komende maanden veel sociale en politieke mobilisaties verwachten.

De huidige uitbarsting in de VS als reactie op de executie van George Floyd door de politie van Minneapolis (een korps met een lange geschiedenis van bijzonder schaamteloos racisme) komt in de context van de Black Lives Matter-beweging en de onevenredige impact van het beleid van Trump ten aanzien van het virus op de zwarte gemeenschap.

Sociale bewegingen en antikapitalisten moeten zich organiseren tegen het geweld van agressief beleid

Hoewel de gezondheidsrisico’s nog steeds zeer aanwezig zijn en het enige doel van de heersende klasse is om hun winsten weer op te bouwen, zijn de bedreigingen voor de arbeidersklasse tweeledig. Niet alleen zullen de bedrijfssluitingen en ontslagen toenemen en zullen de lonen worden geblokkeerd of verlaagd, maar ook is er de wil om de wetgeving ter bescherming van de arbeidsrechten (waar die bestaan) die tijdens de noodmaatregelen al op grote schaal zijn aangetast , verder af te breken. In India bijvoorbeeld duwt de regering-Modi staten in deze richting en in Uttar Pradesh en Madhya Pradesh worden de rechten van vakbonden opgeschort, en worden hygiëne, veiligheidsregels voor nieuwe activiteiten en ontslaan vergemakkelijkt.

In verschillende landen, zoals Duitsland, de Spaanse staat, de VS en Brazilië, organiseerden extreemrechtse groeperingen tijdens de lockdown demonstraties tegen de lockdown met een racistische en xenofobe inhoud, waarbij samenzweringstheorieën, nationalisme of blank supremacisme met elkaar werden vermengd. Elders, in India zijn moslims (200 miljoen) het slachtoffer geworden van racistische campagnes die hen ervan beschuldigen verantwoordelijk te zijn voor de epidemie. Deze extreem rechtse groepen profiteren van de sociale en politieke crisis die in veel landen tijdens en na de lockdown bestaat.

Maar in veel landen zijn, ondanks de lockdown, sociale bewegingen, vakbonden en volksgemeenschappen actief, als voortzetting van talrijke acties en mobilisaties die vóór de isolatie werden gevoerd door vakbonden, politieke organisaties of sociale bewegingen, zoals bijvoorbeeld de mobilisaties tegen seksueel of racistisch geweld, die voor het recht op huisvesting, de strijd van werknemers zoals die van gezondheidswerkers in Frankrijk, de anti-autoritaire en democratische bewegingen in Chili, Libanon, Algerije, Hong Kong, en alle klimaatmobilisaties in de voorgaande maanden. In sommige landen heeft dit geleid tot de groei van een nieuwe sociale beweging – wederzijdse hulp – die interessante vragen oproept over het functioneren ‘in en tegen de staat’ in de huidige situatie – en misschien voor de langere termijn en het opbouwen van gemeenschapsorganisaties waar die voorheen niet in dezelfde mate bestonden. Covid-19 en wat het heeft onthuld over de maatschappij waarin we leven, kan de wil van deze mobilisaties en bewegingen om hun actie voort te zetten en te laten slagen alleen maar versterken.

Tijdens de lockdown vonden er veel zelfgeorganiseerde initiatieven van werkende mensen uit verzetsgebieden op het platteland en in de steden plaats. Er zijn voorbeelden van deze initiatieven van de bevolking of georganiseerde sectoren, zoals onder andere boeren, inheemse volkeren, werklozen, mensen en gemeenschappen aan de rand van grote steden en het netwerk van feministische solidariteit. Deze initiatieven smeden zeer interessante alternatieven, zoals de collectieve vervaardiging van stoffen mondkapjes om aan de bevolking te geven om besmetting te voorkomen; de donatie en alternatieve productie van voedsel; de verdediging van de volksgezondheid en de eis om deze universeel toegankelijk te maken; het aan de kaak stellen van de toename van het geweld tegen vrouwen en het slopende werk van de zorg die zij thuis in afzondering verrichten, enzovoort.

Een van de gevolgen van de crisis is de manier waarop ze aan veel bredere lagen van de bevolking heeft laten zien welke soorten werk waarde creëren – essentieel werk – en welke alleen maar bestaan om winst te maken. Het werk van sociale reproductie in de gezondheidszorg en de zorg is van vitaal belang gebleken, of het nu thuis is of (slecht) betaald wordt bij de staat of in de particuliere sector, zowel in het algemeen als meer in het bijzonder door acties die de waarde aangeven die de arbeidersgemeenschappen aan dit vitale werk geven. In veel landen hebben acties (applaus) die begonnen zijn met de waardering van gezondheidswerkers, hun werkterrein verruimd tot alle essentiële werknemers, met name die van de post, het vervoer en de voedseldistributie en de detailhandel. Het hoge percentage vrouwen en zwarte en migranten werknemers in deze sectoren is onderstreept.

Tegelijkertijd heeft de zeer aanzienlijke vermindering van het aantal vliegreizen en in mindere mate van het aantal reizen over de weg onverwachte voordelen opgeleverd. De vermindering van de luchtvervuiling in duizenden steden die ‘normaal gesproken’ worden gewurgd door smog en van de geluidsoverlast die ertoe leidt dat velen voor het eerst in decennia – of ooit – naar vogelgezang kunnen luisteren.

In veel sociale bewegingen en delen van de arbeidersbeweging beginnen discussies onder de leus #buildbackbetter, over de ‘normaliteit’ van armoede naast de opvallende rijkdom, van dakloosheid, van onveilige werkomstandigheden, van geweld tegen vrouwen, van discriminatie van de zwarte en migrantenbevolking, van vervuiling en voedselkilometers en andere aspecten van de milieucatastrofe.

Tijdens de lockdown en na de opheffing ervan zijn er ook veel acties en stakingen van werknemers voor veiligheidseisen, de sluiting van niet-noodzakelijke productie, de eis om de arbeidsrechten te garanderen en de betaling van de lonen. Zo zijn er in veel landen Amazon-werknemers of werknemers in de horeca, het transport of de logistiek en het transport in actie geweest.

Daarom zal het de komende maanden de essentiële taak van sociale bewegingen zijn om de volksklassen te organiseren voor de verdediging van hun gezondheid en hun rechten tegenover een golf van sociale aanvallen die de werkgelegenheid, de sociale rechten en de democratische vrijheden gelijktijdig zullen beïnvloeden en om een duurzame relatie tussen de bevolking en het milieu te herscheppen.

Geconfronteerd met de pandemie zijn de eisen die gesteld worden aan het gezondheidssysteem, de huisvesting, de werkgelegenheid en de lonen, het onderwijs, het onthaal van de migranten en het milieu, hoogst noodzakelijk:

– Overal, en vooral in regio’s die door de pandemie zijn getroffen, moeten voldoende financiële middelen ter beschikking gesteld worden voor de massale beschikbaarheid van testkits en de toename van reanimatiebedden en beademingsapparaten. De hele bevolking moet voorzien kunnen worden van geschikte mondbeschermingskapjes en tests.

– Herstart van de economische activiteiten alleen met bescherming van de gezondheid van de werknemers: het ter beschikking stellen van beschermende middelen (mondkapjes, gels, veiligheidsbril, handschoenen) voor alle werknemers, waardoor hun bescherming en de onmiddellijke uitoefening van het herroepingsrecht mogelijk wordt als de veiligheidsvoorwaarden niet worden gerespecteerd.

– 100% overname van de verantwoordelijkheid van de bedrijven en/of de staat voor de lonen van de werknemers die hun activiteit hebben stopgezet, met inbegrip van migrante werknemers, uitzendkrachten, huishoudelijk personeel, zelfstandigen en seizoenarbeiders, zonder enige verplichting om vrije dagen op te nemen of de niet gewerkte uren later in te halen. Verplichting voor de staten om het loon te betalen van werknemers waarvan werkgevers weigeren om hen tijdens de crisis te betalen. De overheid moet dan de kosten van deze interventie terugverdienen door het bedrijf dat zich schuldig maakt aan het niet betalen van loon te beboeten.

– Voorziening door de staat van een gegarandeerd minimuminkomen dat voldoende is om fatsoenlijk te leven voor werknemers in de informele sector, voor de werklozen zonder inkomen, voor de studenten, voor iedereen die het nodig heeft.

– Het verbod op alle ontslagen en bedrijfssluitingen door kapitalistische concerns, de herplaatsing van werknemers die sinds het begin van de pandemie zijn ontslagen.

– Het openen van scholen in veilige omstandigheden voor studenten en docenten. Geen bestraffing van studenten voor verlies van onderwijs.

– Weigering van alle autoritaire en uitzonderings maatregelen om de sociale rechten op te schorten, met inbegrip van het stakingsrecht en vooral de handhaving van deze maatregelen na de opheffing van de lockdown.

– Stopzetting van alle huisuitzettingen van huurders, opschorting van het betalen van de huur, persoonlijke leningen en water- en energierekeningen; het verstrekken van goede huisvesting voor iedereen die in een precaire situatie of zonder accommodatie leeft, het vorderen van lege woningen.

– Het verlenen van adequate sociale zorg voor gehandicapten, ouderen en al diegenen die sociaal geïsoleerd zijn of zijn geweest door de lockdown,

– De invoering van onmiddellijke noodbeschermingsmaatregelen voor vrouwen en kinderen die het slachtoffer zijn van geweld, met snelle beslissingen om gewelddadige partners te verwijderen of alternatieve huisvesting voor de slachtoffers te bieden, het garanderen van tijdige toegang tot anticonceptie en abortus als vitale medische diensten.

– Omvorming van gesloten centra voor vluchtelingen tot open opvangcentra met sanitaire voorzieningen. Onmiddellijke legalisering van alle mensen zonder papieren en vluchtelingen om hen toegang te geven tot alle sociale beschermingssystemen, een einde aan alle uitwijzingen. Onmiddellijke sluiting van de enorm overbevolkte migrantendetentiekampen, vooral Moria op Lesbos en langs de Amerikaans-Mexicaanse grens.

Strijd tegen de kapitalistische organisatie van de samenleving

1. Alle essentiële gebieden van het gezondheidsstelsel, met inbegrip van de ziektekostenverzekering en uiteindelijk ook de farmaceutische en biotechnologische industrie en al het medisch en farmaceutisch onderzoek en ontwikkeling moeten worden onteigend en onder openbare controle worden geplaatst. Patenten op geneesmiddelen, kennis en medische producten moeten worden afgeschaft. Het medisch onderzoek moet internationaal en in een geest van solidariteit plaatsvinden en uitsluitend ten dienste van de mensheid staan. Kennis en technologieën moeten vrijelijk beschikbaar worden gesteld aan elk land.

2. Dit moet gepaard gaan met de ontwikkeling van een gratis sociale infrastructuur voor zorg, verpleging en gezondheid. De essentiële banen in de sociale reproductie, die meestal of zelfs uitsluitend door vrouwen worden bezet, moeten sociaal worden geherwaardeerd en beter worden beloond.

3. Het spreekt vanzelf dat in het kader van deze herstructurering van de gezondheidszorg alle privé-ziekenhuizen onder overheidscontrole moeten worden geplaatst en in sociaal eigendom moeten worden genomen. Een eengemaakte gezondheids- en medische sector is absoluut noodzakelijk.

4. Schoonmaak- en andere diensten die nodig zijn voor het functioneren van ziekenhuizen en andere zorginstellingen moeten weer publieke taken worden. De werknemers die de betreffende werkzaamheden uitvoeren, moeten fatsoenlijk worden betaald en hun veiligheid en gezondheid op de werkplek moet worden gewaarborgd.

5. Om dit alles aan te kunnen, moet de wapenproductie worden stopgezet, moet de productie ervan worden omgezet in maatschappelijk nuttige producten en moeten de middelen die vrijkomen worden geïnvesteerd in de ontwikkeling van het gezondheidssysteem.

6. Financier de kosten van de uitbreiding van het gezondheidsstelsel door middel van speciale belastingen op hoge inkomens, winsten en vermogens. Alles moet in het werk worden gesteld om ervoor te zorgen dat de kosten van de crisis worden gedragen door degenen die de afgelopen decennia enorme winsten en geaccumuleerde rijkdom hebben vergaard ten koste van het grote publiek.

7. Arbeidsomstandigheden mogen mensen niet ziek maken en moeten bevorderlijk zijn voor hun ontwikkeling en gezondheid. Dit is met name urgent voor ongeschoolde werknemers in de vleesindustrie, de landbouw, de ouderenzorg en de bezorgdiensten. De veiligheid op het werk, adequate sanitaire voorzieningen en hygiënische maatregelen moeten worden gewaarborgd. Arbeidstijdverkorting en betere pauzeregelingen.

8. Opname van precaire woningen in stedenbouwkundige plannen voor de bouw van kwaliteitsvolle woningen in de openbare sector.

9. Versterking en uitbreiding van het systeem van publicaties voor het onderwijs, weigering van privatisering door middel van de ontwikkeling van bedrijven die lespakketten voor het internet aanbieden.

10. Overdracht van de belangrijkste sociale-mediaplatforms aan de overheid. Facebook, WhatsApp, Amazon en Zoom, die massaal profiteren van de lockdown en gegevens verzamelen die in de toekomst enorme winsten zullen genereren. Ze moeten worden overgenomen (zonder compensatie, ze hebben al te veel bij elkaar geharkt), en als transparante not-profit openbare diensten gaan functioneren.

11. In elk land moet de overdracht van begrafenisdiensten aan de overheid plaatsvinden. Particuliere bedrijven zouden niet mogen profiteren van de dood en proberen het verdriet van mensen te manipuleren in een poging om hun inkomsten te maximaliseren.

12. Duurzame landbouw en mondiale voedselrechtvaardigheid, waarbij de productie- en distributiecircuits worden gereorganiseerd op basis van de sociale behoeften. Vermindering van het aantal voedselkilometers en van de vleesconsumptie. Een einde aan de ontbossing – vooral de ontbossing door de agrobusiness.

13. Onteigening van particuliere banken zonder compensatie aan de grote aandeelhouders en de socialisatie van het financiële systeem onder controle van de burgers, het opschorten van alle bankkosten op particuliere rekeningen en het verstrekken van renteloze leningen aan de arbeidersklasse om in hun onmiddellijke behoeften te voorzien, het bevriezen van bankschulden van gezinnen, microkrediet en huurgelden, en het verzekeren van water, elektriciteit, gas en internet voor iedereen;

14. Onmiddellijke opschorting van de betaling van de overheidsschulden moet het mogelijk maken om voldoende middelen te mobiliseren die landen nodig hebben om aan de behoeften van de bevolking tijdens de pandemie te voldoen. De opschorting van de betaling van de schulden moet worden gecombineerd met een audit met burgerparticipatie om het onrechtmatige deel van schulden te identificeren en kwijt te schelden.

15. Openstelling van grenzen voor veilige toelating van migranten, ze voorzien van een legale status en toegang tot gezondheidszorg en sociale zorg.

16. Bestrijding van discriminatie bij het verlenen van openbare diensten aan oorspronkelijke bewoners,  allochtone, zwarte, vrouwelijke LGBTIQ en gehandicapte mensen kan alleen plaatsvinden door middel van programma’s voor positieve actie ter bestrijding van eeuwenlange institutionele discriminatie en door voortdurend overleg met en betrokkenheid van deze gemeenschappen bij de besluitvorming om diensten te creëren die werkelijk in ieders behoeften voorzien.

Een andere wereld is noodzakelijk en dringend

De huidige samenloop van crises, die de fundamenten van het menselijk leven in gevaar brengt, vereist een antikapitalistische politiek met een eco-socialistisch perspectief. Het toont de urgentie van een maatschappij die gebaseerd is op sociale behoeften, georganiseerd door en voor de arbeidersklassen, met publieke eigendom van de banken en de belangrijkste productiemiddelen. En deze crisis toont de dringende noodzaak aan om de oorzaken van de klimaatverandering af te remmen, om een einde te maken aan de milieuvervuiling die ‘ons gemeenschappelijk huis’ vernietigt, de biodiversiteit vermindert en de weg vrijmaakt voor het hedendaagse ongedierte, zoals ernstige ademhalingssyndromen van virale aard.

In het eerste decennium van het neoliberalisme waren er aspiraties en sociale sectoren die samenkwamen om te zeggen: ‘een andere wereld is mogelijk’. Nu moeten we ons verenigen om te zeggen: ‘een andere wereld is noodzakelijk en urgent’! We hebben een gemeenschappelijke internationalistische actie nodig die ons de weg wijst naar een wereld waar het leven meer waard is dan winst, waar de natuur geen handelswaar meer is. De huidige crisis toont duidelijk aan dat een aanzienlijk deel van de kapitalistische productie puur roofzuchtig, totaal overbodig en verkwistend is.

In het begin van de jaren 2000 bracht de wereldwijde andersgloaliseringsbeweging miljoenen mensen samen, van sociale bewegingen, vakbonden, met deelname van radicaal linkse organisaties. Vandaag de dag moeten we dergelijke bijeenkomsten opbouwen en eisen stellen om het kapitalisme, de klimaatverandering en discriminatie te bestrijden. Om dit doel te bereiken, in verschillende landen of op internationaal vlak  beginnen er enkele initiatieven te ontstaan. De organisaties en activisten van de Vierde Internationale zullen zich inzetten voor het succes van dergelijke initiatieven. Er is dringend behoefte aan sociale, anti-kapitalistische en revolutionaire organisaties en stromingen om gezamenlijke acties op regionaal en internationaal niveau te coördineren, te bespreken en op te zetten.

Het zal onmogelijk zijn om terug te keren naar de zogenaamd ‘normale’ staat van voor de covid-19-crisis – die een kapitalistische ‘normaliteit’ was die de toekomst van de mensheid en de planeet bedreigde. Het is dringend noodzakelijk om over te gaan op een nieuwe samenleving die gebaseerd is op sociale behoeften, georganiseerd door en voor de arbeidersklassen met publieke eigendom van de banken en de belangrijkste productiemiddelen. Daarom is een radicaal sociaal-ecologisch transformatieperspectief noodzakelijk.

8 juni 2020

Deze verklaring van het bureau van de Vierde Internationale verscheen oorspronkelijk op International Viewpoint. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.