Een nieuwe biografie van John Mullen over schrijver James Baldwin staat stil bij zijn leven en politieke erfenis. De eerste biografie over Baldwin in meer dan een decennium laat zien hoe ontzettend veelzijdig en scherp zijn internationalistische politiek was.
Baldwin werd geboren in 1924 en groeide op in de hoofdzakelijk zwarte wijk Harlem in New York. De wijk was in deze periode het epicentrum van een grote culturele en creatieve opleving, de Harlem renaissance. Baldwin was misschien te jong om hier direct onderdeel van te zijn, maar de periode bracht zwarte rolmodellen in de kunsten voort waar hij naar kon kijken. Aangejaagd door de diepe economische crisis was het ook een periode van politieke radicalisering.
Het gezin van Baldwin groeide op in diepe armoede. De economische druk op het gezinsleven leerde hem veel over kapitalisme en onderdrukking. Baldwins stiefvader probeerde te voorzien in de behoeftes van een steeds groter gezin, maar werd buiten het huis geconfronteerd met racisme en werkloosheid. Hij probeerde deze machteloosheid te compenseren met een harde hand thuis.
In Baldwins woorden was ‘school een soort van toevluchtsoord weg van huis, van mijn vader.’ Hier ontdekte hij boeken, maar ook politiek. Sommige van de docenten die veel indruk op hem maakten, waren witte communisten. Deze ervaring van witte militante antiracisten in zijn jeugd zorgde ervoor dat Baldwin racisme niet in essentialistische termen zag. Racisme was voor Baldwin verbonden met politiek en niet uitsluitend een kwestie van huidskleur.
Literaire doorbraak
In de jaren veertig was Baldwin onderdeel van een anti-stalinistisch links milieu. De politiek sprak hem aan en de infrastructuur van eigen publicaties bood hem een plek. Baldwin brak in 1949 door met het essay Everybody’s Protest Novel dat de platte manier waarop zwarte mensen werden geportretteerd in twee populaire ‘progressieve’ romans bekritiseerde. De gelaagdheid van hun levens werd hierbij ontkend om een politiek doel te bereiken.
Het jaar ervoor was Baldwin naar Parijs geëmigreerd. Dit was voor hem een manier om te ontsnappen aan het verstikkende klimaat in New York. Het racisme bedreigde hem en drukte hem als schrijver in een bepaalde hoek. In Frankrijk – en later ook in Istanbul – kon hij meer afstand nemen. Het gaf hem ook de ademruimte om zijn seksualiteit te ontdekken.
In het Parijs van de jaren vijftig werd hij geconfronteerd met de onderdrukte positie van de Algerijnen in Frankrijk. Terwijl Baldwin door de politie vooral als Amerikaan werd gezien, werden inwoners uit de door Frankrijk gekoloniseerde landen juist geterroriseerd. Deze erkenning, dat de positie van Algerijnen vergelijkbaar is met die van zwarten in de Verenigde Staten, was voor Baldwin de basis voor een diepe solidariteit en een strijdbaar internationalisme.
Terugkeer
Op het moment dat de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten uitbrak, kon Baldwin niet meer in Frankrijk blijven. In het kielzog van Martin Luther King reisde Baldwin door de zuidelijke staten om verslag te leggen van de moedige activisten die hier organiseerden. In de jaren die volgden wisselden boeken, essays en theaterstukken elkaar in sneltreinvaart af. Het laat zijn veelzijdigheid zien dat hij daarnaast bijvoorbeeld ook een documentaire maakte over hoe de zwarte bevolking van San Francisco geraakt wordt door racisme en werkloosheid.
Hierbij kwam hij steeds meer tegenover de heersende klasse te staan. Na de moord op Malcolm X had Baldwin spijt van de manier waarop hij het ‘reactionaire’ zwart nationalisme aan het begin van zijn carrière had bekritiseerd. Achteraf gezien stelde hij vast dat hij hiermee vooral witte liberalen munitie had gegeven.
De radicalisering van Baldwin werd ook gedreven door internationale ontwikkelingen. Baldwin identificeerde zich met de strijd van de Algerijnen tegen de Franse onderdrukker en met de Cubaanse revolutie die de door de VS gesteunde dictatuur omver had geworpen. Na een bezoek aan Israël stelde hij: ‘Israël is niet echt een Joodse staat. Het Westen had een handvat nodig in het Midden-Oosten. Ze hebben de staat gecreëerd als een Europese pion’.
Gender
Het is deze politieke ontwikkeling die hem, net zoals zoveel andere zwarte activisten, in het vizier bracht van de FBI. Op basis van Baldwins seksualiteit probeerde de FBI hem in diskrediet te brengen. Baldwin dreigde hierop een boek te schrijven over alle ‘smerige trucs’ die de FBI gebruikte. Dit laat niet alleen Baldwin’s enorme strijdbaarheid zien, maar ook zijn besef dat de aanvallen op hem en andere activisten een gecoördineerd karakter hadden.
Het boek laat op prachtige wijze de loyaliteit van Baldwin zien aan zijn vrienden en politieke bondgenoten. Hij sprak op tientallen fundraiser bijeenkomsten voor organisaties zoals de Black Panthers. Wanneer een zwarte vriend jarenlang in Duitsland wordt vastgehouden op valse aanklachten, biedt hij op talloze manieren ondersteuning. Veel van deze ervaringen uit zijn persoonlijke leven vinden vervolgens een weg naar zijn romans en toneelstukken.
Baldwin was een baanbrekende schrijver en creëerde in veel van zijn romans queer-personages. Wanneer het ging om zijn eigen leven, vond hij het altijd moeilijk om hierover te schrijven of spreken. De ervaring van racisme was voor hem primair. Mullen staat hierbij ook stil bij de kritiek van feministen zoals Nikki Giovanni op Baldwins werk en de manier waarop hij na zijn dood in 1987 uitgroeide tot een icoon voor de lhbtqi-beweging.
Samen met Raoul Pecks waanzinnig goede documentaire I Am Not Your Negro uit 2016 is Mullens biografie een goed startpunt voor iedereen die nieuwsgierig is naar het leven van James Baldwin. De vlot geschreven biografie schetst de ervaringen en politieke context waartegen Baldwins romans en essays vorm kregen. Het boek inspireert om verder te lezen.
Bill V. Mullen, James Baldwin: Living in Fire. Pluto 2019, 256 pagina’s, 25,99€.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.
