In China’s Engine of Environmental Collapse bespreekt auteur Richard Smith de vervuiling van de lucht, het water en de bodem in China, de verspilling van hulpbronnen en de bijdrage aan de klimaatverandering.

De Chinese economie is de afgelopen 40 jaar heel snel gegroeid. ‘In 1979 was de Chinese economie goed voor slechts 1,8% van het mondiale BBP, tegenover 26% voor de Verenigde Staten. Vandaag de dag is China goed voor 15,5% van het mondiale BBP, terwijl het aandeel van de VS is gedaald tot 23,6%.’

Maar deze groei brengt enorme milieukosten met zich mee. Smith schrijft:

‘China’s roekeloze goedkope en vuile manier van ontwikkelen heeft het milieu en de ecologie verwoest. Ongecontroleerde dumping heeft rivieren, meren en watervoerende lagen verontreinigd. Grote delen van rivieren in China worden officieel geclassificeerd als ’te giftig om aan te raken’. In 2016 meldde de regering dat 80% van de geteste waterputten onder de Noord-Chinese vlakte (waar 400 miljoen mensen wonen) ‘zo zwaar vervuild zijn met industriële en andere vervuilende stoffen dat ze onveilig zijn om uit te drinken of om thuis te gebruiken’, maar bewoners van steden en boeren hebben weinig andere keuze dan dat water te drinken en de gewassen ermee te irrigeren. In 2013 gaf het Ministerie van Land en Grondstoffen toe dat drie miljoen hectare landbouwgrond, een gebied ter grootte van België, ’te giftig was om te boeren’ vanwege het overmatig gebruik van meststoffen en pesticiden, irrigatie met giftig industrieel afvalwater en het dumpen van giftig afval op de velden.’

Er is ook sprake van een enorme verspilling van hulpbronnen en de economische groei heeft een verschrikkelijke menselijke tol geëist.

‘Bouwers en fabrikanten hebben glimmende nieuwe steden en infrastructuur gebouwd op ‘Chinese snelheid’, zoals de People’s Daily graag opschept. Maar in hun haast om te bouwen en nog meer te bouwen, hebben ze onthutsende hoeveelheden natuurlijke hulpbronnen verspild en het slechtste industriële gezondheids- en veiligheidsrecord van alle landen op aarde nog verder verergerd, met meer dan 100.000 sterfgevallen op de werkplek per jaar in de afgelopen decennia.’

Deze verkwistende ontwikkeling heeft invloed op het milieu in de wereld. ‘In zijn race om ‘de VS in te halen en voorbij te gaan’, heeft de stijgende uitstoot van koolstofdioxide China veruit de belangrijkste oorzaak voor de wereldwijde klimaatcrisis gemaakt. In 2018 was de CO2-uitstoot van China bijna even groot als die van de vijf volgende grootste vervuilers (de VS, India, Rusland, Japan en Duitsland) samen.’

Smith documenteert deze problemen in detail. Hij analyseert ook het economische systeem dat deze problemen heeft veroorzaakt.

Volgens Smith is het sociale systeem van China een mengvorm van twee systemen: kapitalisme en ‘bureaucratisch collectivisme’. Hij definieert deze laatste term niet expliciet, maar de term lijkt te verwijzen naar een systeem waarin de staat een grote rol speelt in de economie, en wordt gecontroleerd door een geprivilegieerde bureaucratie. Smith laat zien dat zowel de private sector van de economie (inclusief transnationale bedrijven, of TNC’s) als de staatssector bijdragen aan de milieuramp.

Kapitalisme in China

Vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw en in een versneld tempo in de jaren negentig hebben de in de VS, Europa en Japan gevestigde TNC’s een groot deel van hun productie naar China verplaatst. Hun redenen waren onder meer de lage lonen in China en het gebrek aan milieubescherming, alsmede de relatieve efficiëntie van de Chinese staat bij het aanbieden van infrastructuur. ‘In de afgelopen vier decennia,’ schrijft Smith, ‘is het concurrentievoordeel van China in de wereldeconomie gebaseerd op drie cruciale factoren.

‘- Dramatische kostenbesparingen die mogelijk zijn gemaakt door de levering van enorme aantallen gedeeltelijk gedwongen ultra-goedkope arbeidskrachten om lichte productie voor de export mogelijk te maken – goedkoop gehouden, tenminste tot het midden van de jaren 2000, door de door de politie geleide militarisering van de werkgelegenheid in de exportzones, met inbegrip van de onderdrukking van het arbeidersverzet en de pogingen om vakbonden op te richten;

– Verdere dramatische kostenbesparingen zijn mogelijk gemaakt door minachting voor en gebrek aan uitgaven voor milieubescherming; en

– De capaciteit in deze ontwikkelingsfase van China om nauw samen te werken met buitenlandse en binnenlandse investeerders om fysieke infrastructuur, scholen en universiteiten te bouwen, en om Engels te onderwijzen aan miljoenen jongeren.’

In de afgelopen jaren hebben arbeiders enige winst geboekt:

‘De Chinese arbeiders hebben niettemin in golven van illegale stakingen en protesten in het begin van de jaren negentig en het begin van de jaren 2000 teruggevochten; en vanaf 2010 zijn ze erin geslaagd om loonsverhogingen, verbeteringen in de arbeidsomstandigheden, vermindering van het misbruik door werkgevers, wettelijke beperkingen op overuren en andere voordelen te behalen. Maar de regering van Xi Jinping is de laatste jaren steeds harder opgetreden tegen de arbeidsonrust, door arbeidsgerichte ngo’s te sluiten en stakers massaal te arresteren.’

En terwijl de arbeiders wat economische winst hebben geboekt, is het milieu verder verslechterd:

‘De combinatie van ultra-goedkope arbeid en minimale milieuregels trok veel van ’s werelds smerigste en minst duurzame industrieën aan. Staal, cokes, aluminium, cement, chemicaliën en petrochemie, galvanische bedrijven, leerlooierijen, kunststoffen, verven en afwerkingen, synthetische vezels en textielproductie, het verven van stoffen, papierproductie – die thuis in de VS en Europa met steeds strengere milieu-beperkingen te maken krijgen – zijn na 1980 naar China verhuisd.’

Transnationale bedrijven proberen de verkoop te maximaliseren door het promoten van wegwerpproducten, die ontworpen zijn om weggegooid te worden en na een korte periode van gebruik vervangen te worden door nieuwe. Voorbeelden hiervan zijn nieuwe mode in kleding en nieuwe modellen van elektronische goederen. Dit verhoogt de vervuiling en de verspilling van grondstoffen in China.

Overheidssector

China heeft veel kleine en middelgrote staatsbedrijven geprivatiseerd of gesloten, waardoor 30 miljoen werknemers aan het eind van de jaren negentig en het begin van de jaren 2000 hun baan zijn kwijtgeraakt. Maar sommige belangrijke industrieën werden in staatseigendom gehouden. Smith kenmerkt het staatseigendomsdeel van de economie als gekenmerkt door ‘overproductie en afval (…) Peking’s centrale planners lanceerden golf na golf van reusachtige ontwikkelingsprojecten, beginnend in de jaren negentig.’

Deze omvatten enorme dammen, nieuwe steden, havens en luchthavens, en nationale hogesnelheidstreinen en snelwegen.

‘Maar China’s staatsproducenten stoppen niet als ze genoeg geproduceerd en gebouwd hebben. Beijing klaagt regelmatig dat lokale ambtenaren grondstoffen verspillen aan de bouw van overbodige woningen, overtollige infrastructuur en nutteloze prestigeprojecten die het land gewoonweg niet nodig heeft. Vanaf het begin wordt deze investeringshausse gekenmerkt door overproductie, verspilling van grondstoffen en energie en onnodige vervuiling.’

Een van de drijvende krachten achter de verspilling is de ‘hypernationalistische ambitie’ die door Xi wordt gepropageerd ‘om China rijk en machtig te maken, om zijn ‘grootsheid’ te herstellen, om ‘de Verenigde Staten in te halen en voorbij te gaan’ en om ’s werelds grootste supermacht te worden.’

Een andere motivatie voor overheidsinstellingen en staatsbedrijven om grote bouwprojecten te lanceren, waarvan vele verspillend zijn, is het minimaliseren van de ontevredenheid van de bevolking door het verschaffen van banen voor werknemers. Grote projecten creëren banen, niet alleen in het staatsbedrijf zelf, maar ook in particuliere bedrijven die contracten hebben met staatsbedrijven.

Maar daarnaast zien ambtenaren op alle niveaus grote bouwprojecten als een kans om zelf te profiteren van corruptie, bijvoorbeeld door het aannemen van steekpenningen in ruil voor de toewijzing van contracten. Lokale overheden en staatsbedrijven financieren grote projecten door te lenen van staatsbanken, die bereid zijn om te lenen aan projecten die zogenaamd helpen om China ‘groot’ te maken.

Wat moet er gebeuren?

Smith stelt dat China, net als andere landen, drastische maatregelen moet nemen om vervuiling en afval te verminderen. ‘China zal duizenden op fossiele brandstoffen gebaseerde, niet-duurzame industrieën in de hele economie moeten sluiten, afbouwen of inkrimpen. Hetzelfde geldt voor de VS, de landen van de Europese Unie, Japan, India en de andere landen die momenteel het grootste deel van de CO2-uitstoot voor hun rekening nemen.’ Dit vereist het creëren van nieuwe, milieuvriendelijke banen voor de honderden miljoenen werknemers die ontheemd zijn.

Smith stelt dat zowel het ‘normale’ kapitalistische systeem, zoals de Verenigde Staten, als het hybride systeem van China ‘onhoudbaar en suïcidaal’ zijn.

‘Ik stel dat, gezien de huidige toestand van de planeet, de enige manier om de op hol geslagen opwarming van de aarde te voorkomen is om de economische groei in zowel China als de VS af te remmen, hele delen nutteloze, overbodige, schadelijke en destructieve industrieën te sluiten en deze politiek-economische systemen te vervangen door een ecosocialistische wereldeconomie die gebaseerd is op publiek eigendom van de meeste productiemiddelen, democratisch geplande productie naar behoeften, en democratisch beheer van de economie en de maatschappij.

‘Kapitalisme, democratisch kapitalisme, of zelfs ‘groen kapitalisme’, is geen oplossing voor China’s milieucrisis… Op geen enkele manier zal sleutelen aan de markt de beweging naar een wereldwijde milieu- en ecologische ineenstorting afremmen … we hebben een grootschalige systeemverandering nodig, vooral in China en de Verenigde Staten.’

Er is een toename van stakingen en protesten in China in de afgelopen jaren. ‘De arbeidsconflicten zijn de afgelopen tientallen jaren toegenomen, samen met groeiende protesten tegen landroof, vervuiling, de vestiging van chemische fabrieken, verbrandingsovens en kolengestookte centrales. Bij de milieuprotesten zijn vaak duizenden mensen betrokken en de protesten zijn vaak gewelddadig. China Labor Bulletin telde 1700 industriële stakingen in 2018, een stijging ten opzichte van de 1200 stakingen het jaar daarvoor.’ Volgens Smith wijzen deze uitbarstingen van rebellie op het potentieel voor een nieuwe Chinese revolutie.

Enkele meningsverschillen

De kritiek van Smith op het milieubeleid van China is juist en zeer belangrijk. Maar sommige van zijn andere opmerkingen zijn naar mijn mening verkeerd.

Hij klaagt dat China ‘intellectueel eigendom’ steelt van westerse bedrijven. Maar het feit dat TNC’s een groot deel van het ‘intellectuele eigendom’ van de wereld in handen hebben, is een groot probleem. Het betekent bijvoorbeeld dat arme mensen zich geen levensreddende medicijnen kunnen veroorloven omdat de farmaceutische bedrijven die de patenten in handen hebben hoge prijzen vragen. Het bezit van ‘intellectueel eigendom’ stelt TNC’s ook in staat om Chinese werknemers uit te buiten, zoals degenen die iPhones voor Apple maken.

Het hele concept van intellectueel eigendom (IP) moet ter discussie worden gesteld. De wetenschappelijke verworvenheden van de mensheid moeten worden gebruikt ten behoeve van de wereldbevolking, niet ten behoeve van de winst van bedrijven.

Smith stelt dat Xi’s ‘Stalinistische staatssector een slechte innovator is, en zonder binnenlandse IP-bescherming is zijn privésector niet veel beter. Omdat Xi’s economie tot nu toe niet in staat is geweest om de geavanceerde technologie die het nodig heeft uit te vinden, is de overheid sinds de hervorming en de opening in 1978 kritisch afhankelijk geweest van het importeren van die technologie uit het Westen, grotendeels door gedwongen overdracht, en technologie- en IP-diefstal.’

Maar er is niets ongewoons aan het feit dat een zich later ontwikkelend kapitalistisch land begint met het importeren van technologie uit eerder ontwikkelde landen, voordat het de vaardigheden ontwikkelt om zijn eigen technologische innovatie uit te voeren. Japan is daar een voorbeeld van.

Smith zegt dat Xi’s ‘sociopathisch gedrag’ de wereld ’tegen China keert’. Dat is een grove overdrijving. Het beeld is gemengd. Zeker, er is wrok tegen China in sommige landen – bijvoorbeeld de poging van China om de Zuid-Chinese Zee te monopoliseren heeft landen als Vietnam, de Filippijnen en Indonesië tegen China in het harnas gejaagd. Maar in sommige delen van de wereld is het prestige van China toegenomen door de financiering van ontwikkelingsprojecten via de Nieuwe Zijderoute. Natuurlijk brengen deze projecten milieuproblemen met zich mee zoals die in China zelf.

Smith schrijft: ‘omdat China’s eigen burgers te bang zijn om zich openlijk tegen de regering te verzetten, fluisteren sommigen dat ‘alleen [de Amerikaanse president Donald] Trump China kan redden’. Ik betwijfel of veel Chinezen, zelfs degenen met de meeste kritiek op de regering, naar Trump zouden kijken voor redding. Er zijn altijd mensen in China geweest met illusies in het Westen, maar zelfs velen van hen zouden geschokt zijn door de rampzalige reactie van Trump op covid-19.

Ondanks deze kritiek is het boek zeker de moeite waard. Het is zeer informatief en Smith wijst terecht op de noodzaak van systeemverandering, zowel in China als in landen als de VS.

Richard Smith, China’s Engine of Environmental Collapse, Pluto Press, 2020. Richard Smith, een van de oprichters van System Change Not Climate Change, is ook de auteur van Green Capitalism: The God that Failed.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Green Left. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.