Het afgelopen congres van de Nederlandse SP stond in het teken van de door het bestuur geforceerde breuk met de jongerenbeweging Rood. Het partijbestuur en de loyalisten in de partij sloten de rijen om de oppositie te demoraliseren. Daarmee lijkt een hoofdstuk afgesloten.

Op 12 december hield de SP haar congresmiddag. Die stond in het teken van het conflict tussen de partijleiding en de jongerenorganisatie, dat zich inmiddels ontwikkelde tot een fundamenteel conflict over de toekomst van de partij. De partijleiding had de partij in een crisis gestort door enkele partijleden te royeren op basis van bizarre aantijgingen die waren toegesneden op de rechtse sensatiepers. Ze konden er bij hun vrienden in de rechtse media van op aan dat die alleen nog zouden schuimbekken bij het horen van ‘communisten’  en ‘burgeroorlog’ en geen enkele kritische vraag zouden stellen. Toen de jongerenbeweging Rood de geroyeerde Olaf Kemerink als voorzitter koos verbrak de SP de banden.

De partij zou worden overgenomen door kwade communistische elementen die zogenaamd op het punt stonden over te gaan tot een guerrilla-oorlog. In werkelijkheid gaat het om leden die zich oriënteren op de klassieke sociaaldemocratie van voor de Eerste Wereldoorlog die een parlementaire weg naar het socialisme nastreefde. Dat dit omstreden is in een partij die zo af en toe zegt voor socialisme en tegen kapitalisme te zijn, geeft aan dat het hier om holle retoriek gaat, maar ook dat deze leden niet om hun politieke opvattingen zijn geroyeerd. Dat er sprake zou zijn van een vijandige overname was net zo goed onzin: sommige van deze SP’ers hadden een politiek leven voor de SP, maar fundamenteel gaat het hier om een georganiseerde tendens binnen de SP.

In de SP is het echter verboden voor leden om zich te organiseren in tendensen of fracties. Dat staat in lijn met het totale gebrek aan een interne discussiecultuur. In de tijdschriften van de SP is ook geen ruimte voor onderling debat, een theoretisch tijdschrift ontbreekt in het geheel en ook op congressen is er geen ruimte voor discussie. Dit is een overblijfsel uit het maoïstische verleden van de partij en het idee is dat leden gewoon luisteren naar de orders van bovenaf. Nu de partij echter al jarenlang slechte resultaten boekt en de partijleiding zichtbaar geen flauw idee meer heeft wat ze aan het doen is, dringt de noodzaak om te evalueren en de discussiëren zich verder op. Dat is een van de redenen van het succes van het Communistisch Platform en de daaraan verwante organisaties: hier konden Rood-leden wél over socialistische politiek praten.

Verrechtsing

Het wordt steeds duidelijker wat de achtergrond van het huidige conflict is. De partijleiding koos de aanval nadat Rood zich uitsprak tegen regeringsdeelname, in het bijzonder met de VVD. Marijnissen had zich daar eerder toe bereid getoond. Sindsdien is de partijleiding nog verder gegaan door het stikstofbeleid van het kabinet te steunen en daarbij de rest van de linkse oppositie te passeren. Die wet lost de stikstofvervuiling niet op, doet niets aan de industriële landbouw, maar geeft vooral de bouw weer ruim baan. Het lijkt er dus op dat de partijtop hoopt om in de gratie te komen bij rechts door voor de regeringspartijen op de knieën te gaan.

Met oog op die koers moest op dit congres een helder signaal worden afgegeven aan kritische SP’ers. Lilian Marijnissen vertelde een weekend eerder nog trots in Buitenhof dat de SP superdemocratisch is, omdat er meer dan 600 voorstellen waren ingediend. Op het congres bleek wat dat waard is. Het SP congres kent een commissie die voorstellen bekijkt en vervolgens adviseert om er voor of tegen te stemmen. Op die manier weten volgzame leden wat ze moeten doen. In letterlijk alle gevallen stemde de meerderheid van de afgevaardigden mee met die commissie. Dat is de korte samenvatting van democratie in de SP: je mag voorstellen wat je wil, maar vervolgens gebeurt er alleen iets mee als de partijtop het ermee eens is.

In eerdere jaren werden er nog wel eens moties aangenomen die waren ontraden. Zo nam een eerder congres een motie aan die de SP opriep om ‘vooraan te lopen’ in de antiracismestrijd. Die motie werd vervolgens door het partijbestuur genegeerd. Dit keer lag er een voorstel om de eisen van de Voor14 campagne van de FNV onomwonden te ondersteunen. Het SP-programma wil het minimumloon namelijk alleen stapsgewijs verhogen, oplopend tot 14 euro per uur in 2025.

Dat zelfs zo’n motie het in een socialistische partij niet haalt, zegt veel. Van een socialistische partij zou je verwachten dat het niet controversieel zou zijn om een belangrijke vakbondscampagne gewoon onomwonden te steunen. Dat zelfs dat niet gebeurde zegt veel over de inzet van het partijbestuur.

Op dit congres moesten de rijen gesloten worden en moest de critici duidelijk worden gemaakt dat zij nooit iets zullen bereiken in de partij. Om een en ander te stroomlijnen en de apparatsjiks een handje te helpen was er dit jaar zelfs een aparte knop waarmee afgevaardigden in een keer alle adviezen van de congrescommissie over clusters van voorstellen konden overnemen.

Einde van een periode

Desondanks werd heel duidelijk hoe diep de onvrede over de rechtse kamikazepolitiek van de SP-top is. Meer dan een derde van de afgevaardigden steunde de motie tegen het uit de partij zetten van Rood. Lilian Marijnissen kreeg slechts 75 procent van de stemmen – het laagste van alle kandidaten in de top 20. Een vijfde van de congresdeelnemers stemde uiteindelijk zelfs tegen het partijprogramma als geheel.

Dit partijcongres lijkt een periode af te sluiten. Sinds 2006 lopen de ledenaantallen en de verkiezingsresultaten van de partij gestaag terug. Daarmee zwol ook de interne kritiek aan en kwamen er initiatieven om kritische SP’ers bij elkaar te brengen. ‘De groep’ – een informeel verband van SP’ers die kritisch zijn op het nationalisme, het migratiestandpunt en het gebrek aan antiracisme in de partij – slaagde er niet in om een effectieve oppositie te organiseren. Het Communistisch Platform heeft veel beter begrepen dat het opbouwen van een oppositie zou leiden tot vervolging door de partijtop en was veel beter voorbereid om een oppositie te voeren. Aangezien het CP een specifieke Kautsiaanse stroming vertegenwoordigt waren zij niet in staat om alle kritische leden in zich te verenigen. Een poging om dit te verhelpen door verschillende oppositiegroepen samen te brengen in het Marxistisch Forum lijkt niet het beoogde resultaat te hebben gehad.

Door de hele jongerentak uit de partij te zetten, andere critici met extreme botheid tegemoet te treden en absolute volgzaamheid te eisen heeft het partijbestuur nu heel duidelijk gemaakt dat elke hoop op een democratische SP – de eerste voorwaarde om te kunnen evalueren en te kunnen leren van de lange reeks aan fouten – vergeefs is.

Het is veelzeggend dat de felicitaties aan de SP uit de hoek van de racisten en extreemrechts kwamen. De extreemrechtse fopjournalist Wierd Duk feliciteerde SP-bestuurlid Sunita Biharie met haar kandidatuur en zijn tweet werd gedeeld door ander meer Renske Leijten en Bart van Kent.  Ook was er enthousiasme vanuit de hoek van ‘Vrij Links’ – een anti-moslimbeweging die vrijzinnig noch links te noemen is. Dat SP-parlementariërs en bestuursleden dit soort ‘steun’ omarmen spreekt boekdelen over hun politieke kortzichtigheid. Deze figuren begrijpen oprecht niet dat applaus vanuit de hoek van vijanden van links allesbehalve goed nieuws is.

Vraagstuk

De uitslag van het SP-congres stelt linkse SP’ers voor een lastig vraagstuk. Bij de afwezigheid van een verenigde oppositie is het gevaar op versplintering groot. Een deel van de critici verlaat nu op individuele basis de SP. Een ander deel zoekt naar nieuwe illusies op nieuwe mogelijkheden om de partij bij te sturen – misschien ontstaat er na de zoveelste verkiezingsnederlaag in maart bijvoorbeeld ineens wél ruimte voor evaluatie. Rood is inmiddels de partij uitgedreven en zal moeten gaan bepalen hoe zij hun bestaan als onafhankelijke socialistische groep gaan vormgeven. Het is te hopen dat het een verzamelplek kan worden voor anders voormalige SP’ers.

Het is uitgesloten dat Rood op zichzelf het begin van een nieuwe linkse partij kan worden. Maar de breuk in de SP geeft wel verder voeding aan een groot vraagstuk voor radicaal links in Nederland: hoe komen we tot een principiële activistische linkse partij die de strijd aan wil gaan en niet steeds al ideologisch capituleert voor rechts, omdat het gericht is op het sluiten van compromissen in plaats van het boeken van overwinningen. Ook in de klimaatbeweging zien we dat de noodzaak voor een dergelijk project op de agenda begint te komen: klimaatactivisten voelen, de noodzaak tot solidariteit met groepen als KOZP die worden aangevallen door rechts en voor antifascisme.

De Sta op tegen racisme demonstratie die begin december in Den Haag plaatsvond was niet bijzonder groot, maar het was wel het prille begin van een veelbelovende samenwerking tussen meer dan honderd linkse en activistische groepen.

Hergroepering

Levensvatbare linkse partijen ontstaan historisch gezien zelden doordat een kleine club steeds groter wordt. De SP was een van de zeldzame uitzonderingen die deze regel bevestigt. Vaker was er sprake van een combinatie van factoren: de opkomst van nieuwe strijdbewegingen, activisten binnen die bewegingen die merken dat een gebrek aan politieke representatie een obstakel vormt, intensievere samenwerking en solidariteit tussen activisten uit verschillende bewegingen en groepen.

Er zijn geen snelle sluiproutes waarmee de vorming van een laag van activistische kaders kan worden omzeild. De beste manier om toe te werken naar echte hergroepering van linkse krachten is om een oriëntatie te hebben op het versterken en uitbouwen van de sociale bewegingen en daarbij te omarmen dat thema’s niet los van elkaar staan en dat we gedeelde belangen hebben. Als we erin slagen om een nieuw links op te bouwen dan zal dat voorkomen uit actiebewegingen rond de meest nijpende thema’s van het moment, zoals klimaatstrijd, antiracisme, antifascisme en de strijd tegen armoede zoals die door de Voor14-campagne van de FNV wordt gevoerd.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.