Door Sebastien Brulez, Peter Veltmans

Voor La Gauche interviewde Sebastien Brulez Peter Veltmans. Peter werkt aan een boek over de Oktoberrevolutie. Hij toert momenteel ook door Vlaanderen met een reeks info-momenten rond de revolutie van 1917.

Waarom schrijft een Antwerpse vakbondsmilitant een boek over de Russische revolutie? Is die revolutie nog wel relevant vandaag?

Het is zo dat de implosie van de Sovjet-Unie al een kwart eeuw achter ons ligt. Nieuwe generaties herkennen zich daarom niet meer vanzelf in de Oktoberrevolutie. Tegelijk is het zo dat de oudere ‘generaties van Oktober’ (om Daniel Bensaïd te citeren) zelf nog steeds geen volledige balans opgemaakt hebben. De fundamentele vraagstukken zijn er uiteraard wel (zoals het vraagstuk van de ontaarding), maar men blijft vervallen in dovemansgesprekken rond specifieke analysemodellen.

Het kan daarom verfrissend zijn het ‘eigen gelijk’ in vraag te stellen. Hopelijk kunnen we zo ook de nieuwe generaties beter aanspreken.

De Belgische samenleving anno 2017 is erg verschillend van de Russische van 1917. Waarin helpt terugkomen op deze gebeurtenis om de strijd van vandaag te begrijpen?

Het klopt dat de situatie van Rusland in 1917 heel veel verschilt van de onze nu. Het verloop van de Russische revolutie is eigenlijk een voortdurend wisselspel tussen de spontane, explosieve kracht van de massa’s en de stuwende en aanvurende kracht van een revolutionaire organisatie. In mijn boek spreek ik over de wisselwerking tussen de ‘spontane vulkaan’ en het stuwende werk van de ‘oude mol’. Eigenlijk is er vandaag ook zo’n wisselwerking nodig.

In 1917 liep de ontwikkeling van kapitalisme naar imperialisme uit op de Eerste Wereldoorlog. Maar het versterkte ook de vorming van een bevoorrechte laag binnen de arbeidersbeweging. Die laag liet haar eigen, beperkte belangen voorgaan op de belangen van de gehele arbeidersklasse. Dat zorgde uiteindelijk voor het meestappen van de meeste arbeidersorganisaties in de waanzin van de oorlog. Aanvankelijk was het slechts een heel kleine minderheid die zich daartegen verzette. De Russische Revolutie beloonde hen daar ruimschoots voor!

Vandaag maken wij als het ware een ‘imperialisme 2.0’ mee; de zogenaamde globalisering. Ook nu weer zien we hoe de massa’s (in Engeland, Frankrijk, India, de VS, maar ook in België) aanvankelijk spontaan laten merken dat ze in het verweer willen gaan. Ook nu weer zien we echter dat de formele leiders van de grote arbeidersorganisaties minstens aarzelen om die beweging naar een overwinning te voeren. Zij verkiezen de verdediging van hun eigen plaats in ‘het systeem’ boven het ijveren voor een alternatief.

Misschien kan een frisse kijk op de Russische Revolutie ons helpen om vandaag opnieuw uit deze impasse te geraken? Ik denk bijvoorbeeld aan de bewuste tactiek van het eenheidsfront en aan de relatie beweging – partij; kwesties die ook vandaag in de vakbeweging bediscussieerd worden (of zouden moeten worden).

De Oktoberrevolutie heeft haar vrienden en vijanden. Is het mogelijk om een kritische analyse te maken die haar sterktes en zwaktes bekijkt, met inbegrip van de fouten die werden gemaakt in de eerste jaren, nog voor de stalinistische contrarevolutie?

Ik hoop uiteraard dat dit mogelijk is. Maar dan moeten we wel creatief durven zijn. Eerlijk gezegd denk ik dat de situatie van Rusland in 1921 uiterst moeilijk was – de industrie en het proletariaat waren vernietigd, de landbouw teruggebracht tot overlevingsniveau, de wereldrevolutie uitgesteld. Alle leidende figuren in de Bolsjewistische Partij wisten ook dat revoluties hun eigen ‘curves’ kennen. Na de opgang komt onvermijdelijk de neergang; neergang die kan uitdraaien op een zogenaamde ‘Thermidor’; een contrarevolutie.

De leiding van de Bolsjewistische Partij wou die ‘Thermidor’ absoluut vermijden. Zij dacht dat dit alleen kon als de Partij één bleef. Vandaar de beslissing op het Xde partijcongres om de tendensen en fracties – minstens tijdelijk – te verbieden. Feitelijk heeft de leiding daarmee het levende debat – de democratie! – willen smoren en het spontane karakter van de revolutie willen bevriezen. In mijn boek noem ik dit «een preventieve Brumaire».

Daarmee echter werd de neergang onvermijdelijk. De ‘Thermidor’ werd er niet door vermeden, maar wel door mogelijk gemaakt, inclusief het terugdraaien van revolutionaire verworvenheden voor de arbeiders, voor de vrouwen en voor de onderdrukte nationaliteiten. Deze les over het belang van de democratie in revoluties, net zo goed als in massabewegingen, moeten we absoluut doorgeven aan de nieuwe generaties!

Peter Veltmans spreekt over de Russische revolutie in Gent op dinsdag 14 november, in Antwerpen op donderdag 16 november en in Brussel op zondag 26 november.