Opmerking van de auteur: de volgende opmerkingen zijn slechts een zeer schetsmatige inleiding. Het is geen gedetailleerde historische analyse, noch een bespreking van de Palestijnse bevrijdingsstrijd. De teksten die aan het eind worden aangehaald geven enige achtergrond en inzicht over deze kritische onderwerpen.

1) Zionisme wordt door voorstanders vaak ‘de nationale bevrijdingsbeweging van het Joodse volk’ genoemd. Die bewering is niet alleen onjuist, maar ook onzin. Joden in de wereld vormen gedeeltelijk overlappende gemeenschappen die losjes verbonden zijn door historische ervaring, cultuur en wat vroeger gemeenschappelijke religieuze praktijken waren – of herinneringen aan gemeenschappelijke praktijken. Er bestaat zeker zoiets als een Joodse identiteit (of identiteiten), maar niet zoiets als een wereldwijde nationaliteit: het Joodse volk van de wereld is geen natie of enige vorm van collectieve politieke entiteit.

Bovendien was de zionistische beweging niet bedoeld om de Joodse bevolking te organiseren tegen haar onderdrukkers, maar om Joden naar een andere plaats over te brengen (vaak in feite met de hulp van diezelfde onderdrukkers). Uit dit plan vloeide een andere absurde ideologische bewering voort, namelijk dat Palestina ‘een land zonder volk voor een volk zonder land’ was.

De zionistische leiders wisten zelf heel goed dat Palestina bewoond was – maar in het ethos van het kolonialisme van de 19de en begin 20ste eeuw beschouwden ze de bevolking als zo ‘achterlijk’ en zonder cultuur dat ze niet van belang was. In dezelfde geest keek de Europese zionistische leiding ook neer op de Mizrahi  Joden(uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika), die vanaf de vroege periode van zionistische vestiging tot aan de oprichting van de staat werden gerekruteerd als een bron van arbeidskrachten, in plaats van Palestijnse Arabieren in dienst te nemen.

2) Hoewel het zionisme geen ‘nationale bevrijdingsbeweging’ is en dat ook nooit is geweest, Was het wel degelijk een uitvloeisel van het 19de eeuwse Europese nationalisme. In Oost- en Midden-Europa stelden opkomende nationalistische bewegingen een voorbeeld en maakten het de Joodse bevolkingsgroepen vaak steeds moeilijker. In het bijzonder was er in het 19de eeuwse Oost-Europa een Joodse nationaliteit, die onderdrukt en economisch benadeeld werd en periodiek het slachtoffer werd van gewelddadige aanvallen. (Deze ramp ontwikkelde zich om complexe historische redenen vanaf het midden van de 17de eeuw, met name na het uiteenvallen van het middeleeuwse Poolse koninkrijk waar de Joden beschermd waren geweest en redelijk comfortabel hadden geleefd).

Onder het Russische tsaristische regime ging het leven van de Joden aan het eind van de 19de eeuw ook rampzalig achteruit. Deze crisis creëerde een vruchtbare bodem voor zowel nationalistisch als socialistisch, anarchistisch en liberaal gisten.

In deze context ontstond het zionisme als een nationalisme van een eigenaardig type, gericht op het overbrengen van een volk in plaats van het te bevrijden op eigen bodem. Het werd fel bestreden door de progressieve Joods-nationalistische beweging in Oost-Europa, de Bund, die de Joodse bevrijding zag als onderdeel van een algehele sociale transformatie; door Joden in de bredere Russische revolutionaire beweging; en door Joodse liberale stromingen en door rabbinale autoriteiten.

3) Hoewel het een minderheidsbeweging was, was het politieke zionisme – het streven naar een ‘onafhankelijke Joodse staat’ in Palestina – vanaf het begin verbonden met het streven naar koloniale sponsoring. Het kon andere zionistische visies, zoals een Joods geestelijk thuisland of een binationale staat, verdringen. (Wanneer we vandaag de dag ‘zionisme’ zeggen, bedoelen we daarmee, tenzij anders aangegeven, een naar een staat strevend politiek zionisme).

Deze dominante zionistische beweging was ook, onvermijdelijk, wat wij nu een koloniale kolonistenonderneming noemen. Haar historische leiders – van Theodore Herzl tot de ‘linkse’ Ben-Gurion en de militante rechtse Vladimir Jabotinsky – schaamden zich daar niet voor en waren er ook niet verlegen om. De zionistische vestiging en de geleidelijke overname van Palestijns land werd mogelijk gemaakt en beschermd door het Britse kolonialisme tijdens de naoorlogse ‘mandaat’ periode (de jaren 1920 tot 1939) – altijd tegen Palestijns protest en verzet in.

4) Vóór de Tweede Wereldoorlog bleef het zionisme een minderheidsbeweging onder de Joden in Europa en de rest van de wereld. De nazi-genocide en de herverdeling van de wereld na WO II, veranderde alles – en natuurlijk niet alleen in Palestina. In de nasleep van de oorlog kwamen honderdduizenden stateloze Joodse vluchtelingen uit Europa in Palestina terecht, sommigen uit vrije wil, maar velen omdat alle andere opties voor hen gesloten waren. Het chaotische einde van het Britse Mandaat, samen met een overhaast en slecht doordacht ‘verdelingsplan’ van de Verenigde Naties, resulteerde in de eenzijdige uitroeping van de staat Israël, oorlog en de etnische zuivering van 750.000 Palestijnen tussen 1947-49. Grootschalige immigratie van Joden uit Arabische landen volgde ook in de jaren 1950 in de context van nationalistische omwentelingen aldaar.

De overwinning van Israël in de oorlog van 1948 was niet ‘een wonder tegen alle verwachtingen in’, maar veeleer het resultaat van een superieure militaire en politieke organisatie, een effectieve mobilisatie van de Yishuv (Joodse bevolking), superieure bewapening na een wapenzending uit Tsjecho-Slowakije vroeg in de strijd – en een gedetailleerde planning vooraf voor de vernietiging van honderden Palestijnse dorpen en de verdrijving van hun inwoners.

5) Van 1948 tot 1967 tot heden hebben een reeks oorlogen, verdere etnische zuiveringen en na 1967 nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever (en tot het begin van de jaren 2000 in Gaza) de verdere ontwikkeling van de Israëlische staat vorm gegeven. Israëls overweldigende militaire superioriteit, volledig gesteund en gegarandeerd door de Verenigde Staten, is al meer dan een halve eeuw een vaststaand feit. Tot 1977 werd de politiek gedomineerd door het zionistische establishment van de Arbeidspartij; sinds het midden van de jaren tachtig volgt Israël het model van ongegeneerd neoliberaal kapitalisme, waarbij het zijn vroege ‘socialistische’ pretenties achter zich heeft gelaten en een enorm ongelijke samenleving is geworden.

Israëls onafhankelijkheidsverklaring van 1948 had een democratische samenleving zonder discriminatie op grond van gemeenschap of godsdienst beloofd. De realiteit heeft die belofte steeds meer tot een dode letter gemaakt, met als hoogtepunt de wet ‘natiestaat van het joodse volk’, die is aangenomen als een ‘basiswet’ met het equivalent van een grondwettelijke status. (Israël heeft nooit een echte grondwet aangenomen, deels omdat het beweert Joden uit de hele wereld te vertegenwoordigen, niet alleen zijn eigen burgers).

Er zijn honderden discriminerende wetten en praktijken die een aanfluiting vormen van het idee van de ‘Joodse en democratische staat’ die de Israëlische hasbara (propaganda) beweert dat het is. De huidige etnische zuivering van de Palestijnse wijken Sheikh Jarrah en Silwan in Oost-Jeruzalem is een van de meest recente voorbeelden.

Kortom, het is onmogelijk de realiteit te verbergen dat Israël vandaag de dag een openlijk Joods-supremacistische staat is, met veel kenmerken van apartheid, hoewel het natuurlijk niet identiek is aan het Zuid-Afrikaanse voorbeeld. Dit is het product van wat professor Rashid Khalidi ‘de honderdjarige oorlog tegen Palestina’ noemt. Of de zionistische onderneming een ander resultaat zou hebben opgeleverd is een kwestie van speculatie, maar dat kan de huidige sociale rechtvaardigheids- en solidariteitsbewegingen niet afleiden van het onder ogen zien van de daadwerkelijk bestaande ‘feiten op de grond’.

Dat is de reden waarom een steeds groter deel van de Amerikaanse bevolking, met name jongeren, waaronder Joodse Amerikanen, kritisch is geworden over de kritiekloze militaire en politieke steun van de VS aan Israël en waarom de BDS-beweging (boycot/desinvesteren/sancties) ter ondersteuning van de Palestijnse rechten in de Verenigde Staten en internationaal enorm is gegroeid. En het is de reden waarom de Israëlische regering probeert om de Amerikaanse rechtbanken en het Congres te gebruiken om de beweging te criminaliseren.

6) Het is ook een kwestie van speculatie of een ’twee-staten-oplossing’ ooit tenminste een gedeeltelijke oplossing van de tragedie zou hebben kunnen bieden. Israëls de facto inlijving van de na 1967 bezette Palestijnse gebieden, geholpen en aangemoedigd door het beleid van de VS, heeft die mogelijkheid weggevaagd, hoewel het een hoofdbestanddeel blijft van tijdverspillende diplomatieke retoriek. De werkelijke situatie is één enkele koloniale apartheidsstaat met twee nationaliteiten, een Israëlisch-Joodse onderdrukkende natie en de onderdrukte Palestijnse natie.

Het is absoluut noodzakelijk om alle strijd te steunen die wijst op gelijke rechten voor Israëli’s en Palestijnen binnen de Israëlische staat, inclusief BDS en alle strijd tegen wat Human Rights Watch terecht Israëls ‘misdaden van apartheid en vervolging’ noemt. Vanuit een socialistisch perspectief is er echter geen ‘oplossing’ op korte termijn, zeker niet binnen de grenzen van dit kleine grondgebied.

Wij geloven dat een socialistische transformatie nodig zal zijn om de staatsstructuren van onderdrukking en racisme af te breken die het politieke zionisme heeft gecreëerd – en die nu onlosmakelijk zijn verweven met het Israëlische en regionale kapitalisme – en om een toekomst van nationale gelijkheid, democratie en vrijheid van onderdrukking te openen voor Arabische Palestijnen, Joodse Israëli’s en minderheidsgemeenschappen in historisch Palestina. Wij bieden geen ‘blauwdruk’ voor de manier waarop deze volkeren in vrijheid hun eigen toekomst zullen opbouwen.

Wij geloven wel dat daarvoor een revolutionaire democratische transformatie van het Midden-Oosten nodig zal zijn, hoe permanent de krachten van imperialisme en reactie vandaag de dag ook mogen lijken.

Geselecteerde teksten

Human Rights Watch, ‘A Threshold Crossed: Israeli Authorities and Crimes of Apartheid and Persecution’ 27 april 2021.

Ilan Pappe, The Ethnic Cleansing of Palestine. One World Oxford, 2006. (De etnische zuivering van Palestina. Omniboek, 2008).

Rashid Khalidi, The Hundred Years’ War on Palestine. A History of Settler Colonialism and Resistance, 1917-2017. Metropolitan Books: Henry Holt and Company, 2020.

Jeff Halper, War Against the People: Israel, the Palestinians and Global Pacification. Pluto Press, 2015, en Decolonizing Israel, Liberating Palestine. Zionism. Settler Colonialism, and the Case for One Democratic State. Pluto Press, 2021 (besproken in ATC 213).

Gilbert Achcar, The Arabs and the Holocaust. The Arab-Israeli War of Narratives. Metropolitan Books: Henry Holt and Company, 2010.

Essays van Moshé Machover, Israelis and Palestinians. Conflict and Resolution. Chicago: Haymarket Books, 2012.

Jenny Bourne, Homelands of the Mind: Jewish Feminism and Identity Politics, Race and Class 29:1 (juli 1987): 1-24.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Against the Current. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.