“De lijdzaamheid van de staten choqueert me”

Paradise papers, Panama Papers, Malta Papers, Lux Leaks…. Dankzij ICIJ, een internationaal collectief van onderzoeksjournalisten, en lekkende bankkringen, krijgt de wereld ruimer zicht op de bloei van zijn fiscale paradijzen. Verrassingen zijn het niet meer, zelfs de omvang verrast niet langer.

Wat mij verrast is de geringe verontwaardiging daarover. We kunnen er toch niets aan doen en het is bovendien deels legaal, zo wat? Links lijkt de oproep van Stéphane Hessel ‘Indignez – vous’ te zijn vergeten. Een Franse rechtse politicus, Xavier Bertrand, verrast wel even met zijn uitspraak “De lijdzaamheid van de staten choqueert me”.

Bedelstaf

In het Duitse Dortmund is de werkloosheidsuitkering van een man met 300 euro verminderd omdat hij bijverdient met bedelen op straat. Daar komt de overheid wel tussenbeide om haar financiële belangen te vrijwaren. Die werkloze zou wellicht niet moeten bedelen indien de Duitse staat werk zou maken van jacht op superrijke niet-belastingbetalers. Maar dat is geen hoofdpunt bij de besprekingen over de vorming van een nieuwe Duitse regering. Want de onderhandelende partijen gaan er blijkbaar toch van uit dat ze daar niet veel kunnen aan doen – als ze het al zouden willen.

Dat is precies wat de woede van Xavier Bertrand opwekt, en wat de ganse linkerzijde permanent in staat van verontwaardiging zou moeten brengen (wat is er gebeurd met de Socialistische Internationale, bestaat dat nog?). Zoals in Duitsland waar er blijkbaar geen geld is voor het onderhoud van schoolgebouwen en wegen.

Bertrand is de rechtse voorzitter van de Franse regio Hauts – de – France (het noorden), kopstuk van de rechtse Les Républicains. Hij was minister (Arbeid o.m.) in rechtse regeringen die niets ondernamen tegen die ‘paradijzen’. Nu zegt hij ‘geschandaliseerd en gedegouteerd” te zijn door de onthullingen in de Paradise Papers. “Maar wat vooral indruk op me maakt, is dat al die onthullingen niemand meer lijken te beroeren. Alsof de strijd tegen de fiscale paradijzen bij voorbaat verloren lijkt”.

Medeplichtig

De jongste “Papers” (Paradise) zijn duidelijk: de cijfers van de fiscale fraude en van de ‘fiscale optimalisatie’ stijgen en stijgen. De daders beroven de maatschappij van miljarden en miljarden euro. De rest van de samenleving moet dan maar extra inspanningen” doen, er is geen geld genoeg om gezondheidszorg, onderwijs, infrastructuur… op peil te houden, de sociale zekerheid wordt zodanig ondermijnd dat ze zelfs sociale inspecteurs op de bedelaars afstuurt.

De staten gaan de strijd niet aan, ze keren het hoofd af, aldus Bertrand die vaststelt dat in veel staten het aantal fraudebestrijders wordt ingekrompen – dat was onder meer het geval in Griekenland waar de crisis zoveel te maken heeft met het feit dat rijke Grieken weinig of geen belastingen betalen. Dat is zo in Frankrijk, dat is zo in België waar er permanent veel te weinig speurders en magistraten zijn die in deze materie ingewerkt zijn. De staat stelt zichzelf slechts een klein regiment ter beschikking om het op te nemen tegen legers van juristen en fiscale specialisten.

Het is dus niet zozeer gelatenheid vanwege staatsoverheden, maar vaak onwil en erger, medeplichtigheid. Men moet daar geen doekjes omwinden, een uitgebreide schare goed opgeleid en goedbetaald personeel voor de strijd tegen dit soort zaken, brengt de staatskas veel geld op. Veel geld, maar dat is erg relatief. Want fiscale optimalisatie is niet alleen geduld, talrijke staten – waaronder veel EU-lidstaten als Ierland, Nederland, Luxemburg en België – moedigen ze aan.

Grenzen

Al die staten kunnen zich natuurlijk verschuilen achter het feit dat strijd tegen de wereldwijde fraude en “optimalisatie” niet kan binnen nationale grenzen. Maar in de internationale instanties die zouden kunnen optreden, staan ze niet te dringen om verder te komen dan vage afspraken. Het zijn trouwens staten die de optimalisatie zelf organiseren, in een frenetieke wedren om kapitaal te lokken in een wereld waar niets zo vrij is als kapitaalverkeer. Wie kapitaal heeft, en dan hebben we het over zeer veel kapitaal, kijkt waar maximaal profijt te rapen valt.

En dat is in staten en staatjes met minimale kosten voor registratie en taksen, met maximale faciliteiten voor het opzetten van frauduleuze en legale optimaliseringconstructies. Dat zijn niet alleen de Marshall – en Maagdeneilanden, Panama, of de EU-lidstaten Luxemburg, Malta en Cyprus. Dat zijn ook staten die een grote rol spelen in organisaties als Oeso waar al meer dan een kwarteeuw de strijd tegen deze ‘paradijzen’ op de agenda staat.

Op de beschuldigdenbank staten als België. En Nederland, aldus Lars Bové, een van de Belgische journalisten betrokken bij het ICIJ (International Consortium of Investigative Journalists). “Hoog tijd voor een Dutch Leaks”, zegt Bové (Humo 21 november 2017). En dan het Verengd Koninkrijk dat met zijn paradijzen de kroon spant en nu speelt met het idee om na de Brexit één groot fiscaal paradijs te worden.

Een studie in 2015 over 132 in Londen actief zijnde ‘hedge funds’, speculatiefondsen, met een gezamenlijke portefeuille van meer dan 350 miljard euro, toonde aan dat ze allemaal in een of ander Caribisch paradijs gevestigd waren, niet voor het mooie weer en de stranden.

Oorlog

De meeste Europese politici die nu verontwaardigd doen, zijn schuldig, al was het maar door de internationale fiscale oorlog die ze voeren, een oorlog waarin ze elkaar de loef proberen af te steken met nog meer voordelen voor kapitaalbezitters.

Nu al kondigt de Britse premier Theresa May aan de belasting op vennootschappen tot 15% te zullen verlagen en VS-president Donald Trump wil zakken naar 20 %. De sociale ongelijkheden worden er natuurlijk nog veel groter door, want ze leiden tot hogere lasten voor al wie geen advocatenkantoor kan betalen om fiscaal uit te wijken, en ze leiden tot alsmaar verdere besnoeiingen in sociale uitgaven.

Na een kwarteeuw “strijd” zijn er al wel resultaten geboekt, bij voorbeeld in het uitwisselen van bankgegevens. Maar aangezien de wettelijkheid van al die constructies ter optimalisatie, moeten we op dat vlak weinig verwachten. De internationale fiscale oorlog woedt in alle hevigheid, ieder koestert zijn eigen paradijzen. Zoals Trump de paradijselijke VS-staat Delware, op een boogscheut van Washington.

Wereldwijd

Na de zovele papers zullen er andere volgen. Met telkens geschokte reacties over wie er zoal bij betrokken is. Maar ze doen niets illegaal, ze beroven alleen maar de staatskas, ons dus. “Want wij moeten de belastingen betalen die anderen ontwijken”, aldus Kristof Clerix van het ICIJ (Humo). En diverse regeringen doen hun best om die (legale) rovers nog meer armslag te geven.

“We moeten wereldwijd kunnen ingrijpen, tot in elke ministaat, desnoods tot op vaartuigen in volle zee”, zei Antonio Di Pietro me in 1994, toen hij in Italië volop bezig was met de operatie “Schone Handen”.

De politieke wil daartoe ontbrak toen en ontbreekt nog steeds volkomen. Erger, de politieke medeplichtigheid is toegenomen, met alle dagelijkse gevolgen – zoals sociale afbraak – vandien. Onthullingen zijn dankbare munitie, maar alleen als er dan ook actie volgt. Internationale actie, met wie anders dan de vakbonden aan de zijde van sociale bewegingen die de lijdzaamheid en medeplichtigheid van de staten niet langer nemen.