Oekraïne staat in het middelpunt van een gevaarlijke strijd tussen de Verenigde Staten en Rusland die kan leiden tot een Russische invasie, tot westerse economische sancties, tot een wederzijdse cyberoorlog en, met twee nucleaire mogendheden in het spel, zelfs tot een nucleaire oorlog. De kern hiervan wordt gevormd door de plannen van Oekraïne om zich aan te sluiten bij de NAVO.

Zowel de Amerikaanse president Joseph Biden als de Russische president Vladimir Poetin beroepen zich op hun imperiale geschiedenis en hun huidige ambities van hun naties en hebben Oekraïne aangegrepen om hun aanspraken op hun dominantie van Oost-Europa opnieuw te bevestigen.

Enige tijd geleden betreurde Poetin de val van de Sovjet-Unie en noemde die ‘de grootste geopolitieke ramp van de 20e eeuw’. Zowel onder de Tsaristische monarchie als daarna onder de Sovjet-Unie maakte Oekraïne deel uit van het imperium en Poetin lijkt ernaar te verlangen het opnieuw te veroveren en op te nemen. Poetin, die beweert dat de Verenigde Staten en hun bondgenoten Rusland bedreigen door Oekraïne te steunen, heeft ongeveer 100.000 troepen gemobiliseerd die klaar staan om binnen te vallen.

Biden heeft zijn eigen agressieve beweringen gedaan. In juni vorig jaar zei Biden tegen de West-Europese bondgenoten: ‘Amerika is terug in het leiden van de wereld, samen met landen die onze diepste waarden delen. We geloven dat de NAVO van vitaal belang is voor ons vermogen om de Amerikaanse veiligheid voor de rest van de eeuw te handhaven’. Hij merkte specifiek op: ‘We zijn solidair met onze gewaardeerde partners Oekraïne en Georgië en we zullen hun hervormingen blijven steunen, zodat ze dichter bij de NAVO komen.’ Biden verklaarde ook dat de VS artikel 5 van het NAVO-verdrag, waarin staat dat een aanval op één land een aanval is op alle landen, beschouwt als een ‘heilige verplichting’.

Oekraïne, lange tijd een kolonie van Rusland en liggend tussen Rusland en West-Europa, is geografisch en politiek sterk verdeeld tussen pro-westerse en pro-Russische politiek en is daarom een brandhaard geworden. Oekraïne, dat sinds de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 onafhankelijk is, knoopte aanvankelijk betrekkingen aan met zowel het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (voormalige Sovjetstaten) als met de NAVO.

Toen voormalig premier Viktor Janoekovitsj, die voorstander was van een bondgenootschap met de Sovjet-Unie, de presidentsverkiezingen in 2004 vervalste, voorkwam de Oranje Revolutie een herhaling en werd Viktor Joesjtsjenko, die voor het Westen was, verkozen. Janoekovitsj won echter de presidentsverkiezingen van 2010 en besloot in 2013 om zijn associatie met de Europese Unie op te schorten en zich in plaats daarvan aan te sluiten bij Ruslands Economische Euraziatische Unie. Dat leidde tot de Euromaidan-protesten en de Oekraïense revolutie van 2014, waarbij Janoekovitsj werd afgezet en opgevolgd door een pro-westerse president.

In reactie op deze ontwikkelingen stuurde Poetin in 2014 Russische troepen om het Oekraïense Krim-schiereiland binnen te vallen en in beslag te nemen en het voor Rusland op te eisen. Hij lokte ook een oorlog uit in de Donbas-regio in Oost-Oekraïne en erkende twee ‘republieken’ in Oekraïne die autonomie eisen en steunt daar nu nog steeds guerrillatroepen. Sinds april 2014 zijn in dat conflict zo’n 13.000 mensen omgekomen.

Centraal in het Amerikaans-Russische geschil staat de kwestie van de aansluiting van Oekraïne bij de NAVO. Oekraïne is in 1991 toegetreden tot de Samenwerkingsraad van de NAVO, heeft sindsdien altijd met de NAVO samengewerkt en is nog steeds van plan zich aan te sluiten. Tijdens hun top in 2021 bevestigden de NAVO-leiders hun plannen om Oekraïne volwaardig lid te laten worden, waarbij ze verklaarden dat Rusland geen vetorecht zou hebben over die beslissing. Poetin zegt dat Oekraïne niet mag toetreden tot de NAVO en dat de NAVO-strijdkrachten in Oost-Europa moeten worden teruggetrokken. Als Oekraïne toch lid wordt van de NAVO, zal Rusland zich ‘gedragen zoals de Verenigde Staten zich zouden gedragen als er offensieve wapens in de buurt van de Verenigde Staten gestationeerd zouden zijn’. Toen de Sovjet-Unie in 1962 raketten op Cuba plaatste, oefende de VS druk uit op de USSR om ze te verwijderen en kwam de wereld dicht bij een kernoorlog.

Europees radicaal-links verzet zich tegen zowel Biden als Poetin, maar er is geen anti-oorlogsbeweging in de Verenigde Staten en die is er ook niet in Rusland. We moeten nu onze stem verheffen en ons in de eerste plaats verzetten tegen het imperialisme van de VS, maar ook tegen de Russische inmenging en een beweging steunen voor een onafhankelijk Oekraïne, dat niet wordt gecontroleerd door de reactionaire oligarchen van het land.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op New Politics. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.