Nederlands kwalijke rol in handel zeezoogdieren

Na de mens is de orka het meest intelligente zoogdier. Toch leven er wereldwijd tientallen orka’s in gevangenschap, met als voornaamste reden menselijk vermaak. Ook Nederland speelt een kwalijke rol in dit dierenleed. Dierenparken zetten tegenwoordig in op educatie i.p.v. entertainment, maar is dit oude wijn in nieuwe zakken?

In Morgan, de verloren orka, het recente tweeluik van Zembla, is te zien dat het Dolfinarium Harderwijk een grote rol speelt in de handel in zeezoogdieren. De documentaire zoomt in op de situatie van de in Nederland gevangen orka Morgan en de rol van Harderwijk in de wereldwijde handel in zeezoogdieren.

Morgan

Morgan werd zogezegd ‘gered’ en opgevangen in Harderwijk. De orka werd verzwakt en vermagerd aangetroffen in de Waddenzee met een lage kans op overleving. Echter sterkte de orka aan waartoe door de toenmalige staatssecretaris Henk Bleker werd besloten dat het weer uitzetten geen optie was. Orka’s leven in groepsverband onder leiding van het oudste vrouwtje, elke kudde heeft zijn eigen communicatie. Het traceren van de kudde van Morgan zou erg lastig zijn en dus belandde de orka in het Spaanse attractiepark Loro Parque, met als restrictie dat ze daar voor wetenschappelijk onderzoek zou verblijven en eigendom zou blijven van de Nederlandse staat. Dit besluit leidde tot protesten door dierenactivisten wereldwijd.

In Loro Parque komt Morgan in een groep met 5 andere in gevangenschap geboren orka’s terecht. Hier gaat het al snel mis. Er zijn meerdere aanwijzingen dat Morgan last heeft van depressie en ze wordt regelmatig aangevallen door haar groepsgenoten. Morgan is ‘opeens’ terug te vinden op de balans van SeaWorld en doet toch mee aan shows. Daarnaast blijkt Morgan ook ‘per ongeluk’ zwanger, ondanks verdragen die het fokken van orka’s in gevangenschap verbieden.

Het is niet verrassend dat SeaWorld eigenaar wordt van Morgan. Harderwijk neemt nog voordat Morgan uit de zee wordt gehaald contact op met SeaWorld om advies te vragen. Dat er korte lijntjes zijn tussen deze twee parken komt door de intensieve samenwerking in de jaren 80. In 1972 wordt in de VS de Marine Mammal Protection Act aangenomen. Deze wetgeving verbiedt het vangen, jagen en doden van zeezoogdieren. Seaworld verdient op dat moment grof geld met de orka shows en heeft dus een toevoer van nieuwe dieren nodig, deze nieuwe wetgeving gooit roet in het eten. Op dat moment gaat SeaWorld samenwerken met Dolfinarium Harderwijk, dat fungeert als doorgeefluik voor zeker 8 orka’s die in IJsland gevangen worden.

Amusement of educatie?

Tegenwoordig is er een ontwikkeling gaande binnen dierenparken: ze positioneren zich als organisaties die mensen voorzien van educatie in plaats van amusement en ontspanning. Tevens werpen ze op dat  de fokprogramma’s geoorloofd zijn, die zouden dieren namelijk beschermen tegen uitsterven. Uiteraard is dit een vorm van greenwashing. Dieren kunnen alleen beschermd worden door hun natuurlijke habitat te beschermen en herstellen, niet door ze in gevangenschap te fokken en te beperken in hun natuurlijke gedrag.

In landen waar de welvaart afgelopen jaar flink gestegen is, zoals in China, schieten de dolfinaria en amusementsparken als paddestoelen uit de grond. Veel van deze parken hebben toevoer van o.a. zeezoogdieren nodig. Dolfijnen en orka’s zijn erg gewild, omdat deze dieren veel betalende bezoekers trekken. Het Dolfinarium Harderwijk heeft al jaren een succesvol fokprogramma en zegt nu noodgedwongen afstand te moeten doen van 12 dieren (8 tuimelaars, 2 walrussen en 2 zeeleeuwen). Zo wil het Dolfinarium ruimte creëren voor de andere dieren, of is er ook nog een ander motief?

Het Dolfinarium Harderwijk zit namelijk in de financiële problemen door de coronacrisis, maar moet van de voormalige minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de dierenverblijven significant verbeteren. Het Dolfinarium Harderwijk heeft daarom op korte termijn veel geld nodig.

Het Dolfinarium zegt dat de dieren slechts tegen een onkostenvergoeding naar China gaan, maar doet i.v.m. een geheimhoudingsverklaring geen uitspraken over de hoogte van deze vergoeding. Normaal levert een getrainde dolfijn al snel zo’n €360.000 euro op, dat zou voor 8 dolfijnen al op meer dan 2,8 miljoen euro uitkomen. Het vertrek van de dieren uit Harderwijk is echter nog niet in kannen en kruiken, 2 dierenwelzijnsorganisaties, Sea Shepherd en House of Animals, hebben een rechtszaak aangespannen tegen het RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland). Het RVO heeft de exportvergunning verstrekt aan het Dolfinarium. In oktober 2021 heeft de voorzieningenrechter besloten dat het Dolfinarium geen gebruik mag maken van de exportvergunning totdat op het beroep is beslist.

6 januari 2022 was de zitting van dit beroep. In deze zaak is het een belangrijk punt of het park in China kan worden beschouwt als een ‘overwegend niet-commercieel’ concern. Voor de Nederlandse overheid wordt een dierentuin, waar het Dolfinarium ook onder valt, per definitie als ‘overwegend niet-commercieel’ aangemerkt.

Positie van dieren

De bovenstaande rechtszaak illustreert precies wat er mis is met het systeem. Vroeger waren dierentuinen ter vermaak en ontspanning, dieren zaten toen vaak opgesloten in kleine troosteloze verblijven. Tegenwoordig zijn weliswaar de levensomstandigheden van de dieren in gevangenschap er op vooruit gegaan en staan bij elk verblijf bordjes met 5 informatieve zinnen, maar dit verandert niks aan het karakter van de dierentuin. Het is een commerciële instelling die betalende bezoekers trekt met het tentoonstellen en uitbuiten van dieren.

In het kapitalisme worden dieren gezien als handelswaar. Bedrijven mogen deze dieren fokken, tentoonstellen en zowel dood als levend verkopen, met als doel winst te maken. Ethische overwegingen hebben altijd het nakijken. De breuk tussen mens en natuur onder het kapitalisme zorgt voor een extreme vervreemding van de mens met haar leefwereld die de uitbuiting van zowel mens als dier faciliteert. De natuur wordt gezien als kapitaal- of consumptiegoed; slechts als een bron van grondstoffen. Deze omgang met de wereld heeft ons gebracht tot de klimaatcrisis en de extreme uitbuiting van dieren als Morgan in de entertainmentindustrie.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.