Geluiden van sirenes en explosies hebben Yurii Sheliazhenko’s vijf verdiepingen tellende huis in Kyiv elke dag doen schudden sinds Rusland Oekraïne op 24 februari binnenviel. Sheliazhenko is de uitvoerend directeur van de Oekraïense Pacifistische Beweging en een geïsoleerde maar vastberaden stem voor vrede in een land dat in oorlog is.

Hij heeft ‘veel haat’ ondervonden omdat hij weigert wapens te dragen en samen met zijn buren molotovcocktails te maken om de oprukkende Russische troepen af te weren, die te maken krijgen met hevig verzet van burgers die strijders zijn geworden die vastbesloten zijn Oekraïne te verdedigen.

‘Ten eerste, vertel de waarheid, dat er geen gewelddadige weg naar vrede is,’ zei Sheliazhenko toen hem via e-mail werd gevraagd wat mensen in het Westen kunnen doen om activisten in Oekraïne te steunen.

Ergens anders in de buurt van Kyiv, hebben ‘Ilya’ en zijn kameraden de wapens opgenomen tegen het Russische leger en trainen ze voor de strijd. Ilya, die zijn identiteit moet verbergen vanwege het escalerende geweld, is een anarchist die de politieke onderdrukking in een buurland ontvluchtte en besloot zich te verzetten tegen de Russische invasie. Samen met andere anarchisten, democratische socialisten, antifascisten en andere linkse activisten uit Oekraïne en de rest van de wereld, sloot Ilya zich aan bij een van de ’territoriale verdedigingseenheden’ die als vrijwillige milities onder het Oekraïense leger opereren met een zekere mate van autonomie. Met de steun van een horizontale alliantie van wederzijdse hulpgroepen en vrijwilligers met civiele taken, hebben de anti-autoritairen hun eigen ‘internationale detachement’ binnen de territoriale verdedigingsstructuur en zamelen ze geld in voor voorraden, volgens een groep die bekend staat als het Verzetscomité.

‘Als de vijand je aanvalt, is het heel moeilijk om een pacifistische houding aan te nemen, omdat je jezelf moet verdedigen,’ zei Ilya in een interview met Truthout.

De verschillende wegen van Sheliazhenko en Ilya illustreren de moeilijke en vaak uiterst beperkte keuzes waarmee activisten en progressieve sociale bewegingen in Oekraïne geconfronteerd worden. Met name hun verschillende opvattingen over zelfverdediging en de rol van geweld in de politiek hebben ertoe geleid dat beiden een actieve strijd zijn aangegaan die elkaar eerder lijkt aan te vullen dan tegen te werken.

Ilya en zijn kameraden maken zich geen illusies over de Oekraïense staat, die volgens hem ‘duidelijk veel tekortkomingen en rotte systemen heeft’. Oekraïne, Rusland en pro-Russische separatisten in Oost-Oekraïne voeren echter sinds 2014 oorlog op laag niveau en net als veel anderen ter linkerzijde gelooft Ilya dat ‘Russische imperialistische agressie’ die Poetins stijl van bruut autoritarisme zou kunnen opleggen, de grootste gemeenschappelijke bedreiging is op dit moment. Oekraïne mag dan geen goed functionerende democratie zijn, maar anti-autoritaire activisten zeggen dat de problemen van het land niet zullen worden opgelost door Russische interventie en de ongelooflijk repressieve politieke omstandigheden die daarmee gepaard gaan. Demonstranten in Rusland trotseren momenteel een meedogenloos politie-optreden en riskeren lange gevangenisstraffen om tegen de oorlog te protesteren.

‘In Rusland is een brede anti-oorlogsbeweging aan het ontstaan en ik begroet die zeker, maar hier, voor zover ik kan inschatten, kiezen de meeste progressieven, socialisten, linksen en libertaire bewegingen nu partij tegen de Russische agressie, wat niet noodzakelijk betekent dat ze solidair zijn met de Oekraïense staat,’ zei Ilya.

Sheliazhenko geeft rechtse nationalisten aan beide kanten de schuld van de dodelijke oorlog, die tot nu toe honderden en mogelijk duizenden burgerslevens heeft geëist. Sheliazhenko en een mede-vredesactivist werden door een extreemrechtse website in Oekraïne gediskwalificeerd of ‘op de zwarte lijst gezet’ als verraders omdat ze tegen de oorlog met de door Rusland gesteunde separatisten waren, voordat ze op straat door neonazi’s werden aangevallen. Hij zei echter dat de opkomst van fascistische bendes en extreemrechtse ultranationalisten sinds de Maidan-opstand in 2014, die een pro-Russische president in Oekraïne afzette, geen excuus is voor de bloedige Russische invasie zoals Poetin heeft beweerd.

‘De huidige crisis heeft een lange geschiedenis van wangedrag aan alle kanten en verdere houdingen als ‘wij de engelen kunnen doen wat we willen’ en ‘zij de demonen moeten lijden voor hun lelijkheid’ zullen leiden tot verdere escalatie, een nucleaire apocalyps niet uitgezonderd, en de waarheid moet alle partijen helpen om te kalmeren en over vrede te onderhandelen,’ zei Sheliazhenko.

Hoewel veel burgers zich vrijwillig hebben aangemeld om met het Oekraïense leger te vechten, is er voor activisten genoeg te doen naast het bevechten van de Russen nu de oorlog zijn tweede week ingaat. Ilya zei dat ‘burgervrijwilligers’ gezinnen helpen te vluchten voor geweld, wereldwijd met media spreken, de families van verzetsstrijders steunen, donaties en voorraden inzamelen en zorg verlenen aan degenen die terugkeren van de frontlinies. Vakbonden organiseren momenteel middelen en helpen vluchtelingen die het door oorlog geteisterde Oost-Oekraïne ontvluchten naar het Westen en naburige landen zoals Polen.

Vrijwilligers hebben uiteenlopende politieke achtergronden, maar voor anarchisten als Ilya is deelname aan het verzet een middel om de radicalen beter in staat te stellen invloed uit te oefenen op de politiek en de sociale ontwikkeling, nu en na de oorlog. Overal ontstaan ‘zelforganisaties’ aan de basis die wederzijdse hulp en autonoom verzet bieden als een middel om te overleven.

‘Niet iedereen in onze eenheid identificeert zich als anarchist. Het belangrijkste is dat veel mensen zich spontaan hebben georganiseerd om elkaar te helpen, om hun buurten en steden en dorpen te bewaken en om de bezetters te confronteren met molotovcocktails,’ zei Ilya.

Ondertussen blijven Sheliazhenko en andere vredesactivisten zich verzetten tegen de gedwongen dienstplicht, onder meer door geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid. Sheliazhenko zei dat mannen tussen 18 en 60 jaar ‘geen bewegingsvrijheid’ hebben en zelfs geen hotelkamer kunnen huren zonder toestemming van een militaire autoriteit.

Sheliazhenko zei dat bureaucratische rompslomp samen met discriminerende alternatieven voor militaire dienst zelfs religieuze mensen ervan weerhouden gewetensbezwaren tegen militaire dienst aan te voeren. Activisten in de het Westen zouden moeten oproepen tot evacuatie van alle burgers uit conflictgebieden, ongeacht ras, geslacht en leeftijd en doneren aan hulporganisaties die niet nog meer wapens naar Oekraïne brengen die het conflict kunnen doen escaleren, voegde hij eraan toe. De door de VS geleide NAVO-coalitie heeft het leger al van veel wapens voorzien en de mogelijkheid dat Oekraïne tot de NAVO zou toetreden was een belangrijk voorwendsel voor de oorlog.

‘Zonder investeringen in de ontwikkeling van een vredescultuur en vredeseducatie voor burgers, zullen we geen echte vrede bereiken,’ zei Sheliazhenko.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Truthout. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.