Vervuiling is de belangrijkste milieuoorzaak van ziekten en is verantwoordelijk voor negen miljoen vroegtijdige sterfgevallen, dat is 16,6 procent van de jaarlijkse sterfgevallen. Een op de zes sterfgevallen wereldwijd! Dat is de conclusie van het tweede rapport van een dertigtal onderzoekers van de Commissie naar Vervuiling en Gezondheid van de The Lancet.

Terwijl de klimaatcrisis, de biodiversiteitscrisis en de covid-19-pandemie de krantenkoppen halen, blijven de door verontreiniging veroorzaakte verwoestingen voor de gezondheid grotendeels onbekend.

Stijgende aantallen

De belangrijkste boosdoeners volgens de onderzoekers zijn luchtverontreiniging, loodvergiftiging en chemische verontreiniging. Luchtverontreiniging, zowel binnenshuis als in de omgeving, is verantwoordelijk voor het hoogste aantal sterfgevallen, 6,7 miljoen in 2019. Waterverontreiniging veroorzaakt 1,4 miljoen vroegtijdige sterfgevallen, lood 900.000 vroegtijdige sterfgevallen, om nog maar te zwijgen van de vertraagde mentale ontwikkeling bij 800 miljoen kinderen met een loodgehalte in het bloed van meer dan 5μg/dl. Giftige beroepsrisico’s, veiligheidsgerelateerde sterfgevallen op de werkplek niet meegerekend, zijn verantwoordelijk voor 870.000 sterfgevallen. Deze cijfers worden volgens The Lancet onderschat, omdat niet alle chemische stoffen in het milieu worden geïdentificeerd en geanalyseerd.

Terwijl het sterftecijfer als gevolg van de oude plagen (luchtverontreiniging in woningen, onveilig water, enzovoort) daalt, neemt het sterftecijfer als gevolg van modernere vormen van verontreiniging (luchtverontreiniging, giftige chemische verontreiniging) voortdurend toe. In de afgelopen twee decennia is het sterftecijfer met 66 procent toegenomen, als gevolg van industrialisatie, ongecontroleerde verstedelijking en vervuilend vervoer, bevolkingsgroei, fossiele brandstoffen en gebrek aan adequate voorzieningen. 2,9 miljoen sterfgevallen in 2000, 4,2 in 2015, 4,5 in 2019. De toename is geconcentreerd in megasteden in Azië, die de werkplaats en schoorsteen van de wereld zijn geworden.

Net als bij de opwarming van de aarde zijn de eerste slachtoffers van de vervuiling degenen die er het minst verantwoordelijk voor zijn. 92 procent van de met vervuiling samenhangende sterfgevallen doet zich voor in lage- en midden-inkomenslanden. Hetzelfde geldt voor de last van economische verliezen ten gevolge van verontreiniging. The Lancet heeft bijvoorbeeld berekend dat in Afrika de economische verliezen als gevolg van loodgerelateerd IQ-verlies gelijk zijn aan ongeveer 4 procent van het bruto binnenlands product, tegenover 2 procent in Azië. Maar de vervuiling verplaatst zich. Terwijl 60 procent van de toename van fijne deeltjes in China verband houdt met de uitvoer naar OESO-landen, vormt de verontreiniging van granen, zeevruchten, vis, chocolade, groenten en kurkuma door pesticiden, lood, arsenicum, cadmium en kwik een bedreiging voor de mondiale voedselzekerheid.

​​​​​​​Een existentiële bedreiging

Luchtverontreiniging, opwarming van de aarde en verlies van biodiversiteit hebben vaak dezelfde oorsprong in fossiele brandstoffen, die broeikasgassen, fijne en ultrafijne deeltjes, ozon – een van de belangrijkste oorzaken van vroegtijdige sterfte – zwaveloxiden en stikstof doen vrijkomen. De onderzoekers benadrukken dan ook dat ‘een snelle en grootschalige overgang van alle fossiele brandstoffen naar schone en hernieuwbare energie een doeltreffende strategie is om vervuiling te voorkomen en tegelijk de klimaatverandering af te remmen en dus een dubbel voordeel biedt voor de wereldgezondheid‘.

Verontreiniging – dat wil zeggen ongewenst door de mens veroorzaakt afval dat vrijkomt in de lucht, op het land (lood, kwik, pesticiden, industriële chemicaliën, elektronisch en radioactief afval…), in het water en in de oceanen (kwik, stikstof, fosfor, plastic, olieafval…) – vormt een existentiële bedreiging voor de menselijke gezondheid, de voortplanting en de wereldgezondheid en brengt de duurzaamheid van moderne samenlevingen in gevaar. Het effect van vervuiling op de gezondheid is nog steeds veel groter dan dat van oorlog, terrorisme, malaria, HIV, tuberculose, drugs en alcohol en vergelijkbaar met het effect van roken. De onderzoekers pleiten voor de oprichting van een IPCC-achtige structuur voor een wetenschappelijk-politieke consensus over het vraagstuk van de gezondheidsverontreiniging.

In mainstream-artikelen die over het rapport zijn verschenen, is slechts weinig aandacht besteed aan het tweede deel, waarin werkwijzen worden voorgesteld, nadat erop is gewezen dat ‘het voorkomen van verontreiniging in het internationale ontwikkelingsprogramma grotendeels wordt verwaarloosd‘. Rijke observaties, arme voorstellen! Ze draaien hoofdzakelijk rond internationale instanties en het meten en controleren van verontreiniging.

Met een mantra: ‘Bestrijding van vervuiling is heel winstgevend‘! Terloops vergetend dat de wet van het kapitalisme de privatisering van de winsten en de socialisering van de verliezen is! Die ‘globalisering’, die de kapitalistische accumulatie heeft gestimuleerd, is alleen mogelijk geweest door te steunen op de export van vervuiling naar landen met de laagste loon- en milieunormen. Zonder voorbij te gaan aan het belang van bepaalde normen (bijvoorbeeld het wereldwijde verbod op lood in benzine), is het kapitalistische en extractivistische systeem de schuldige, een systeem dat onrechtvaardig is en niet duurzaam voor onze gezondheid en de planeet.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op l’Anticapitaliste. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.