Xi en Poetin in de steppen van Centraal-Azië

Xi Jinping is deze week in Centraal-Azië, zijn eerste buitenlandse reis sinds de coronapandemie uitbrak. Donderdag en vrijdag woont hij in Samarkand de top bij van het SCO, Shanghai Samenwerkingsverband ⁽¹⁾De Shanghai Cooperation Organisation (Shanghai Samenwerkingsverband), in 2001 opgericht door China, Rusland en de gewezen Sovjetrepublieken Kazachstan, Oezbekistan, Kirgizstan en Tadzjikistan, is een van de organisaties waarin China en Rusland elkaar vinden. Iran, Pakistan en India kwamen er later bij. waar hij mogelijk zijn bevriende Russische collega, Vladimir Poetin, ontmoet. De Russisch-Chinese vriendschap zal er wel beklemtoond worden, maar in Centraal-Azië zijn ze wel elkaars rivalen.

Kazachstan, Xinjiang

De verwachting dat de top de oorlog in Oekraïne als thema zou vermijden, komt niet uit. Volgens het Russisch Ministerie van Buitenlandse Zaken zullen Xi en Poetin het wel degelijk over die oorlog hebben, zonder dat woord te gebruiken. Maar vooral  de leiders van de vier gewezen Sovjetrepublieken in Centraal-Azië – Kazachstan, Oezbekistan, Kirgizstan en Tadzjikistan – willen dat er over de regio zelf wordt gesproken.

Vrede en stabiliteit, zo meldt de agenda. Met in het achterhoofd Afghanistan en de felle onrust van begin dit jaar in Kazachstan. Dat Russische troepen toen op verzoek van president Kassym-Jomart Tokajev tussenbeide kwamen, deed Chinese wenkbrauwen fronsen.

Voor China gaat veiligheid en stabiliteit in Centraal-Azië ook over Xinjiang. In dit opzicht is Kazachstan van groot belang. Xi trekt dan ook vandaag, woensdag, eerst naar buurland Kazachstan. In Xinjiang wonen naast Oeigoeren ook talrijke Kazakken, de klachten over de onderdrukking in Xinjiang laten veel Kazakken dan ook niet onberoerd. Daarnaast heeft Kazachstan ook een grote Oeigoerse bevolking. Er is in dat land bovendien onvrede over de toenemende Chinese economische expansie. In september 2019 kwam het zelfs tot anti-Chinese betogingen.

Voor de Kazachstaanse leiders is die Chinese invloed evenwel een goed tegengewicht voor de Russische. Sinds de Russische oorlog ¨tegen Oekraïne denken ze in Nur Sultan (hoofdstad Kazachstan) aan de grote Russische minderheid in het land die net als in Oekraïne een voorwendsel zou kunnen zijn voor een “speciale militaire missie”. Tokajev heeft de Russische agressie alvast niet gesteund. Dat het Poetin zo slecht vergaat in Oekraïne, kan de Kazachstaanse leiders alleen maar geruststellen. Ze zullen daar niet echt om treuren.

Tegen de Russische en Chinese invloed spelen ze trouwens nog een andere kaart uit, de Turkse. Turkije speelt al dertig jaar de etnische verwantschap met de Kazakken uit en vindt de jongste jaren een groeiend gehoor.

SCO-top

Na Nur Sultan trekt Xi dus donderdag naar Samarkand waar naast veiligheid en stabiliteit vooral de economische samenwerking op de agenda staat. Tenslotte hangen al die problemen samen.

Leiders van Centraal-Azië maken zich zorgen over de weerslag van de oorlog in Oekraïne, onder meer op de voedselsituatie. Kazachstan en Turkmenistan (geen lid van SCO) hebben grote olie- en gasvoorraden en exploitaties. De pijpleidingen die door Centraal-Azië lopen, krijgen extra belang.

Om de onderlinge handel te bevorderen, staan allerlei voorstellen op de agenda. Douanebarrières opheffen bij voorbeeld. Maar ook de infrastructuur, de transportwegen om die handel tussen de partners en naar Europa en de rest van Azië vlotter te maken.

China heeft allerlei projecten in het kader van zijn ‘Belt and Road Initiative’. Transport voor Chinese producten naar Europa kan via Centraal-Azië sneller dan via andere handelswegen. Een belangrijk deel van de Chinese uitvoer naar Europa gaat bij voorbeeld via een spoorlijn van China door Kazachstan. In 2016 ging er voor ca 8 miljard euro Chinese goederen via die weg naar Europa, vorig jaar was dat voor 70 miljard. Het neemt wel veel tijd in beslag, vandaar dat de leveringen van Ali Baba soms lang op zich laten wachten.

Spoorlijnen

Sadyr Japarov, president van Kirgizstan, promoot het project voor een spoorlijn van China door Kirgizstan naar Oezbekistan, vandaar verder via Turkmenistan, Iran, Turkije naar Europa. Dat zou de reisweg 8 dagen korter maken – en bovendien Rusland vermijden. Oezbekistan staat er volledig achter. Volgens Japarov steunt Poetin het project, maar totnogtoe heeft Rusland het tegengewerkt.

Er wordt intussen ook aan een ander project gedacht: een spoorlijn van Oezbekistan dwars door Afghanistan naar het Pakistaanse Gwadar waar China een grote haven uitbouwt. Er is een spoorverbinding tot de Noord-Afghaanse stad Mazar-i-Sharif, die zou moeten doorgetrokken worden. Dat zou de reisweg van Oezbekistan naar Pakistan inkorten van 35 tot 4 dagen. Op voorwaarde dat ook het Pakistaanse spoor wordt gemoderniseerd.

Afghanistan, wat met de Taliban? Die zijn volop voor het project gewonnen. Ze rekenen in de eerste plaats op erkenning als gesprekspartner. China heeft economische belangen in Afghanistan, mijnbouw, en heeft er zowel economisch als politiek belang bij. Het is een zeer oud idee, dat onder meer om veiligheidsredenen nooit werd uitgevoerd. Nu hebben de Taliban wel de macht, maar de recente aanslagen door IS, tot bij de Russische ambassade in Kaboel, tonen aan dat desondanks van veiligheid nog geen sprake is. Het blijft allicht bij een project.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.