Postkoloniaal activisme: moreel of historisch beschouwd

Het activisme van de nazaten van de koloniale volkeren die erkenning eisen van de door het kolonialisme begane misdaden stuit op heel wat conservatief verzet. Een recent voorbeeld hiervan is de column van N-VAer Joren Vermeersch in De Standaard.

Kevin Absilis ⁽¹⁾Kevin Absilis is de auteur van Het slechte geweten van Vlaanderen. Nationalisme, racisme en kolonialisme in de tijd van Hendrik Conscience. Een aanrader. reageerde meteen: als Vermeersch elke aansprakelijkheid voor die misdaden afwijst omdat hij geboren is na de onafhankelijkheid van de kolonie dan beroept hij zich op de liberale ideologie van het “moreel individualisme”: “Ik heb daar niets mee te maken!”

Absilis vindt dat een merkwaardige houding van een nationalist die zich beroept op het illustere verleden van zijn eigen natie. In dit geval de Vlaamse “natie in wording” die ook in Congo medeschuldig was aan het kolonialisme. Trouwens, er bestaat nog altijd zoiets als neokolonialisme. De verhoudingen tussen de voormalige koloniën en hun voormalige koloniale mogendheden lopen nog steeds mank. Steunend op dit “moreel individualisme” hoeven de huidige Vlaamse nationalisten zich geen v ragen te stellen over wat hun voorgangers in de 2^de wereldoorlog hebben uitgespookt. En dat doen ze ook niet.

Het postkoloniaal activisme wordt iets te snel en ten onrechte aan de linkerzijde van het politieke spectrum gesitueerd. Dit activisme getuigt namelijk van een bepaalde nationale trots die zich gekrenkt voelt. Het ziet, aldus Absilis, enkel de zwarte bladzijden van de geschiedenis. Ik veronderstel dat hij hiermee niet bedoelt dat het kolonialisme ook “zijn goede kanten had” zoals we hier en daar te horen krijgen. Het nationalisme van degenen die elke persoonlijke schuld afwijzen zien enkel de mooie bladzijden van de geschiedenis van hun gemeenschap: in Joren Vermeersch geval de Guldensporenslag tegen de Franse overheersers, de strijd voor de Vlaamse taal tegen de Brusselse elites en nog wat andere dingen uit ons roemrijke verleden, zoals Van Eyck en Rubens en de katholieke culturele waarden.

Het postkoloniaal verzet speelt een positieve rol in de manier waarop we kritisch op ons verleden moeten reageren. Het was niet altijd koek en ei, in tegendeel. Ons voortwoekerende racisme is een van de nefaste resultaten van dit verleden. De kwestie is hoe we met ons verleden moeten omgaan, niet zozeer moreel, maar wel door het uitdiepen van onze historische kennis. Begrijpen hoe de maatschappelijke verhoudingen gegroeid zijn, hoe het kolonialisme en onze aanvaarding ervan ontstaan zijn. Hoe ze verband houden met de ontwikkeling van een moderne samenleving die berust op concurrentie en de grenzeloze accumulatie van kapitaal en daarvoor afzetgebieden en wingewesten zoekt. Durven kritisch te zijn.

Dat is niet de weg die de moraliserende postkoloniale activisten volgen. Die kritiseren het verleden, niet de maatschappelijke grondslagen van het heden, in tegenstelling tot een aantal postkoloniale historische studies. En het is evenmin de weg van de nationalisten, Vlaams en wereldwijd. Studie van de geschiedenis leert dat de natiestaat grotendeels een politiek constructie is en geen natuurlijk gegeven zoals romantische nationalisten geloven. Bart de Wever historicus-burgemeester van Antwerpen en voorzitter van de N-VA , is wel een bewonderaar van de 19^de-eeuwse natiestaat, maar heeft het niet begrepen op de door “identiteitsschaamte bevangen nihilisten in de intellectuele en culturele elite”. Het is de taak van Vermeersch, geflankeerd door onafhankelijk expert internationale betrekkingen Mia Doornaert, om daartegen in De Standaard ten strijde te trekken.

Ik betwijfel of de postkoloniale activisten in hun grote meerderheid de door “identiteitsschaamte bevangen elite” uitmaken. Maar ik ben het er mee eens dat berouw ons niet verder helpt om de wereld te verbeteren. “Berouw is geen deugd, oftewel ontstaat niet uit de rede; nee, degene die berouw heeft van een daad is dubbel ellendig ofwel zwak” (Spinoza, Ethica, IV, 54). We moeten de geschiedenis kritisch bestuderen sine ira et studio, zonder woede en hartstocht en dat maakt onze sterkte. Maar ik begrijp dat men woedend wordt op wie feiten uit het verleden negeert, ontwijkt of ontkent, en men zijn hartstocht lucht.