China’s Nieuw Links: de heropleving van verloren tradities

Kritische socialistische groepen in China en in Chinees sprekende gemeenschappen in het buitenland zijn al enige tijd bezig hun aanwezigheid te herstellen en in de afgelopen maanden is die welkome trend versneld. De groepen omvatten dissidente maoïsten, anarchisten, libertaire communisten en trotskisten. De opleving is nu niet groter dan de kleine wolk die de dienaar van Elia uit de zee zag opstijgen, zo klein als een hand. Maar in potentie kan dit het begin zijn van een stortbui.

Verschillende nieuwe linkse organisaties, sommige geïnspireerd door de erfenis van het maoïsme, andere door die van het Chinese trotskisme en andere revolutionaire stromingen, zijn in de afgelopen maanden en jaren ontstaan onder studenten in China, in Chinese wijken over de hele wereld, de diaspora en in Taiwan. De oprichting in China van trotskistische studiegroepen door jongeren die zich ‘Revolutionaire Communisten’ noemen, is al een realiteit, hoewel die nog niet in detail besproken kan worden gezien de huidige omstandigheden in China, die bijzonder gevaarlijk zijn voor de linkse critici van de Chinese Communistische Partij (CCP).

Andere allochtone en etnische Chinese linkse mensen in de diaspora en Hong Kong zijn in contact gekomen met anarchisten en trotskisten (zowel Chinese als niet-Chinese) en hun organisaties. In China zijn op campussen in veel Chinese steden kritisch-marxistische leesgroepen opgericht. Hiertoe behoren groepen die gewijd zijn aan de studie van Chen Duxiu, oprichter van de CCP in 1921 en van de Chinese linkse (trotskistische) oppositie in 1931; studentenverenigingen die zich ‘maoïstische marxisten’ noemen;⁽¹⁾Yuan Yang, Chinese students clash with guards over Marxist society crackdown, Financial Times, 28 december 2018. specifiek trotskistische verenigingen; een Nieuw Links Genootschap onder studenten in Hong Kong; de Linkse Chinese Studentenvereniging, actief in het Verenigd Koninkrijk en elders; en de Chinese Dissidenten, een collectief van internationale studenten van het Chinese vasteland dat in november 2022 werd opgericht ⁽²⁾What next for China’s politicised youth? Een interview met Chinese Dissidenten door China Deviants en Lausan Collective, 19 januari 2023. en actief is in China en onder Chinese diasporagemeenschappen. Andere groepen opereren onder verschillende namen op verschillende plaatsen. Het is moeilijk om een overzicht te krijgen.

Een groep die zich inzet voor kritisch socialisme vecht om het ‘socialisme’ los te koppelen van de heersende Chinese staat, waar het woord dient als retoriek om de groeiende ongelijkheid te verhullen en om het terug te brengen naar de ‘dagelijkse strijd’ voor de macht van de arbeiders in de fabrieken en de migrantendorpen. Voorstanders van kritisch socialisme betogen dat de door de staat geleide marktwerking en privatisering de ongelijkheid hebben vergroot en een alliantie hebben gecreëerd tussen het kapitaal en de ‘rode bourgeoisie’ van China.

Zij zien de sociale beweging die de erfenis van de massa-organisatie tijdens de Culturele Revolutie heeft geërfd en deze tot het eind van de jaren zeventig is blijven vertegenwoordigen, als een bedreiging voor dit bondgenootschap en een deel van de reden dat China’s politieke elite na Mao’s dood is overgestapt op ‘de markt’. Maar dat kritisch socialisme heeft verschillende bestanddelen die niet noodzakelijk dezelfde richting uitgaan. Daartoe behoren aanhangers van nieuw links (in tegenstelling tot het oude maoïstische links), maar ook aanhangers van het liberalisme en het nieuwe confucianisme. Alle drie groepen zien ongelijkheid als het meest urgente probleem van het ‘post-socialistische’ China, maar verschillen van mening over de manier waarop het moet worden opgelost ‒ door een terugkeer naar het Maoïsme, door te werken binnen de partij-staat, door een markt in te voeren die vrij is van de ‘gangster-logica’ van overheidsregulering, of door de traditionele confucianistische waarden opnieuw te bevestigen, zoals in het kapitalistische Singapore onder Lee Kuan Yew in de jaren ’90.⁽³⁾Ian Liujia Tian, Socialism from the Grassroots: New Directions of Leftist Organizing in Post-Socialist China, Upping the Anti: A Journal of Theory and Action, no. 22, 30 januari 2022. Upping the Anti is een door vrijwilligers gerund tijdschrift over beweging, gevestigd in Toronto. Ian Liujia Tian is een feministische etnograaf die zich richt op arbeids-, queer- en feministische cultuur en politiek in het China van na de Koude Oorlog.

China Labour Bulletin is een in Hongkong gevestigde niet-gouvernementele organisatie die de arbeidersbeweging in China volgt en steunt, waarbij ze ernaar streeft de officiële vakbonden verantwoording te laten afleggen aan hun leden en de arbeiders erbij te betrekken zodat ze werkelijk representatief worden. De organisatie werd opgericht door Han Dongyang, een voormalige spoorwegarbeider in Peking die tijdens de protesten op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989 een van de oprichters was van de Autonome Federatie van Arbeiders in Peking.⁽⁴⁾Chloé Froissart, Han Dongfang (in collaboration with Michaël Sztanke), Mon combat pour les ouvriers chinois, China Perspectives, 2015, nr. 2, pp. 64-65. De organisatie maakt geen deel uit van de nieuwe radicale beweging die nu onder Chinezen op verschillende plaatsen ontstaat, maar is een onmisbare bron van informatie over de ontwikkelingen in de arbeidersbeweging die de meeste van die groepen hopen te beïnvloeden.

De ideologisch meest samenhangende en compromisloze van de nieuwe groepen is wellicht Chuang, die gelooft dat China de overgang heeft voltooid ‘van een geïsoleerde planeconomie van de staat naar een geïntegreerd centrum van kapitalistische productie’. Chuang beschrijft zichzelf als ‘(anti-staats)communistisch’ en heeft sterke anarchistische weerklanken. De website roept degenen die boeren, koken, schoonmaken en anderszins voor China’s miljardairs werken op om de poorten naar de feestzaal in te slaan, waarna ‘de mogelijkheden voor een nieuwe wereld’ zullen ontstaan ‘voorbij de grenzen van het slachthuis dat kapitalisme heet’. Chuang gebruikt het beeld van een paard dat door een poort breekt, het Chinese karakter 闖, uitgesproken als chuǎng, in al zijn betekenissen: losbreken, aanvallen, doorbreken, zich een weg naar binnen of buiten forceren, onstuimig handelen, een feest bijwonen zonder uitgenodigd te zijn.⁽⁵⁾Zie http://chuangcn.org/about/

Weinig van de nieuwe groepen hebben zulke vaste politieke standpunten als die van Chuang. Anderen zien zichzelf als onderdeel van een brede, losjes georganiseerde en open beweging. Typisch voor de nieuwe groepen is Lausan, een collectief van schrijvers, vertalers, kunstenaars en organisatoren dat ‘geen oprichters heeft, alleen leden’ en dat zijn rol omschrijft als het voeren van campagne ‘over de hele wereld’ voor ’transnationale linkse solidariteit en het strijden voor manieren van leven buiten het dictaat van het kapitaal en de staat’.

Nog losser georganiseerd en politiek eclectischer zijn de Chinese Dissidenten, die ook een kleine internationale aanwezigheid hebben. Lausan zegt over hen: ‘De politiek van de Chinese Dissidenten is, net als die van anderen in deze nieuwe generatie democratie-activisten, nog in ontwikkeling en zal zich ongetwijfeld ontwikkelen naarmate de beweging groeit. Hoewel we het verloop van de ontwikkeling van de beweging niet kunnen voorspellen, hopen we dat er ruimte komt voor een nieuw Chinees links dat daarin kan opbloeien.’

Andere groepen zijn onder meer het Nieuw Links Genootschap in Hong Kong. Dat beschrijft zichzelf als volgt: ‘ Het Nieuw Links Genootschap […] wil een platform bieden voor academische discussie voor […] studenten om theorieën te verkennen en na te denken over de internationale NieuwLinkse ideeën en praktijken sinds de radicale beweging van de lange jaren zestig in Hong Kong en over de hele wereld. […] Onder de vleugels van het conservatieve liberalisme genieten universiteiten tegenwoordig min of meer autonomie en een monopolie op het streven naar de waarheid en tegelijkertijd is het hoger onderwijs volledig geïntegreerd in het corporatieve-staatsnetwerk van het kapitalisme.

‘Kennis, als instrument van bevrijding en creatie, is nu verstard in dienst van markten en technocraten. Als we dit feit over het hoofd zien, zullen colleges over rechtvaardigheid en geesteswetenschappen op de universiteit slechts het ethische verhaal van de ivoren toren worden, of dienen om het culturele cv van technische talenten die worden omgedoopt tot ‘wereldburgers’ te verfraaien. Als we ons op dit feit concentreren, zal de zogenaamde kritische theorie slechts eindigen als een soort gedesillusioneerd scepticisme ten aanzien van de samenzwering tussen macht en kennis. […] Het Nieuw Links Genootschap hoopt de Jacobijnse traditie en de idealen van de praktijk te herstellen, het bureaucratisme van de academische industrialisatie te bekritiseren en een anticiperende schets voor de toekomst te geven. […] Linkse mensen wereldwijd moeten de talen van de internationalistische solidariteit en de socialistische hoop nieuw leven inblazen. […] Toen de Bastille werd overvallen en Lodewijk XVI zei: ‘Dit is een opstand!’, zou ieder van ons hem eraan moeten herinneren [zoals de progressieve hertog van La Rochefoucauld-Liancourt deed in 1789]: ‘Nee, Majesteit, dit is een revolutie.'⁽⁶⁾Zhongda xinzuo xueshe, Jianjie (Inleiding), 3 april 2022.

In de eerste helft van de twintigste eeuw werden de internationale banden van de Chinese revolutionaire beweging strikt gecontroleerd door de Communistische Internationale en haar opvolgers, die handelden vanuit Moskou. Solidariteitsacties van door de communisten beïnvloede vakbondsleden in Liverpool, Southampton en Londen in Engeland en Sydney in Australië hadden een grote invloed onder Chinese zeelieden en in de Chinese diaspora in de jaren dertig en veertig.⁽⁷⁾Gregor Benton, Chinese Migrants and Internationalism: Forgotten Histories, 1917-1945, London: Routledge. Tijdens de Culturele Revolutie bevorderde Peking politieke bewegingen onder etnische en overzeese Chinezen in veel landen.

Dergelijke bewegingen kwamen echter zelden verder dan de door Peking gestelde grenzen en kwijnden min of meer weg, aanvankelijk na het begin van de splitsing tussen China en de Sovjet-Unie en vervolgens, steeds meer, na de dood van Mao en de tweede machtsovername van Deng Xiaoping, toen een verdere terugtrekking in nationalisme een definitief einde maakte aan elk officieel streven in China naar zelfs maar een schijn van socialistisch internationalisme.

Ook de Chinese trotskisten waren actief op het Chinese vasteland in de jaren dertig en veertig en in 1950-52, voordat ze in 1952 in de gevangenis verdwenen, waar ze tientallen jaren bleven. Er was echter weinig of geen echt contact tussen hen en afdelingen van de Vierde Internationale in andere landen. Dat kwam aanvankelijk door taalbarrières, oorlogen, politieke onrust en toezicht door Chinese en koloniale autoriteiten, waardoor een band tussen Chinese en niet-Chinese revolutionaire socialisten moeilijk, zo niet onmogelijk, te onderhouden was, en vervolgens door het hardhandig optreden tegen het trotskisme in China in 1952. Later, vanaf de jaren zestig, leidde een korte flirt van de belangrijkste vleugel van de Vierde Internationale met guerrillastrategieën van het soort dat door de maoïsten werd gepionierd, tot een verwaarlozing van het lot van de gevangengenomen Chinese trotskisten die vandaag de dag alleen maar kan worden gezien als een reden tot schaamte en spijt.

De huidige aanwezigheid van nieuw-linkse groepen in de Chinese diaspora, onder Chinese studenten die andere talen dan het Chinees spreken en onder Chinese arbeids- en zakenmigranten die beter opgeleid zijn en een bredere visie hebben dan in het verleden, heeft nieuwe mogelijkheden geopend voor samenwerking en solidariteit tussen Chinese en niet-Chinese socialisten, waaronder de trotskisten. Economische globalisering en Pekings omarming van het kapitalisme betekenen dat solidariteit over internationale grenzen heen nu relevanter en dringender is dan ooit. Het is daarom de plicht van socialisten overal om solidair te zijn met China’s herlevende kritische socialisten en om hun campagnes te steunen en hen waar nodig en mogelijk te beschermen tegen de Chinese en buitenlandse staten.

Maar hoewel de politieke heropleving van sommige jongeren in China en de Chinese diaspora potentieel belangrijk is, staat hun beweging nog maar aan het begin. Een veteraan van de Chinese trotskistische beweging schreef me het volgende: ‘De herontwaking van jongeren nu is natuurlijk een groot goed. Het is goed dat sommigen van hen de hand beginnen te reiken naar verschillende linkse tradities, waaronder de trotskisten. Maar voor nu en voor ons gaat het vooral om een dialoog met hen. De weg die voor ons ligt zal waarschijnlijk lang zijn. Het gebrek aan continuïteit op links in China en aan een duurzame onafhankelijke linkse stroming heeft de consolidatie van een nieuwe linkse organisatie onder jonge linkse mensen bemoeilijkt. De toon die we zetten moet er een zijn van ‘voorzichtig optimisme’.’

Verder lezen

Prophets Unarmed – Chinese Trotskyists in Revolution, War, Jail, and the Return from Limbo, Edited by Gregor Benton

Mao Zedong Thought by Wang Fanxi, Editor / Translator:  Gregor Benton

Zheng Chaolin, Selected Writings, 1942–1998. Volume Editors: Gregor Benton and John Sexton

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Anti Capitalist Resistance. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.