De wereldeconomie is in beroering sinds het begin van de pandemie ‒ ineenstorting, opleving, inflatiespiraal. Nu is het ‘de ‘Godot‘-recessie’, zei Ray Farris, hoofdeconoom bij Credit Suisse, begin maart tegen de Wall Street Journal. Iedereen wacht, maar hij lijkt niet te komen. Om de paar maanden gaan de economische prognoses van krimp naar vertraging naar voorzichtig optimisme over duurzame groei.
Het lijkt alsof niemand precies weet wat er aan de hand is. Maar sommige dingen weten we wel. De ontwikkelde economieën vertragen. De wereld zit vol schulden. De rijken worden rijker. Meer mensen lijden honger. Economische spanningen tussen de grootmachten dreigen een nieuw tijdperk van militaire conflicten in te luiden en de klimaatverandering richt nu al schade aan op de markten. De volgende vijf grafieken geven een beeld van de huidige wereldeconomie.
Ongelijkheid
Bron: World Inequality Report 2022
Nooit eerder was zoveel geld geconcentreerd in de handen van zo weinig mensen. ’s Werelds rijkste 1 procent bezit bijna 40 procent van de wereldwijde rijkdom, volgens het laatste onderzoek gepubliceerd door het World Inequality Lab. Die 1 procent heeft beslag gelegd op bijna twee derde van alle rijkdom die de afgelopen drie jaar is gecreëerd, bijna twee keer zoveel als de onderste 99 procent.
Vorig jaar luidde een stormachtige periode in voor de superrijken: 1,4 biljoen dollar werd weggevaagd uit het fortuin van de 500 rijksten op de Bloomberg Billionaires List. Een deel was aan zichzelf te wijten (zoals de overname van Twitter door Elon Musk), een deel was het gevolg van westerse sancties tegen Russische oligarchen en een deel was het gevolg van de ineenstorting van de aandelenkoersen in de technologiesector (het vermogen van Mark Zuckerberg kelderde met 71 miljard dollar, een verlies van 57 procent).
Maar de verliezen waren verre van uniform. Energiebedrijven rapporteerden recordwinsten na de stijging van de olie- en gasprijzen. Bernard Arnault, voorzitter en CEO van luxegoederenconglomeraat LVMH, steeg in december naar de top van de Forbes Rich List omdat de wereldwijde luxemarkt met 22 procent groeide.
De echte verliezers blijven de meeste mensen op deze planeet. Volgens de Wereldbank leeft de helft van minder dan 6,35 euro per dag. En terwijl de ongeveer 2.000 miljardairs volgens Oxfam International hun rijkdom met 2,7 miljard dollar per dag vergroten, wordt de levensstandaard van de arbeidersklasse overal ter wereld verlaagd omdat de lonen geen gelijke tred houden met de inflatie.
Honger
Bron: Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties
Er is meer dan genoeg voedsel voor iedereen op aarde. De Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN schat dat de hoeveelheid geproduceerd voedsel per persoon in de afgelopen 60 jaar met bijna 50 procent is toegenomen, van minder dan 2.200 calorieën per dag tot meer dan 2.900. (De aanbevolen dagelijkse calorie-inname ligt tussen 2.000 en 2.500).
Toch zijn meer dan 800 miljoen mensen ondervoed. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is het aantal mensen dat honger lijdt in 2020-2021 met 150 miljoen gestegen. Bijna de helft van de wereldbevolking kan zich geen gezonde voeding veroorloven en naar schatting 45 miljoen kinderen onder de 5 jaar lijden aan ‘wasting’, de dodelijkste vorm van ondervoeding.
Dat was voordat de Russische inval in Oekraïne de voedselprijzen vorig jaar deed stijgen. De verstoringen van de wereldwijde bevoorradingsketens tijdens de eerste jaren van de pandemie leidden tot een gestage stijging van de voedselprijzen. Maar toen Russische tanks in februari 2022 over de grenzen van Oekraïne rolden, stegen de voedselprijzen met nog eens 20 procent.
De op dat moment al acute hongercrisis in Afrika bezuiden de Sahara werd dramatisch verergerd. In het door droogte geteisterde Kenia, dat 90 procent van zijn tarwe uit Rusland en Oekraïne importeert, verdubbelde de gemiddelde prijs voor een kilo maïs in slechts enkele maanden tijd.
De verschillende klimaatrampen die vorig jaar delen van de wereld hebben geteisterd, hebben de voedselprijzen nog verder opgedreven. In Australië steeg de prijs van groenten en fruit met bijna 20 procent na aanhoudende overstromingen langs de oostkust. Extreme overstromingen in Pakistan beschadigden 80-90 procent van de gewassen en deden de prijzen drie- tot vijfmaal zo hoog oplopen.
De zwaarst getroffen landen ondervinden verschrikkelijke gevolgen. In Sri Lanka zijn voedsel, brandstof en andere basisproducten schaars. In Libanon is armoede de norm geworden: volgens een rapport van UNICEF wordt 80 procent van de bevolking nu als arm beschouwd. Naar schatting 2 miljoen Zambianen (10 procent van de bevolking) kampen met ernstige voedselonzekerheid.
Schuld
Bron: Internationaal Monetair Fonds
Nooit eerder had de wereld zoveel schulden. De schuld is gegroeid van 230 procent van de wereldwijde economische productie twintig jaar geleden tot 355 procent in 2021, bijna 278,22 biljoen euro, volgens het tijdschrift Economist.
Volgens het Internationaal Monetair Fonds loopt zestig procent van de 75 armste landen ter wereld een groot risico op een schuldencrisis ‒ en dat aantal is in minder dan tien jaar tijd verdubbeld. Sri Lanka en Zambia zijn vorig jaar in gebreke gebleven, gevolgd door Suriname in 2021 en Zambia, Libanon en Argentinië in 2020. Minstens een dozijn andere landen, waaronder Pakistan en Egypte, balanceren op de rand van de afgrond.
Volgens de laatste editie van de Global Debt Monitor, gepubliceerd door het Institute of International Finance, bedragen de schulden van 30 grote landen met lage en middeninkomens samen 98 biljoen dollar, tegen 75 biljoen vier jaar geleden.
Volgens de Wereldbank hebben de inflatie en de stijgende rente de waarde van de schuldrente in 2022 met 35 procent verhoogd. De armste regeringen besteden nu meer dan 10 procent van hun exportinkomsten aan schuldaflossing.
Lethargie
Bron: Wereldbank
Op het eerste gezicht lijkt de wereldeconomie vooruit te razen met nieuwe uitvindingen en geavanceerde technologieën: elektrische voertuigen en zelfrijdende auto’s, opvouwbare smartphones, satellietinternet, precisie-drones en alles geautomatiseerd geven een beeld van een futuristische wereld die mogelijk wordt gemaakt door de vooruitgang op het gebied van kunstmatige intelligentie en microchips.
Maar schijn bedriegt. De kapitalistische economische groei is decennium na decennium vertraagd in de meest geavanceerde economieën. In de jaren zestig bedroeg de jaarlijkse economische groei in de OESO (eigenlijk een club westerse landen) gemiddeld ongeveer 5 procent ‒ in de jaren 2010 was dat slechts 2 procent.
De meeste economische commentaren vergelijken het heden met het onmiddellijke verleden ‒ de afgelopen maand of het afgelopen jaar. Langetermijnontwikkelingen worden zelden besproken. Maar deze trendvertraging vormt de achtergrond van de ups en downs van de huidige economie: het ontwikkelde kapitalisme verloor zijn dynamiek in de jaren zeventig en is er niet in geslaagd die terug te krijgen.
De recessies zijn dieper geworden, het herstel is zwakker en regeringen, bedrijven en huishoudens hebben zich steeds meer in de schulden gestoken om het hoofd boven water te houden. Dat alles zorgt voor een beweeglijker, crisisgevoelige omgeving.
Imperialisme
Bron: Internationaal Monetair Fonds
Al 70 jaar strekt de economische invloed van de VS zich uit tot alle uithoeken van de wereld via een systeem van internationale financiën en wereldwijde toeleveringsketens. Het heeft nooit te maken gehad met een serieuze economische rivaal. Tot nu. Twintig jaar geleden vertegenwoordigde China slechts 5 procent van de wereldeconomie; nu is dat bijna 20 procent ‒ de snelste en meest dramatische verschuiving in de geschiedenis.
‘Wanneer de [economische] concurrentie eindelijk haar hoogste stadium heeft bereikt … dan begint het gebruik van de staatsmacht, en de daarmee verbonden mogelijkheden, een heel grote rol te spelen’, schreef de Russische marxist Nikolai Bukharin meer dan 100 jaar geleden in Imperialism and World Economy.
‘Het staatsapparaat heeft altijd gediend als een instrument in de handen van de heersende klassen van zijn land en het is altijd opgetreden als hun ‘verdediger en beschermer’ op de wereldmarkt; op geen enkel moment had het echter het kolossale belang dat het heeft in het tijdperk van het financiële kapitaal en de imperialistische politiek …. Het belang voor het kapitalisme van hoge tarieven … moet nog toenemen; de verschillende vormen van bescherming van de nationale industrie worden meer uitgesproken; overheidsopdrachten worden alleen bij ‘nationale’ bedrijven geplaatst … de activiteiten van ‘buitenlanders’ worden op verschillende manieren belemmerd.’
Hij had over vandaag kunnen schrijven. De Amerikaanse regering heeft China de afgelopen jaren openlijk een strategische concurrent genoemd, een reeks beschermende tarieven ingesteld, de toegang van China tot geavanceerde microchips beperkt, het Chinese telecombedrijf Huawei verboden en gesanctioneerd en honderden miljarden dollars aan staatssubsidies verstrekt om kapitalistische investeringen weg te lokken uit Oost-Azië en terug naar Amerika.
De economische oorlog tussen de twee landen zou wel eens kunnen overgaan in een schietpartij. De geschiedenis van de imperiale rivaliteit is uiteindelijk een geschiedenis van verschrikkelijke militaire conflicten. Taiwan is een mogelijk slagveld en alle grootmachten van de wereld hebben een campagne van herbewapening gelanceerd.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Red Flag. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.
