De oorlog in Oekraïne: een agenda voor internationaal links

De situatie aan het militaire front is zorgwekkend op dit moment. Ondanks enkele tactische successen zijn de hooggespannen verwachtingen van het tegenoffensief niet uitgekomen. Integendeel, Valeri Zaloujny, de Oekraïense opperbevelhebber, heeft openlijk toegegeven dat er sprake is van een patstelling. Nationale opiniepeilingen wijzen op het begin van uitputting. De ‘internationale gemeenschap’ verliest haar belangstelling voor de situatie, hulpprogramma’s worden opgeschort en het wegtransport ligt stil. De winter is daar, net als de Russische raketaanvallen op de energie-infrastructuur.⁽¹⁾Volgens The Kyiv School of Economics (oktober 2023) bedroeg de verwoesting van de infrastructuur tot 1 september 2023 151 miljard dollar; 168.000 huizen werden verwoest of beschadigd, samen met 18 vliegvelden, meer dan 300 bruggen en 25.000 km wegen. Ongeveer 1.700 middelbare scholen werden beschadigd, evenals 1.200 gezondheidscentra.

Politiek gezien is de situatie niet beter. Oekraïens links, dat meer weg heeft van een constellatie van ngo’s, activistische groepen en lokale vakbondsleiders dan van een coherente beweging, is effectief buitenspel gezet en gemarginaliseerd. De dominante opinie lijkt op een vreemde mengeling van taalkundig chauvinisme [ten opzichte van de Russische taal en cultuur] en ongebreideld neoliberalisme. Het ‘rally round the flag’-effect neemt af, maar blijft bestaan: de president, het leger en de vrijwilligers genieten het grootste vertrouwen. De overgrote meerderheid van de Oekraïense bevolking wil geen verkiezingen vanwege de kosten, de beperkingen door de staat van beleg, het gebrek aan veiligheid en het feit dat een groot deel van de Oekraïners niet kan stemmen.

Dus voor wie of wat vechten we?

Het zou natuurlijk naïef zijn om onvoorwaardelijke solidariteit van internationaal links te eisen. Er is zoveel onrecht in de wereld en het is niet altijd even leuk om de kant van Oekraïne te kiezen. Je hoeft immers niet diep te graven om [Oekraïense] ambtenaren te vinden die angst en directe haat instrumentaliseren, of lobbyisten uit het bedrijfsleven die ervan dromen om alles wat sociaal is te vernietigen. Op dezelfde manier is het gemakkelijk om te wijzen op aspirant ‘neo-feudalisten‘ die erop gebrand zijn om de grenzen gesloten te houden zodat hun ‘lijfeigenen’ niet kunnen ontsnappen, of xenofoben uit de middenklasse die oproepen om inwoners van door [Rusland] bezette gebieden hun rechten te ontnemen. Op ware Orwelliaanse wijze steunde president Zelensky zelf ondubbelzinnig de bezettingsmacht Israël, alsof hij vergeet dat zijn eigen land lijdt onder de pseudo-historische claims van zijn Russische buur.

Het behoeft geen betoog dat met zulke figuren geen solidariteit te verwachten is. Maar we moeten in gedachten houden dat veel tegenstrijdige lotsbestemmingen nu met elkaar verweven zijn. Links zou in actie moeten komen voor de arbeiders! De boeren van Cherson die de met mijnen beladen grond omploegen. De machinisten in Kyiv die vitale voorraden afleveren met aftandse treinen. De onderbetaalde verpleegsters in Lviv die voor de zieken en gewonden zorgen. De Russischtalige mijnwerkers van Kryvyi Rih die vechten om hun geboortestad te beschermen. De bouwvakkers van Mykolaïv die het gevaarlijke puin ruimen voor de wederopbouw, maar die worstelen om hun gezinnen te eten te geven. Steun hen, de onzichtbare meerderheid wiens stem zelden wordt gehoord, maar die nergens heen kan. De gevestigde orde daarentegen moet goed in de gaten worden gehouden.

Hoe kan je hen steunen?

Er zijn al veel initiatieven gestart, stuk voor stuk voorbeelden van wat er mogelijk is. De internationale pleitbezorging van het Europees Solidariteitsnetwerk met Oekraïne, de sterke steun van Noords Groen Links, de eensgezinde stem van de Deense vakbonden, de spreekbeurten van Oekraïense vakbondsleiders, versterking van de slagkracht van Sotsialnyi Rukh (Sociale Beweging), de vakbondsorganisatie van Oekraïense arbeiders in Stockholm, zijn allemaal voorbeelden van wat er gedaan kan worden. De mogelijkheden voor actie zijn enorm, maar er zijn een paar punten die regelmatig terugkomen in discussies.

Laat je stem horen over hoe jouw belastinggeld wordt besteed! Het is geen geheim dat Oekraïne afhankelijk is van buitenlandse hulp. Niemand wil dat zijn belastinggeld op iemands Zwitserse bankrekening terechtkomt in plaats van dat het wordt gebruikt om mensen in nood te helpen. Het is dus zinvol om aan te dringen op het opnemen van sociale clausules in hulpvoorwaarden en overheidscontracten, of om oneerlijke praktijken aan de kaak te stellen waar die bestaan. Wederopbouwhulp zou hand in hand moeten gaan met groene banen, fatsoenlijk loon, vakbondswaakzaamheid, verantwoordelijkheid van aannemers, beschermd werk en een veilige en gezonde werkomgeving!

Roep op tot schuldverlichting! De buitenlandse schuld van Oekraïne bedraagt meer dan 93 miljard dollar. Door de jaren heen is lenen een gemakkelijke manier geweest voor regeringen om de status quo niet in twijfel te trekken en zich niet te bemoeien met de zaken van de oligarchen. Aan de meeste recente leningen zijn al strengere eisen gesteld om grepen in de staatskas tegen te gaan en er zijn dingen aan het veranderen. Maar de hoogte van de uitstaande schuld wordt al gebruikt als excuus om bezuinigingen te rechtvaardigen. Bovendien reproduceert het afhankelijkheid, waarbij wederopbouw wordt gefinancierd door nieuwe leningen. Wat wordt verdiend, wordt uitgegeven aan aflossing. Je kunt je afvragen of het eerlijk is dat de inwoners van verwoeste gebieden moeten betalen voor de verkeerde politieke beslissingen van de heersende klasse. Maar het is nog belangrijker om de belangrijkste les van het succes van het Marshallplan te onthouden: door oorlog verscheurde landen hebben subsidies nodig, geen leningen.

Negeer de problemen van democratie en mensenrechten niet! Aan het begin van de invasie stonden mensen van alle rangen en standen in de rij voor de rekruteringscentra. Bijna twee jaar later is dat niet langer het geval. Het eerste militaire rekruteringsmiddel was mobilisatie, met alle nadelen van dien.⁽²⁾Op 19 december verklaarde Zelensky dat het Oekraïense leger ’tussen de 450.000 en 500.000 extra manschappen’ nodig had, een uitspraak die tot discussie leidde. In Le Monde van 29 december schreef Florence Aubenas: ‘Dit keer is het getal dat rondgaat fenomenaal voor een leger dat 1 miljoen soldaten telt en zou het land in een delicate sociale en politieke situatie kunnen brengen.’ Tot nu toe was dienstneming vrijwillig en ‘wordt het pas verplicht ‒ voor degenen die geschikt zijn ‒ als ze bij naam worden opgeroepen. Hier begint het onbekende. Hoe en aan wie deze oproepingen worden uitgedeeld… Tot overmaat van ramp worden er steeds meer controles uitgevoerd in openbare gelegenheden zoals sporthallen, sauna’s en winkelcentra… De eerste barsten verschijnen in het land, dat tot nu toe verenigd was door de oorlog. Vrouwen en moeders van soldaten demonstreren in verschillende Oekraïense steden om de demobilisatie van hun familieleden te eisen, die vaak al 22 maanden aan het front zijn, en om op te roepen nieuwe rekruten aan te werven. ‘Waarom die van ons en niet die van jullie?’ stond er op een bord. Maar als mensen hun leven gaan riskeren, moeten ze er zeker van zijn dat dat het juiste is om te doen en dat er voor hen of hun familie wordt gezorgd als er iets misgaat. Ze moeten de kans krijgen om deel te nemen aan het vormgeven van de toekomst van het land. Maar waarom zou de overheid zich druk maken als er een manier is om dat te omzeilen? Onder het mom van de plicht tot verdediging zullen massale razzia’s op straat of in het openbaar vervoer blijven toenemen als we niet opletten.

Hetzelfde geldt voor het oplossen van het demografische probleem na de oorlog ⁽³⁾Al voor de oorlog had Oekraïne een groot bevolkingsverlies geleden; daarnaast gaf de oorlog aanleiding tot een enorme exodus: zo’n 6 miljoen mensen, plus 5 miljoen intern ontheemden. of het herintegreren van de Donbass en de Krim. Het is niet door het sluiten van grenzen of het intensiveren van propaganda, maar door het aanbieden van fatsoenlijke lonen, betaalbare huisvesting en sociale zekerheid dat we mensen kunnen overtuigen om te blijven of terug te keren. Niet arrogant moraliseren en vertrouwenstests of heropvoedingskampen [The Kyiv Independent van 10 oktober 2023 schatte dat de Russische autoriteiten duizenden kinderen in heropvoedingskampen op de Krim hadden geplaatst], maar wederzijds respect, erkenning van de menselijke waardigheid en gedeelde verantwoordelijkheid voor de wederopbouw kunnen verzoening tot stand brengen.

Steun de vakbonden! Zij zijn de enige gevestigde massaorganisaties die specifiek voor werknemers bestaan. Zelfs als ze niet de meest strijdbare zijn, maar te bureaucratisch en zwak, of zelfs maar half levend, is er niets anders. Institutionele erkenning van de speciale rol van vakbonden in de naoorlogse ontwikkeling zou ze nieuw leven kunnen inblazen en een vakbondsdynamiek kunnen stimuleren. Het zou ook een geloofwaardige speler creëren in de strijd tegen corruptie en sociale dumping. Natuurlijk zullen sommige vakbonden onmiddellijk gecoöpteerd worden door opportunisten. Maar daarom moeten we ook rekening houden met hun interne democratie en de autonomie van hun lokale afdelingen en met de ruimte voor onafhankelijke vakbondsactiviteiten.

Overeenkomen om het oneens te zijn! Sommige dingen die Oekraïners geloven, kunnen verkeerd of irrationeel overkomen. Misschien heb je gelijk, maar dezelfde begrippen kunnen verschillende betekenissen hebben. In de moderne geschiedenis heeft Oekraïne alleen perioden van vrede gekend. Het bestaansrecht van het land wordt openlijk in twijfel getrokken. Oekraïners zijn al lang gedesillusioneerd over hun machthebbers en hebben vaak geen andere manier om druk op hen uit te oefenen dan af en toe in opstand te komen. Het is dus niet verwonderlijk dat er meer vertrouwen is in internationale betrokkenheid. Kies je gevechten en concentreer je op wat we gemeen hebben!

Creëer banden: van persoon tot persoon, van stad tot stad, van organisatie tot organisatie! Volksbewegingen over de hele wereld hebben een enorme hoeveelheid politieke ervaring verzameld die je kunt delen. Traditionele linkse verhalen zijn in diskrediet gebracht in de Oekraïense samenleving omdat ze verkeerd worden gebruikt. Dus de mensen met wie je contact maakt zijn misschien niet politiek geschoold, maar daar is de praktijk het belangrijkst ‒ de hand reiken om samen te vechten met de burgemeester van een klein stadje die om zijn burgers geeft, met een plaatselijke vakbondsleider die geïrriteerd is door onverschilligheid en een gevoel van machteloosheid, of met een recente immigrant bij wie loonbedrog is gepleegd. De betrokkenheid van degenen die op dit moment buiten Oekraïne wonen zal de komende jaren bijzonder relevant zijn en kan een verschil maken. Of ze nu blijven of terugkeren, ze zullen verrijkt worden door deze nieuwe ervaring.

Er is misschien niets revolutionairs aan zulke eenvoudige elementen. De hoop is echter dat veel kleine stappen kunnen leiden tot progressieve verandering door de noodzakelijke voorwaarden te scheppen en ruimte te creëren voor een progressieve agenda. Maar om dat mogelijk te maken heeft links geloofwaardigheid en vertrouwen nodig [bij de Oekraïense bevolking], wat vrijwel onmogelijk is voor degenen die tegen wapenleveranties zijn.

Het lijdt geen twijfel dat links meer moet doen dan het steunen van wapenleveranties, maar het is een absoluut minimum om er niet tegen te zijn. Het recht om jezelf te verdedigen is zinloos zonder de middelen om te vechten. Weigeren om wapens te leveren is een bedreiging voor het voortbestaan van Oekraïne als natie. Vergeet niet dat de beschikbaarheid van wapens niet hetzelfde is als het gebruik ervan. Zelfs als de oorlog eindigt aan de onderhandelingstafel, zal het hebben van wapens Oekraïne niet overgeleverd maken aan de genade van Rusland, noch zal Oekraïne weerloos zijn als Poetin besluit de wapenstilstand te schenden.

Vechten tot de overwinning?

De impasse. Zoals de zaken er nu voor staan, zijn er geen voorwaarden voor een snelle oplossing. Het Russische leger heeft geen van de regio’s die het heeft bezet volledig onder controle, met uitzondering van de Krim. Toch worden al deze regio’s nu in de Russische grondwet genoemd als onvervreemdbaar deel van Rusland. Oekraïne is ook gebonden aan zijn grondwet. Terugtrekken en toegeven riskeert ernstige interne onrust te veroorzaken waarvan alleen rechts zou profiteren. Ten tweede, als geen enkele kracht kan winnen, bestaat het risico dat we afglijden naar een langdurig conflict van lage intensiteit. In wezen betekent dat nog meer vernietiging en minder hoop op een mogelijke wedergeboorte. De beste discussie in dat geval zou zijn om burgerlevens veilig te stellen, vluchtelingen te integreren en de gevolgen voor de wereld te beperken door bijvoorbeeld gedemilitariseerde VN-zones rond kerncentrales in te stellen.

De nederlaag van Rusland. De beste garantie voor toekomstige vrede is een democratisch Rusland. Hoewel het Russische imperialisme ongetwijfeld zwakker is dan zijn rivalen, maakt het uitdagen van de Amerikaanse hegemonie het land op zichzelf niet progressiever, of een kleiner kwaad voor de mensen die ernaast wonen. Zelfs voordat Rusland overging tot expansionisme, werd het leven in Oekraïne gekenmerkt door de voortdurende inmenging in het politieke en economische leven ⁽⁴⁾Vanaf het midden van de jaren negentig, in de context van de ontmanteling van de industriële basis van Oekraïne, waren imperialistische investeringen erop gericht om onder andere de rijke grond van Oekraïne in handen te krijgen, op een manier die het land ruraal zou maken in zijn toekomstige relaties met de Europese Unie., de strijd om culturele dominantie en de projectie van militaire macht, met name via de militaire bases op de Krim.

De hoop is altijd geweest dat het afdwingen van de terugtrekking van Rusland een katalysator zou zijn voor veranderingen in het land. Daarom blijft Oekraïne vechten. Maar daar hangt een prijskaartje aan. Allereerst de niet gerapporteerde maar vreselijke tol aan doden en gewonden. De vraag is hoe lang de Oekraïense samenleving zich zo’n opoffering nog kan veroorloven en wat de gevolgen zullen zijn. In deze strijd bestaat steun uit het verhogen van de kosten voor Rusland, zodat het eerder inklapt, en het verlagen van de kosten voor Oekraïne, zodat het overleeft. Daarom hebben Oekraïens en Russisch links opgeroepen tot strengere sancties, een totale stop op de invoer van olie en gas en de snelle levering van moderne wapens.

Bestand. De partijen kunnen besluiten om de mogelijkheid van een wapenstilstand te onderzoeken. Maar we moeten in gedachten houden dat Oekraïne een kleinere, zwakkere staat is, verwoest door deze oorlog en geconfronteerd met ernstige demografische problemen. De grootste angst bij een staakt-het-vuren is dat we vergeten worden en alleen zullen zijn. Niets zou Rusland ervan kunnen weerhouden om een nieuwe aanval in te zetten als het beter voorbereid is. Om enige kans te hebben om weerstand te bieden, zou Oekraïne zichzelf in een militair fort moeten veranderen terwijl het in een permanente staat van onveiligheid leeft. Dat is precies de belangrijkste factor achter de massale steun voor het NAVO-lidmaatschap, als afschrikkingsmiddel en vredesgarantie. Het enige mogelijke alternatief zou een bindende overeenkomst zijn met een vergelijkbaar effect. Meer dan ooit zou jouw geloofwaardige stem en steun nodig zijn om dat te bereiken.

Hoop op het beste, bereid je voor op het ergste

Uiteindelijk moet solidariteit met Oekraïne geen teken van deugdzaamheid zijn. Het is een rationele reactie. Als de legitimiteit van ‘invloedssferen’ wordt erkend, welke andere keuze zouden kleinere staten dan hebben dan zich bij een van de blokken aan te sluiten? Als de kernmachten hun wil kunnen opleggen, wie zal er dan kiezen voor ontwapening? Als de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen het mogelijk maakt dat autocraten de wereld kunnen chanteren, wat blijft er dan over van de democratie? Als Oekraïne valt, wat houdt de criminele werkgevers en maffia-achtige netwerken in jouw land dan tegen om te profiteren van miljoenen getraumatiseerde en berooide mensen?

Uiteindelijk zal het, als het ergste gebeurt, weer een nagel aan de doodskist van de wereldvrede zijn en bijdragen aan toenemende instabiliteit. In de nieuwe wereld van kleine concurrerende imperialistische machten, die het verval van het Amerikaanse imperium markeert, moeten we ons voorbereiden op donkere tijden en de voorwaarden scheppen voor een uiteindelijke heropleving. Het minste wat we kunnen doen is banden onderhouden en elkaar niet als vijanden zien, zelfs als we aan rivaliserende kanten komen te staan. Laten we het advies van Joe Hill opvolgen en geen tijd verspillen met klagen.⁽⁵⁾Joe Hill was lid van de Industrial Workers of the World (IWW). Vóór zijn executie in november 1915 ‒ na een zeer controversieel proces ‒ schreef hij: ‘Verspil geen tijd aan rouwen. Organiseer je’. Laten we ons organiseren!

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Commons. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos. De noten zijn overgenomen van de Franse vertaling op A l’encontre.