Op 20 december sloten het Europees Parlement (EP) en de lidstaten een akkoord voor een ‘migratie- en asielpact’. Het pact is een tegemoetkoming van rechtse Europarlementariërs en nationale regeringen aan extreemrechts.

Extreemrechtse partijen bepalen steeds sterker het Europese migratiebeleid. Landen zoals Denemarken en Italië, geleid door de fascistische premier Giorgia Meloni, werkten recent aan deportatieplannen voor immigranten. Ook de Britse Tory-premier Rishi Sunak toonde zich met het Rwandaplan een voorvechter van agressief uitzettingsbeleid.

Een markt voor vluchtelingen

De EU wil met het migratiepact het asielbeleid ‘efficiënter’ maken. Zo zullen asielzoekers binnen zeven dagen in een gedeelde Europees database worden geregistreerd. Mensen uit ‘veilige’ landen komen in een snelle uitzettingsprocedure van maximaal twaalf weken. Deze moeten ze afwachten in grenskampen. Verder wil de EU een systeem van ‘verplichte solidariteit’ invoeren. EU-lidstaten moeten asiel bieden aan hun ‘quotum’ immigranten óf ze kunnen die verplichting afkopen door bijvoorbeeld 20.000 euro per immigrant in te leggen.

Zo’n ‘asielzoekersmarkt’ zal bestaande tegenstellingen binnen Europa alleen verscherpen. EU-lidstaten in de periferie – Spanje, Italië, Griekenland – zijn de eerste ontvangers van vluchtelingen. Zij klagen dat ze de instroom niet aankunnen en kunnen hun asielquotum nauwelijks afkopen. Rijke EU-kernlanden kunnen dat wel.

Het migratiepact maakt het makkelijker om alle regels opzij te schuiven. Lidstaten kunnen namelijk een noodtoestand uitroepen als zij vinden dat er te veel immigranten zijn, of als ze vinden dat landen buiten Europa migranten bijvoorbeeld om politieke redenen naar Europa sturen. In zo’n noodtoestand kunnen regeringen legaal nog inhumaner optreden.

‘Wie asiel zoekt in de EU, zal in elke fase van de asielaanvraag nog meer leed meemaken’, stelde Amnesty International over het migratiepact. Met meer dan vijftig andere NGO’s tekende het een open brief die een ‘slechtwerkend, duur, en wreed systeem’ voorspelt.

Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen presenteerde het pact als een overwinning van EU-samenwerking. Haar CDU-partijgenoot Manfred Weber, ook de leider van de grootste EP-fractie, beweerde in de Financial Times dat ‘het terugdrijven van immigratie… de enige manier is om extremistische partijen te stoppen’. De politieke elite van Europa gelooft bijna universeel dat de invoering van racistisch migratiebeleid de manier is om extreemrechts de wind uit de zeilen te nemen. Het is echter onzin. In Nederland mislukte deze strategie spectaculair voor de VVD, waardoor rechtsextremist Geert Wilders op weg is naar het Torentje.

Het migratiepact organiseert asielbeleid binnen Europa. Voor de buitengrenzen blijft de EU, naast de moorddadige grensbewaking, afhankelijk van aparte afspraken met vertreklanden. Mark Ruttes Tunesiëdeal vormt volgens Von der Leyen nog steeds een ‘blauwdruk’ voor externe EU-migratieafspraken.

Dit ondanks het feit dat de deal met de autoritaire leider van Tunesië afgelopen herfst geklapt lijkt te zijn, toen het land een deel van het geld van de deal terugstortte. De EU loopt dus tegen de grenzen aan van wat het bij grenslanden kan afkopen. In 2023 verving Tunesië Libië als het Noord-Afrikaanse land waarvandaan de meeste vluchtelingenboten naar Europa vertrekken.

Project van extreemrechts

In 2015 zei Angela Merkel ‘Wir schaffen das’ toen de oorlog in Syrië een vluchtelingenaantal veroorzaakte waarbij de huidige ‘crisis’ in het niet valt. Volgens de VN-gelieerde Internationale Organisatie voor Migratie is het aantal vluchtelingen Europa-breed ‘zeer behapbaar’.

Daags voor de presentatie van het migratiepact spraken Sunak en Meloni samen op een extreemrechts festival in Italië, waar ook Elon Musk optrad. Alle drie presenteerden ze varianten van de racistische ‘omvolkingstheorie’: het idee dat migranten het pure witte ras besmetten, verdunnen of vervangen. Sunak sprak van een ‘overrompeling’ door vluchtelingen. Musk vond dalende geboortecijfers ‘deprimerend’, want ‘we willen niet dat Italië als cultuur verdwijnt’. Meloni beweerde dat de ‘westerse samenleving’ en de ‘islamitische cultuur’ onverenigbaar zijn.

De omvolkingstheorie vormt een belangrijke spil in hun project om de werkende klasse te verdelen. Ze voedt zowel racisme als discriminatie op basis van gender en seksualiteit. De dalende geboortecijfers zijn ook een stok om vrouwen en lhbtqia+-personen mee te slaan. Dit maakt brede antifascistische mobilisatie des te belangrijker.

Omdat extreemrechts racisme wil aanjagen, doen wetten er niet toe. Sunaks Rwandaplan, waarmee hij alle afgewezen asielzoekers wilde uitzetten naar Rwanda, werd gerechtelijk tegengehouden. Om alsnog ‘uitzettingsvluchten’ te presenteren, werken de Tories nu aan het omzeilen van de juridische obstakels.

Het racistische project leidt tot tegenstrijdigheden. Onder Meloni kwamen er in Italië veel meer vluchtelingen binnen dan het jaar daarvoor. Daarnaast kampt Italië met een groot arbeidstekort. Meloni wil dit pragmatisch opvangen door meer arbeidsmigratie, net als Musk. Daarvoor kreeg Musk begin januari op X kritiek van Wilders, die vooral het racisme wil pushen.

Intussen maakt Meloni’s regering de overtocht over de Middellandse Zee zo dodelijk mogelijk. Schepen die vluchtelingen redden, worden lang stilgelegd voor onderzoek. Reddingsboten die nog actief zijn, mogen niet aanmeren in zuidelijke Italiaanse havens, maar moeten doorvaren naar het noorden en verliezen zo kostbare tijd.

Straffeloosheid

Rechters kunnen delen van het extreemrechtse project tijdelijk tegenhouden. Op het extreemrechtse festival presenteerde Meloni een plan om vluchtelingen die in Italië aangekomen waren in Albanese kampen hun procedure te laten afwachten. Het Albanese gerechtshof blokkeerde dit plan omdat het botst met de grondwet en internationale verdragen.

Maar de Europese grensgebieden worden al gekenmerkt door straffeloosheid. Er zijn illegale ‘pushbacks’ die migranten terugduwen naar landen buiten Europa. In juni 2023 deden Frontex en de Griekse kustwacht niets terwijl een vluchtelingenschip zonk – 596 vluchtelingen stierven op zee.

Parlementaire oppositie tegen dit racistische migratiebeleid is ver te zoeken. In het Verenigd Koninkrijk bekritiseerde Labour-leider Keir Starmer juist de ‘poppenkast’ van de extreemrechtse regering omdat er ‘nog geen mens gedeporteerd is’. In heel Europa bewegen sociaaldemocratische partijen op migratie naar rechts.

Socialisten pleiten voor collectieve antiracistische en antifascistische mobilisatie van onderaf, op straat en de werkvloer. Syriërs, vluchtend voor de contrarevolutie, zijn sinds 2015-2016 de grootste groep immigranten in Europa. We kunnen hier veel leren van de sociale strijdervaring die zij meebrengen vanuit de Arabische Lente.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.