Gezinsvriendelijk Frankrijk?

Op 16 januari hield Emmanuel Macron een toespraak tot de natie waarin hij aandrong op de noodzaak van herbewapening: burgerlijke, academische, wetenschappelijke, technologische, industriële landbouwherbewapening en demografische herbewapening!

Wat was de aanleiding voor die oorlogszuchtige uitspraak over de bevolkingskwestie? In 2023 werden in Frankrijk slechts 678.000 baby’s geboren, een daling van 6,6 procent ten opzichte van 2022.

Frankrijk staat al lang bekend om zijn pro-natalistische beleid en zijn hoge geboortecijfer ‒ het hoogste in de Europese Unie. Tegelijkertijd is het een voortdurend onderwerp van zorg. In 1990 schreef Le Monde: ‘Nergens anders ter wereld zou dit onderwerp de voorpagina van een populair dagblad halen dan in Frankrijk (of China, in een heel andere politieke en sociale context). Toch zijn de vruchtbaarheidscijfers in de meeste West-Europese landen lager dan in Frankrijk.’ In 2006 berichtte de Washington Post: ‘Deze zomer spoorde de regering ‒ bezorgd dat Franse vrouwen nog steeds niet genoeg kinderen produceren om een volledige vervangingsgeneratie te garanderen ‒ Franse vrouwen heel openlijk aan om nog meer baby’s te krijgen.’

‘Gezinsvriendelijk Frankrijk’

Voor en na de Tweede Wereldoorlog werden verschillende zorgen ‒ het gebrek aan jonge mannen die klaar waren om te vechten en betere omstandigheden voor arbeiders ‒ gecombineerd om een pro-gezinsbeleid in te voeren in een ‘gezinscode’. Die code en de latere wijzigingen ervan omvatten:

– Royale moederschapstoelagen en moederschapsverlof, oplopend van het derde kind;

– Gesubsidieerde crèches, kinderdagverblijven, kinderoppas, school vanaf tweeënhalf jaar;

– Moeders die borstvoeding geven worden aangemoedigd om deeltijds te werken of een wekelijkse vrije dag op te nemen;

– Voordelen voor gezinnen met drie of meer kinderen in de vorm van gezinstoelagen, gesubsidieerd vervoer, de toewijzing van huisvesting;

– Belastingvoordelen voor ouders tot het jongste kind 18 wordt;

– Subsidiëring van vakanties door middel van gemeentelijke vakantiekampen voor kinderen, ‘vakantiecheques’ voor werknemers in loondienst.

Er is één belangrijk verschil. De oorspronkelijke gezinscode verbood de verkoop van anticonceptie ‒ dat werd in 1967 ingetrokken ‒ en voerde strengere wetten in tegen abortus ‒ uiteindelijk gelegaliseerd in 1975. Vandaag de dag wordt de invoering van abortus in de grondwet besproken en zelfs door Macron gepromoot, maar dan als een ‘gegarandeerde vrijheid’ in plaats van het grondrecht waar de feministische beweging voor strijdt.⁽¹⁾Dat werd bevestigd door een stemming van de twee Franse parlementaire vergaderingen samen op 4 maart. Krantenkoppen verwezen misleidend naar een ‘recht’, BBC 4 maart 2024 ‘France makes abortion a constitutional right‘.

Het pro-natalistische beleid van die tijd werd niet gedreven, zoals we vandaag zouden zeggen, door een racistische anti-migranten houding, ze weerspiegelde de rechtse opvatting dat een land sterk moet zijn en kinderen moet produceren zodat het zichzelf kan verdedigen, waardoor vrouwen als de producenten van kinderen een speciale rol kregen. Pétain, de Franse collaborateur-president van Frankrijk onder de nazi-bezetting, verhoogde het belang van Moederdag. Die dag werd in 1926 in Frankrijk officieel ingesteld met als doel het land, dat door de Eerste Wereldoorlog gedecimeerd was, weer te bevolken door het geboortecijfer, dat in Frankrijk sinds het einde van de 19e eeuw relatief laag was, te bevorderen. Het Vichy-regime betrok er kinderen bij en vroeg scholen om Moederdag samen met hun leerlingen voor te bereiden met posters, toespraken en het mobiliseren van de pers.

Militarisering

Vandaag de dag hangt er in Frankrijk een nieuwe militarisering in de lucht met de invoering van de ‘Universele Dienstplicht’, zelfs als die niet in het leger wordt vervuld, en het voorstel om uniformen in te voeren op scholen.

Isabelle Cambourakis, redactrice van de feministische collectie ‘Sorcières’ vertelde aan Reporterre:

“Vrouwenlichamen zijn geen oorlogswapens. Als je die krijgsterminologie koppelt aan een natalistisch beleid, dan krijg ik koude rillingen. Het wekt de indruk dat de regering kanonnenvoer wil produceren. Het is niet zomaar een pro-natalistische retoriek zoals zovele andere in de geschiedenis. Daarbij komt nog de ondraaglijke connotatie van oorlog, in een tijd waarin conflicten over de hele wereld toenemen. Je vraagt je af waar de regering eigenlijk naar streeft. Tot wat voor soort beleid zal demografische herbewapening leiden?

[Deze militaristische retoriek komt uit] autoritaire en conservatieve landen. Het is precies dezelfde retoriek als die van Orbáns regering in Hongarije. Het is een fascistische fantasie die het gezin, het vaderland en het heteropatriarchale model verdedigt. Het ergste is dat die retoriek niet eens effectief is. Het heeft geen invloed op de voortplantingspraktijken. Het is niet omdat Macron oproept tot demografische herbewapening dat mensen plotseling zullen beslissen om kinderen te nemen! Die toespraken hebben geen effect, ze zijn gewoon een toespraak voor de conservatieven.”

Welke Franse gezinnen?

Tegelijkertijd speelt Macron in op een ander rechts thema ‒ waarvoor hij onlangs een openlijke alliantie heeft gesloten met extreemrechts in het Franse parlement om een nieuwe restrictieve immigratiewet aangenomen te krijgen: wantrouwen jegens en afwijzing van migranten die zowel de jonge beroepsbevolking in Frankrijk zouden stimuleren als waarschijnlijk het geboortecijfer zouden verhogen.

Als de echte zorg het geboortecijfer was, zou de regering moeten vertrouwen op migratie en lesbiennes, homoparen, transpersonen en anderen die buiten het heteroseksuele model vallen moeten integreren in de ‘inspanning’ en hen allemaal medisch ondersteunde voortplanting en adoptie moeten toestaan. De regering verdedigt in feite vooral een op identiteit gebaseerde aanpak. Het plan is om witte vrouwen kinderen te laten krijgen.

Dat sluit aan bij de angst die wordt opgeroepen door de ‘Grote Vervanging’-theorie ‒ dat etnische Fransen en witte Europeanen demografisch en cultureel worden vervangen door niet-witte mensen ‒ vooral uit landen met een moslimmeerderheid ‒ door massale migratie, demografische groei en een daling van het geboortecijfer van witte Europeanen. Die herbewapening is dus gericht tegen de interne vijand, de immigranten, jongeren uit volksbuurten, moslims. Maar waar zal het eindigen ‒ hoe zit het met degenen die weigeren de vruchtbaarheidstests te doen op 25-jarige leeftijd (om het geboortecijfer op te krikken, een voorstel om gynaecologische onderzoeken voor vrouwen en spermogrammen voor mannen verplicht te maken!) of die weigeren kinderen te krijgen?

Tegelijkertijd is de regering van plan om in Mayotte ‒ een ‘overzees departement’ van Frankrijk in de Indische Oceaan met het hoogste geboortecijfer in Frankrijk ‒ sterilisatie voor te stellen voor alle jonge moeders en het automatische recht op de Franse nationaliteit af te schaffen voor kinderen die op dat deel van het Franse grondgebied worden geboren. Een idee dat snel wordt overgenomen door rechts en extreem-rechts voor de rest van Frankrijk ‒ voor degenen die geboren zijn uit ‘niet-Franse’ ouders natuurlijk.

Een feministisch antwoord

De feministische beweging weigert al heel lang om te worden ingelijfd in een gemilitariseerde mentaliteit. Haar geschiedenis gaat van de Women’s International League for Peace and Freedom (Internationale Liga voor Vrede en Vrijheid), geboren tijdens de Eerste Wereldoorlog, via bewegingen van moeders voor vrede, gezamenlijke initiatieven van vrouwen van de twee partijen in een conflict ‒ met inbegrip van vandaag in Palestina-Israël, vredeskampen van vrouwen tegen kernwapens in de jaren 1980. De aanklacht tegen de poreuze relatie tussen het militair-industrieel complex en de mannelijke politieke wereld werd samengevat in de beroemde slogan ’take the toys from the boys’ [neem het speelgoed van de jongens af].

Dat het vermogen van vrouwen om kinderen te krijgen op deze manier wordt misbruikt, waardoor het een instrument wordt ten dienste van de ‘natie’ en in zulke militaristische termen, kan ons koude rillingen bezorgen ‒ maar het zou ook onze woede moeten aanwakkeren.

Het gezin vernietigen?

De vrouwenbeweging van de jaren 1970 ‒ tenminste in landen waar ze niet nog steeds streed voor basisrechten zoals echtscheiding of het recht van getrouwde vrouwen om eigendom te bezitten ‒ kwam met de slogan ‘smash the family’ [sla het gezin kapot]. In de socialistische feministische stroming hadden we onder andere Trotski’s De Verraden Revolutie en het hoofdstuk ‘Thermidor in de familie‘ gelezen en onderkenden we in hoeverre het gezin een oefenterrein is voor de autoritaire, patriarchale, kapitalistische maatschappij waarin kinderen worden geboren. We leerden ook als feministen die zich bezighouden met de moeilijke kwesties van seksueel geweld dat het gezin de belangrijkste plaats van geweld is voor vrouwen en kinderen.

Tegelijkertijd waren en zijn we solidair met migranten en ontheemde arbeiders die vechten voor het recht op een gezinsleven, voor het recht op overheidssteun en -diensten zodat moeders en ouders hun kinderen kunnen opvoeden met een fatsoenlijke levensstandaard.

We zouden Marx’ woorden over religie ‘het hart van een harteloze wereld en de ziel van zielloze omstandigheden’ kunnen aanpassen aan wat het gezin vandaag de dag voor velen vertegenwoordigt, ondanks het kapitalistische, patriarchale en heteroseksistische karakter ervan.

De uitdaging voor de nieuwe wereld die socialisten proberen op te bouwen is om ervoor te zorgen dat iedereen de sociale, intergenerationele, emotionele en seksuele relaties kan hebben die hij of zij wenst om gelukkig en geëmancipeerd te zijn, zonder het recht van anderen om van hetzelfde te genieten te beperken.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Rupture. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.