Foto: Boris Kagarlitsky tijdens zijn rechtzaak in december 2023

Half februari kwamen er – met slechts drie dagen er tussen – twee zeer slechte berichten, die een grote invloed zouden hebben op het Russische politieke landschap. Eerst verhoogde een hof van beroep de straf van de linkse intellectueel Boris Kagarlitsky – een boete van 600.000 roebel (ongeveer 6.000 euro) werd plotseling een gevangenisstraf van vijf jaar en de academicus werd rechtstreeks van de rechtszaal naar de gevangenis gestuurd. De erop volgende vrijdag werd de wereld opgeschrikt door het nieuws van de onverwachte dood van Alexei Navalny in een strafkolonie binnen de poolcirkel. Misschien zullen deze twee gebeurtenissen in de toekomst worden gezien als het begin van weer een nieuw niveau en een nieuwe omvang van de onderdrukking van de Russische samenleving door het Kremlin.

Het is belangrijk om te beseffen dat beide nieuwsfeiten en de mogelijke reacties daarop (of het gebrek erraan) nauw verbonden zijn met de vooruitzichten op het beëindigen van de oorlog in Oekraïne. Ik zal proberen kort uit te leggen en te laten zien waarom we zorgvuldig moeten voorkomen dat we de narratieven reproduceren die in deze gevallen door het Kremlin worden gefabriceerd en geplant.

Het eerste wat we moeten begrijpen en accepteren is dat de oorlog in Oekraïne pas echt kan eindigen als er een diepgaande politieke verandering in Rusland heeft plaatsgevonden. Het doen van kostbare en onrechtvaardige concessies aan Poetin ten koste van de belangen van Oekraïne en andere landen kan geen echte vrede van het Kremlin kopen, maar slechts een korte pauze voor hernieuwde militaire agressie.

Het tweede dat we moeten begrijpen (zonder het eerste leidt het alleen maar tot overmatige wanhoop) is dat een revolutie of diepgaande politieke verandering in Rusland op de middellange termijn wel degelijk mogelijk is. Hiervoor zijn drie fundamentele voorwaarden:

  • De ontevredenheid over het binnenlandse beleid van het Kremlin en over de kwetsbare positie van veel mensen in alle lagen van de Russische samenleving, met uitzondering van een klein percentage van de meest welgestelden.
  • De aanwezigheid van een voldoende groot aantal mensen met ervaring in onafhankelijke of zelfs oppositionele activiteiten – dit zijn de toekomstige activisten van een brede volksbeweging, die het land zullen veranderen door het huidige leiderschap, dat rijkdom en macht heeft gegrepen, af te zetten. Ik wil graag opmerken dat veel van de mensen met ervaring in politieke participatie deel uitmaken van jongere generaties en in deze bevolkingsgroep zijn linkse en democratische standpunten het meest wijdverbreid.
  • Een reeks fouten en misdaden van de Russische autoriteiten, waarvan de invasie van Oekraïne op 24 februari 2022 de eerste was, maken politieke crises in Rusland bijna onvermijdelijk. De muiterij van Prigozhin was het eerste voorbeeld daarvan.

Er is niets wat het regime of wie dan ook kan doen aan de eerste randvoorwaarden, namelijk massale ontevredenheid over het leven in Rusland en het binnenlandse beleid van Poetin. Rusland wordt gedomineerd door een van de meest radicale liberaal-conservatieve regimes ter wereld. Marktideologie, flagrante economische ongelijkheid, de onzekere en kwetsbare positie van de meerderheid en de onthutsende luxe van de minderheid vormen de basis van dit regime – een basis die het niet zal opgeven, zelfs niet als het aan de rand van de afgrond staat. Ze zullen niet “delen” met het volk.

Het Kremlin kan echter wel werken met de tweede en derde voorwaarde. Het actieve deel van de samenleving, dat ervaring heeft met collectieve samenwerking, moet geïntimideerd en gedemoraliseerd worden. Verzonnen strafzaken, zoals de zaak Kagarlitsky en de politieke moord op Navalny, dienen dit doel. Soms fungeren Europese ambtenaren en politici ook onbewust als Poetins bondgenoten in het demoraliseren van het actieve deel van de Russische samenleving wanneer ze, om de een of andere reden, het leven moeilijk maken voor politieke activisten, die zijn gevlucht voor onderdrukking of militaire mobilisatie, door vluchtroutes af te sluiten voor degenen die in de toekomst mogelijk het doelwit zullen worden.

Om politieke crises te vermijden, zoekt het Kremlin, gewillig of onwillig, bondgenoten in Europa en de VS. Of ze nu misplaatst of ronduit corrupt zijn, ze worden verondersteld hun burgers en de autoriteiten ervan te overtuigen onrechtvaardige concessies aan Poetin te doen waardoor hij uit zijn anders uitzichtloze situatie kan komen, op adem kan komen en zijn militaire agressie met hernieuwde kracht kan voortzetten.

Hoe gaat de gelaagde propaganda van Rusland om met zaken die het Kremlin niet goed uitkomen? Of het nu gaat om de passagiersvlucht MH17 die in 2014 boven Oekraïne werd neergeschoten, of de moord op Navalny, of de strafrechtelijke vervolging van de journalist Kagarlitsky of de wiskundige Azat Miftakhov, het begint met verschillende “alternatieve feiten” die tegelijk worden aangeboden via verschillende kanalen (van de officiële staatsmedia tot zogenaamd “onafhankelijke” schrijvers). Eén alternatief feit kan publiekelijk worden ontkracht, maar mensen willen zich niet bezighouden met het ontkrachten van een hele reeks kunstmatig gecreëerde verhalen. Uiteindelijk blijven mensen gewoon achter met het gevoel dat er veel verklaringen en verschillende meningen zijn en dat “we nooit de echte waarheid zullen weten”.

Tot de standaard verklaringen die door het Kremlin worden gebruikt om de aandacht af te leiden, behoren verhalen gebaseerd op het principe van cui bono – het zoeken naar de schuldige onder degenen die van de situatie profiteren. Het neerhalen van vlucht MH17 door pro-Poetin strijdkrachten is in het voordeel van de Oekraïense autoriteiten, dus plant het Kremlin de versie dat Kiev het heeft gedaan. De moord op Navalny leidt tot een golf van kritiek op Poetin vanuit de wereldgemeenschap en is daarom in het voordeel van de regeringen van de VS en West-Europa en de NAVO, die het Kremlin binnen Rusland als zijn tegenstanders presenteert. Zij waren het dus die de moord uitvoerden via hun geheime agenten. In andere politieke zaken met een hoog profiel, zoals Kagarlitsky of Miftakhov, wordt vaak gesuggereerd dat de beklaagde in feite schuldig is aan andere misdaden, maar om de een of andere reden worden ze daar niet voor berecht, maar voor de verzonnen zaak.

Daarom is het altijd belangrijk om de verhalen van het Kremlin over zijn politieke onderdrukking en misdaden in de gaten te houden. Wanneer deze verhalen gevolgd en onbewust gereproduceerd worden door politieke en sociale groepen over de hele wereld, draagt dit bij aan de demoralisatie van de Russische burgermaatschappij en helpt het Poetin om politieke crises te vermijden. Dit betekent dat het het vooruitzicht op een revolutie of diepgaande politieke verandering in Rusland tegenwerkt, wat de enige manier is om op vreedzame, permanente en rechtvaardige wijze een einde te maken aan het conflict in Oekraïne.

Ik wil afsluiten met het herhalen van een paar feiten en eenvoudige waarheden.

De linkse intellectueel Boris Kagarlitsky moet zonder reden vijf jaar de gevangenis in. Hij was voorzichtig en deed niets om iemand te bedreigen. Het is gewoon dat hij een bekend figuur is en publiekelijk tegen de oorlog is. Het feit alleen al dat een Russische rechtbank hem in december 2023 in een verzonnen zaak van “rechtvaardiging van terrorisme” een boete gaf in plaats van hem tot meerdere jaren gevangenisstraf te veroordelen, is het beste bewijs van zijn onschuld. Nu is dat vonnis herzien en Boris werd naar de gevangenis gestuurd, simpelweg omdat hij Rusland niet wilde verlaten, waar hij het volste recht toe heeft.

Een poging tot vergiftiging van Alexei Navalny werd al uitgevoerd op bevel van Poetin in augustus 2020. De afgelopen jaren hebben het Kremlin en de veiligheidsdiensten er alles aan gedaan om Alexei geleidelijk te isoleren van zijn familie, zijn advocaten en de wereld. Nu verdoezelt het Kremlin de sporen van wat er is gebeurd en liet het de familie negen dagen wachten voordat ze zijn lichaam konden ontvangen.

Als de Russische autoriteiten de dood van Navalny niet hadden gewild en er geen schuld aan hadden, zouden ze anders hebben gehandeld. Alexei zou al die jaren in uitstekende omstandigheden hebben geleefd, vertrouwde en onafhankelijke artsen zouden toestemming hebben gekregen om hem te zien en een internationaal team zou vanaf het begin aan het werk zijn geweest om de doodsoorzaak vast te stellen. We weten dat het een politieke moord was op een belangrijke politieke tegenstander.

Ik dring er bij iedereen op aan om zijn of haar standpunten en acties met betrekking tot de gebeurtenissen in Rusland te overwegen in relatie tot hoe deze van invloed kunnen zijn op de Russische burgermaatschappij en de kansen van het Kremlin om toekomstige crises te vermijden. Ik roep op tot zo breed mogelijke solidariteitscampagnes met alle anti-oorlogs- en andere politieke gevangenen. De projecten van Russische activisten en de activisten zelf moeten worden gesteund. Dit is niet erg moeilijk en het is veel minder duur in vergelijking met de bedragen die worden uitgegeven aan “veiligheids”-budgetten.

Er zijn hier geen ethische dilemma’s. Het zal echter wel een belangrijke bijdrage leveren aan de zaak van revolutie in Rusland en daarmee aan vrede in Oekraïne en Europa.

Michael Lobanov is een linkse politicus en vakbondsman, wiens verkiezingscampagne hem beroemd maakte in heel Rusland vóór de invasie van Oekraïne. Na een jaar van pesterijen, arrestaties, razzia’s, afranselingen door de politie en ontslag uit zijn baan aan de universiteit, werd hij in de zomer van 2023 gedwongen het land te verlaten.

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op Rosa Luxemburg Stiftung. Nederlandse vertaling; Peter Veltmans