Omar Hassan van Red Flag, sinds lang voorvechter van de Syrische revolutie en een solidariteitsactivist voor Palestina, is in Syrië om verslag uit te brengen van de situatie na de val van de dictatuur van Bashar al-Assad. Dit is de derde in zijn reeks reportages, waarvan je de volledige lijst kunt vinden in de rubriek Syria After Assad op de site van Red Flag.
“Deze revolutie begint nog maar net,” zegt Fadi, een man van eind 50, terwijl hij op de trappen van het Syrische Ministerie van Onderwijs staat. “We moeten blijven doorgaan. Het is niet voorbij totdat ieders rechten verankerd zijn.” Ik bevind me tussen ongeveer 50 Syriërs die protesteren tegen een maatregel van de nieuwe regering, geleid door Hay’at Tahrir al-Sham (HTS), om het schoolcurriculum te verschuiven naar een sektarische en conservatief-islamitische wereldvisie.
Iedereen is het erover eens dat de pro-Assad-propaganda die de schoolboeken doordrenkt, moet worden verwijderd. Maar de voorgestelde hervormingen gaan verder: lessen over evolutie en de Big Bang theorie worden geschrapt, alle negatieve verwijzingen naar het Ottomaanse Rijk worden verwijderd, net als elke vermelding van de diverse polytheïstische gemeenschappen in de geschiedenis van Syrië. De veranderingen zouden ook betekenen dat leerlingen in de basisschool leren dat christenen en joden “diegenen zijn die van het pad van de islam zijn afgedwaald”.
Het decreet werd direct luidkeels verworpen door een groot aantal Syriërs. Zozeer zelfs dat de regering gedwongen werd de wijzigingen terug te draaien, nog voordat de demonstratie van vandaag plaatsvond, wat betekende dat deze relatief klein was. Maar het was desondanks een belangrijke bijeenkomst. Ten eerste was er veel media-aandacht, wat linkse activisten een zeldzame kans bood om hun stem te laten horen aan het Syrische volk over hun visie op een inclusieve en rechtvaardige samenleving voor iedereen.
Belangrijker nog was echter de kans voor progressieve activisten om elkaar te ontmoeten en ideeën en plannen voor de toekomst te delen. Er waren twee soorten mensen aanwezig. Velen waren veteranen van de ondergrondse beweging, 60 jaar of ouder, sommigen met lange gevangenisstraffen achter de rug vanwege hun dappere activisme.
“Ik was een opposant tegen de vader [Hafez al-Assad], ik was een opposant tegen de zoon [Bashar], en ik ben vandaag nog steeds een opposant,” zegt een charismatische oudere man, die zichzelf uiteindelijk bekendmaakt als lid van de Communistische Arbeiderspartij. Ik maak kennis met Haseeba Abdulrahman, een onafhankelijke socialistische en feministische schrijfster, die instemmend zegt: “We hebben nog niets gewonnen. We hebben een sterker links nodig, serieuze politieke partijen om onze verworvenheden te verankeren en voor meer te strijden.”
Er was ook een behoorlijk aantal jonge radicale militanten aanwezig die al actief waren in de vroege dagen van de revolutie in 2011 en wanhopig hadden gewacht op een kans om opnieuw de straat op te gaan. “We waren er vanaf het begin bij, en zelfs in de afgelopen jaren zijn er nog vormen van ondergrondse organisatie geweest,” zegt Dima, een logopedist uit Damascus.
Ik vraag hen wat ze vinden van degenen die zeggen geduld te hebben, de nieuwe regering de tijd te geven. Tarek, een computeringenieur, komt hevig tussen: “Hoe kunnen we ze meer tijd geven? Ze hebben twee uur overlegd deze week en hebben deze vreselijke hervorming van het onderwijssysteem doorgevoerd. Als we ze met rust laten, wat voor schade zullen ze morgen dan aanrichten? De eerste verantwoordelijkheid van een burger is om zijn regering ter verantwoording te roepen”.
Dima springt weer bij: “We zien geen verandering in werkwijze ten opzichte van het vorige regime; ze veranderen het beleid en er wordt van ons verwacht dat we het gewoon accepteren. Waar is de participatie, waar is het democratische Syrië dat ons beloofd is?”
Deze lui maken indruk, maar ze zijn in de dertig of begin veertig. Toen ik vroeg naar het gebrek aan vertegenwoordiging van studenten en jongeren, kreeg ik te horen dat hun generatie te jong was om het revolutionaire tijdperk te hebben meegemaakt en dus minder politiek geëngageerd is. Vermoedelijk helpt de wintervakantie ook niet.
In ieder geval is het nog geen maand geleden dat Assad is gevallen, en mensen proberen nog steeds hun draai te vinden. Toch is er al een explosie van politieke bijeenkomsten en acties geweest. Tegelijkertijd met het onderwijsprotest vond een demonstratie plaats van een groep voormalige gevangenen die gerechtigheid eiste voor degenen die hen in de gevangenis hebben gemarteld. Elke dag worden er bijeenkomsten en acties georganiseerd door socialisten, feministen, liberale NGO’s, kunstenaars, de families van degenen die zijn verdwenen in Assad’s gevangenissysteem, en meer.
Het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. De inspanningen van deze opkomende linkse beweging worden soms hevig bekritiseerd en veroordeeld. Dit is deels te wijten aan oprechte misverstanden over hun doelstellingen, aangezien veel mensen concepten als secularisme en socialisme associëren met het oude regime. Maar er speelt ook iets cynischer—een serieuze poging van HTS-aanhangers om elke oppositie in diskrediet te brengen als feloul (“overblijfselen” van het oude regime). Dima lacht wanneer ik hierop wijs: “In geen geval, het is juist het tegenovergestelde. Mensen die ik ken en totale meelopers van Assad waren, zijn nu enkele van de grootste aanhangers van HTS.”
Halla, een lid van Syrië’s Revolutionaire Linkse Stroming (Revolutionary Left Current, RLC), maakte een soortgelijk punt toen we gisteren koffie dronken. “Ze noemen ons de feloul, maar in werkelijkheid heeft HTS een aantal figuren uit het oude regime opgenomen.” Dit geldt met name op vlak van economisch beleid: de nieuwe gouverneur van de centrale bank was onder Assad plaatsvervangend gouverneur.
Andere leidende figuren uit het economische team van Assad, dat bekend staat om het privatiseren van alles en het schrappen van zoveel mogelijk subsidies, worden aangesteld om belangrijke functies te vervullen. HTS doet dit om aan te geven dat het zich wil houden aan de regels van het kapitalistische systeem. Halla legt ook uit hoe in het hele land een aantal figuren van het vorige regime en bureaucraten hun loyaliteit hebben verschoven naar HTS, waaronder de top van veel vakbonden en studentenvakbonden.
Het is nog vroeg, maar sommigen zijn al begonnen zich te organiseren tegen de nieuwe machthebbers. Brandweerlieden in Damascus gingen in staking nadat ze waren ontslagen en vervangen door mensen uit Idlib, en ze wisten een belofte af te dwingen dat ze later opnieuw in dienst zouden worden genomen. De advocatenvakbond ligt onder vuur nadat advocaten in Damascus voor onbepaalde duur niet meer mochten werken, en er wordt nu gesproken over het oprichten van een onafhankelijke vakbond. De heropening van scholen en universiteiten over een paar weken zou ook nieuwe mogelijkheden voor verzet kunnen creëren.
Aan het einde van de onderwijs demonstratie kondigt iemand aan dat er later op de dag een organisatiebijeenkomst zal plaatsvinden, de tweede bijeenkomst van een nieuwe groep die de Syrische Democratische Beweging heet. De bijeenkomst vindt plaats in een groot café waarvan mij verteld is dat het een historische plek van links is. We lopen langs een klassiek tafereel van oude mannen die kaarten en backgammon spelen en nemen plaats in de kamer erachter. Eén man, van wie ik later hoorde dat hij zestien jaar in een van de kerkers van Assad heeft doorgebracht, zette de toon op een prachtige manier: “Kameraden, we beleven een historisch moment en we hebben een gouden kans om de toekomst van ons land vorm te geven. Laten we er serieus werk van maken”.
Wat volgt, is zowel vertrouwd als opmerkelijk: 55 mensen bespreken uitvoerig een programma om een progressief front op te bouwen dat in de Syrische politiek kan ingrijpen. Onvermijdelijk is er enige discussie over secundaire en semantische kwesties. Maar iedereen is bloedserieus over het laten slagen van dit initiatief en het vestigen van de groep op solide politieke grondslagen. Er bestaat brede consensus over het benadrukken van vrouwenrechten, het verzetten tegen de Israëlische bezetting van Syrisch grondgebied en het streven naar meer betrokkenheid van jongeren binnen de beweging.
Abdullah, een oudere man die Germaine Greers The Female Eunuch in het Arabisch vertaalde, wijst op het belang van het toevoegen van een sectie over Koerdische rechten, gezien de aanhoudende aanvallen op hen door op Turkije afgestemde milities. Hij krijgt enige steun, vooral van de RLC, maar het lijkt niet unaniem te zijn. Er bestaat een lange geschiedenis van chauvinisme tegenover Koerden in Syrië, en er is duidelijk nog werk aan de winkel op dat vlak.
Als er iets ontbrak in de discussie, dan was het wel een focus op economische grieven. Halla had me eerder gewaarschuwd voor het gevaar dat links wordt weggezet als louter spreekbuizen van minderheden. “Natuurlijk moeten we hun rechten verdedigen, maar we moeten ook in universele termen spreken en economische eisen stellen die aantrekkelijk zijn voor arbeiders uit alle religieuze groepen.” Gezien de cijfers van Human Rights Watch dat eind 2023 meer dan 90 procent van de Syriërs onder de armoedegrens leefde, kan ik het daar alleen maar mee eens zijn.
Toch is het een prachtige ervaring om in een zaal te zitten met mensen die voor het eerst experimenteren met open democratische organisatie. Er is iets magisch aan het gouden licht dat door de ramen naar binnen valt, de waas van het wijdverspreide kettingroken en de passie van kameraden die hun gedachten uitspreken en een belangrijk collectief platform bouwen, in het openbaar, na 54 jaar dictatuur.
Morgen staat er onder andere een openbare bijeenkomst van de RLC op het programma, waarin wordt bepleit dat het verwijderen van de top van een regime bij lange na niet genoeg is om blijvende, progressieve verandering te garanderen. In een heel ander deel van de stad is er een lezing over de economische toekomst van Syrië met bekende oppositie-intellectuelen en een documentaire over het leven en activisme van de Syrische dissident Yassin al Haj Saleh. En dat is enkel maar hetgeen waar ik lucht van heb gekregen. Vermoedelijk is er nog veel meer.
Er zullen zeker nog grote uitdagingen en veel debatten komen, maar links is nu echt ten strijde getrokken voor de toekomst van Syrië.
Dit artikel stond op Redflag. Nederlandse vertaling redactie SAP Antikapitalisten.
Afbeelding: De tweede bijeenkomst van de Syrische Democratische Beweging, in Damascus. FOTO Omar Hassan.
