Een verloren gewaand boek van de Jaimacaans – Amerikaanse socialist en romanschrijver Claude McKay uit 1941 werd vorig jaar voor het eerst uitgegeven. Amiable with big teeth biedt een rijke inkijk in het Harlem van de jaren dertig en de desastreuze gevolgen van de zigzag-koers van de Komintern onder Stalin.

Claude McKay werd geboren in Jamaica in 1889 en verhuisde op 23-jarige leeftijd naar de Verenigde Staten. De dichter en schrijver speelde een belangrijke rol binnen de Harlem Renaissance, een heropleving van Afro-Amerikaanse kunst in de jaren twintig en dertig. McKay radicaliseerde tegen het einde van de eerste wereldoorlog door de ‘rode zomer’, een periode van bloedige rassenrellen waarbij honderden Afro-Amerikanen werden gelyncht.

McKay speelde een centrale rol in de groep zwarte radicalen die, geïnspireerd door de Russische revolutie, communist werden. De in Rusland vervolgde Joden speelden namelijk een centrale rol in de revolutie en de Sovjet-Unie sprak zich internationaal uit voor zelfbeschikking voor koloniale volkeren. De radicalen geloofden dat een compleet andere maatschappij nodig was om een einde te maken aan economische ongelijkheid en het gewelddadige racisme in de VS.

Tijdens het vierde congres van de Communistische Internationale (Komintern) in 1922 sprak McKay zelfs naast de Surinaamse Otto Huiswoud over de ‘negro question’. In zijn verslag schreef McKay hoe hij in de Sovjet-Unie als een held op straat werd onthaald. Doordat de strijd tegen kolonialisme en racisme steeds meer ondergeschikt werden gemaakt aan de belangen van Moskou, groeide de afstand. McKay legde zich steeds meer toe op zijn literaire werk, maar zonder zijn politieke overtuiging te verliezen. Dat blijkt wel uit deze roman.

Solidariteit met Ethiopië

Het is eind 1935. Mussolini, die voor Italië wil wat veel andere Europese mogendheden al hebben, besluit om Ethiopië binnen te vallen. Door de hele wereld worden solidariteitscampagnes opgezet met het land. McKays roman volgt verschillende personages in Harlem, New York, die actief zijn in deze beweging. Een wijk die hard geraakt werd door de depressie.

De roman is in de eerste plaats een prachtige omschrijving van de atmosfeer in deze periode. Afro-Amerikanen gaan massaal de straat op en halen ondanks hun vaak erg armoedige bestaan overal geld op in solidariteit met Ethiopië. Het Afrikaanse land dat nooit gekoloniseerd werd, geeft hen een gevoel van kracht en eigenwaarde in een context van brute onderdrukking. McKay laat zien hoe twee stromingen binnen deze beweging botsen.

Aan de ene kant de pan – afrikanistische stroming die Ethiopië en het Afrikaanse continent romantiseert. Zo begint het boek met een prachtig hoofdstuk over hoe de grootse ontvangst in Harlem van Alamaya, een wat timide afgezant van de Ethiopische keizer, wordt gekaapt door een zelfbenoemde professor Afrikaanse geschiedenis in vol militair ornaat.

Aan de andere kant stonden de communisten waar scheldpartijen, politieke intriges en opportunisme steeds meer de plek hadden ingenomen van serieuze politieke analyse en het project van de opbouw van een multiraciale partij. Een Afro – Amerikaans personage die niet de door Stalin uitgevonden lijn van het ‘volksfront’ volgt – waarin communisten opeens kritiekloos moesten samenwerken met liberalen en conservatieven – wordt ervan beschuldigd een ‘trotskistische fascist’ te zijn en wordt de beweging uitgedreven.

In McKays vertelling gebruiken beide stromingen de fascistische invasie van Ethiopië voor eigen doeleinden. De pan – afrikanisten organiseren tegen de ‘Italianen’ ipv de fascisten en proberen zo Italiaanse ondernemers de wijk uit te drijven. De communisten gebruiken Ethiopië om een basis op te bouwen in Harlem, terwijl de Sovjet Unie zelf wel doorging met energie-leveranties aan Mussolini’s Italië.

Conclusie

De kracht van de roman is dat het laat zien hoe politieke ontwikkelingen in de wereld zich vertalen naar Harlem en de persoonlijke levens van mensen. Zo krijgt de louche zakenman Peixota, die aan het hoofd staat van de ‘Hands off Ethiopia’-campagne, te maken met een desintegrerende beweging en familie. Peixota is één van de weinige personages in McKays roman zonder een vaststaande politieke overtuiging (ondanks zijn klassenpositie).

De roman van McKay is grotendeels gebaseerd op echte gebeurtenissen in Harlem. Spot en overdrijving spelen een grote rol en zorgen er ook voor dat het boek voor een breed publiek toegankelijk is.

Hoewel McKay afstand bewaart tot beide politieke stromingen is de roman politiek gezien in de eerste plaats een afrekening met de Komintern onder Stalin. Dat wordt duidelijk uit de volledige titel van het manuscript – Amiable with Big Teeth: A Novel of the Love Affair Between the Communists and the Poor Black Sheep of Harlem – en het mooie Get Out-achtige einde van het boek.

De massale solidariteit met Ethiopië onder Afro – Amerikanen in die periode doet denken aan de solidariteit vanuit links met de republikeinen in de Spaanse burgeroorlog. De timing van de uitgave van dit boek nu is erg welkom. Ook nu zien we de opkomst van extreemrechts. En ook nu hebben we een politiek debat nodig over de beste manier om deze ontwikkeling te begrijpen en te bestrijden.

Claude McKay, Amiable with Big Teeth: A Novel of the Love Affair Between the Communists and the Poor Black Sheep of Harlem, Penguin, 352 pagina’s, 23€.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.