Doet Disney aan emancipatie?

Deze lente is Disney met twee knallers in de bioscopen verschenen. De live-action-films Aladdin en Dumbo. Beide films hebben discussie losgemaakt over de ideologische inhoud.

Dat is niet onbelangrijk, want na de overname van Fox voor 71,3 miljard dollar regeert Disney over een heel groot deel van de filmwereld.⁽¹⁾Over de overname van Fox door Disney verschijnt binnenkort op een artikel onder de kop “Muis verslindt vos”. Heeft het Disney-concern voor een nieuw wereldbeeld gekozen en draagt zij dit nu uit in haar films?

Modern

Het sprookje Aladdin en de wonderlamp wordt door Disney in een uiterst kleurige en keurige film nog weer eens verteld. Het verhaal van de Arabische straatdief Aladdin die met behulp van een Grote Geest uit een wonderlamp het hart verovert van prinses Jasmine aan het hof van Agrabah is in een nieuw jasje gestoken. Om de exotische sfeer van de oosterse wereld op te roepen is de techniek van live-action gebruikt. Zeg maar: met echte mensen in een geanimeerde omgeving, vliegende tapijten incluis.

Ook de inhoud is gemoderniseerd. Dus geen stereotype baardmannen met kromzwaarden die onverstaanbare keelklanken uitstoten. En ook geen bloed, geen gevloek, geen drank, zelfs geen waterpijpen (no-smoking!) en geen seks. Dat laatste dan wel weer afgezien van het geniepige gleufje tussen de borsten in de décolleté van prinses Jasmine, dat voortdurend in beeld is. Verder zijn er natuurlijk de schilderachtige straatjes, de prachtige paleizen en de overweldigende zang en dans die Disney kenmerken.

Vrouw wordt Sultan

Opmerkelijk is het volledig ontbreken van God of Allah. De machtigste man van het universum zit opgesloten in een lamp! Dat weglaten van een Onze Lieve Heer is steeds meer een handelsmerk van Disney geworden en heeft geleid tot een woedende boycot door vooral fundamentalistische christenen. Maar het meest modern is de film in zijn multiculturalisme, in de relatie en het uiteindelijke huwelijk tussen een straatjongen en de prinses en misschien nóg meer in de carrière van Jasmine die het van prinses tot Sultan schopt.

Voor de middelbare scholier Baris Ates reden om in de NRC van 2 juni te schrijven: “De film laat zien dat een melange van culturen, Oosters en zelfs Westers, goed is en toont ook (…) hoe het wel hoort op het gebied van sekseverschillen. Gelijkheid voor man en vrouw.” Baris heeft gelijk. Toch blijft de film op één punt steken: de vrouw wordt weliswaar Sultan, maar het systeem (de monarchie met zijn erfopvolging) blijft in stand. Vrije verkiezingen, ho maar!

Opstand!

Wat betreft systeemkritiek gaat Dumbo een streepje verder. Deze film over een circusolifantje dat dankzij héél grote oren kan vliegen, is ook in menig opzicht politiek correct. Dus geen gevloek, drank, etcetera en geen grove stereotypering of achterstelling van kleurlingen en vrouwen. Ook hier weer is elke vorm van religie afwezig, al moet je natuurlijk wel voor de duur van de film geloven dat een olifant met oren als vleugels kan vliegen! Net als Aladdin is Dumbo in live action gefilmd, maar wel een stuk ‘duisterder’. Regisseur Tim Burton is immers een wat dwarse naar gothic neigende filmmaker, met o.a. Sweeney Todd en Edward Scissorhands op zijn naam.

Vanzelfsprekend ontbreken de bij Hollywood horende overdrijvingen, clichés  en sentimentaliteit geenszins. Maar Burton heeft Dumbo toch vooral opgetrokken rond een pittige, harde kern: een aanklacht tegen misbruik en uitbuiting. De daden van het circusconcern en zijn geldschieters, die Dumbo en zijn vrienden wreedaardig willen exploiteren, worden scherp aan de kaak gesteld. En de film eindigt met een nogal gewelddadige opstand tegen die exploitatie. Dat wil zeggen, de film eindigt met een happy end, want die opstand slaagt! Dumbo wordt bevrijd! En dat mag voor een film uit de koker van het Disney-concern, zelf een harde ondernemer in de amusementsindustrie, best wel verrassend genoemd worden.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Grenzeloos.