Op zondag 31 maart vinden in Turkije lokale verkiezingen plaats. In dit artikel geeft onze correspondent Ozgur Fatsa meer achtergrondinformatie bij deze verkiezingen. Normaal zullen hierna 5 jaar lang geen verkiezingen meer plaats vinden in Turkije. Ze zijn dan ook een belangrijk moment in het al dan niet bestendigen van de alleenheerschappij van Erdogan en zijn AKP.

Waarvoor kiest men en hoe zit het kiessysteem in elkaar?

In feite grijpen drie verkiezingen tegelijk plaats. Er wordt gekozen voor de burgemeesters van de grote metropolen, er wordt gekozen voor de lokale burgemeesters, zeg maar de districten of steden in die metropolen en tenslotte wordt er gekozen voor de ‘muhtars’, dat zijn de ‘dorpsoversten’. Deze laatsten staan in voor het bijhouden van de bevolkingsregisters. Het systeem is eenvoudig, ’the winner takes it all’. De kandidaat-burgemeester of muhtar die de meeste stemmen krijgt is verkozen en vormt eigenhandig een soort van college dat de stad bestuurt.

Zijn vrouwen voldoende vertegenwoordigd op de kieslijsten?

Op dat vlak zijn alle partijen, met uitzondering van de HDP (Democratische Partij van de Volkeren, progressieve pro-Koerdische partij) en de TKP (Turkse Communistische Partij) in hetzelfde bedje ziek. De HDP is de enige partij met evenveel mannen als vrouwen op de lijsten, een fifty fifty verhouding. Bij de TKP ken ik de verhoudingen niet exact, maar er zijn ook vrij veel vrouwen op de lijsten. De andere partijen scoren tussen de vijf tussen vijftien procent, bedroevend laag dus. Overigens geldt dat ook voor het parlement om over de muhtars maar te zwijgen. Momenteel zijn er twee van de duizend muhtars vrouwen.

Was het kiessysteem altijd zo?

Er zijn twee belangrijke verschillen met het verleden. Een eerste groot verschil is dat vele steden verplicht werden om te fuseren met de grootstad, dat gebeurde bij de verkiezingen in 2014 (gemeenteraadsverkiezingen grijpen iedere vijf jaar plaats). Daarnaast zullen er voor de eerste keer verkiezingsallianties zijn bij de gemeenteraadsverkiezingen. Tot 2018 was dit onmogelijk.

Waarom werd het systeem van kiesallianties ingevoerd?

De reden is vrij eenvoudig. Tot voor de verkiezingen van 2018 haalde de AKP altijd de absolute meerderheid bij de parlementsverkiezingen, met uitzondering van de verkiezingen in juni 2015. Daarom hebben zij het systeem van kiesallianties ingevoerd, waardoor je twee grote allianties krijgt. Enerzijds de Volksalliantie die bestaat uit de AKP en de MHP (ultranationalistisch en uiterst rechts), anderzijds de Nationale Alliantie die bestaat uit de CHP (Republikeinse Volkspartij) en de IYI partij, een afscheuring van de MHP. Zonder die alliantie had de AKP niet meer de absolute meerderheid, ondanks het feit dat het parlement een machteloos instrument is geworden in het presidentiële systeem.

Volledigheidshalve wil ik eraan toevoegen dat de HDP de Koerdische Alliantie heeft gemaakt, naast de HDP maken ook enkele kleinere Koerdische Partijen deel uit van deze Alliantie.

Komen deze allianties overal op?

Neen, af en toe zijn er streken waar de partijen afzonderlijk opkomen. Maar globaal genomen bestrijken zij het grootste deel van het grondgebied van Turkije.

De Koerdische Alliantie heeft echter geen kandidaten ingediend in een aantal Westerse metropolen, zoals Istanbul, Ankara en Izmir (de drie grootste metropolen van Turkije) en verlenen zij hun steun aan burgemeesters die bekend staan om hun progressieve standpunten inzake vrouwen-, LGBTI- en vakbondsrechten. In Izmir roepen zij bv. op om de kandidaat van de Nationale Alliantie te steunen. Deze man staat bekend om zijn progressieve standpunten. Maar in alle etnisch Koerdische gebieden dienen zij hun lijsten in.

Wat zeggen de peilingen?

Eerst en vooral, peilingen in Turkije zijn zeer onbetrouwbaar. Bovendien weigeren een aantal meer onafhankelijke peilingsbureaus hun resultaten mee te delen. Dit past in de censuur of zelfcensuur die in Turkije heerst. Er zijn 81 provincies in Turkije, volgens een peiling, die mijn inziens correct is, stelt men dat de Volksalliantie zeker is van 25 provincies, de Nationale Alliantie van 2 provincies langs de Egeïsche kust waaronder Izmir en de Koerdische Alliantie van 3 provincies in de Koerdische gebieden. Ik denk dat dit betrouwbare cijfers zijn, tegelijk betekent het dat de uitslag absoluut niet zeker is.

Bestaat er nog wel zoiets als radicaal links in Turkije?

Het bestaat en het is groter dan wij op het eerste zicht denken. De TKP mag dan een kleine partij zijn, maar ze heeft wel degelijk invloed in de vakbonden en neemt actief deel aan vakbondsacties. Door het kiessysteem stemt men anders dan men normaal zou stemmen. Een aantal partijen van klein links, net zoals de Groenen, zitten zeker in West-Turkije in alliantie met de HDP. Daarenboven moet men een onderscheid maken tussen ‘revolutionair linkse partijen’ en partijen zoals DHKPC die het gebruik van geweld en aanslagen niet verafschuwen. Maar radicaal links is verdeeld. In Turkije heerst nog steeds de stalinistische traditie bij radicaal links. Daarnaast is de verdeeldheid groot.

Tegelijk, niet onbelangrijk, is er één communistische burgemeester in heel Turkije, in het kleine stadje Ovacik dat deel uitmaakt van de provincie Tunceli (Dersim). Hij is erin geslaagd zijn dorp te ontwikkelen op basis van ecologische en coöperatieve samenwerking en heeft bij de brede linkerzijde enorm veel aan sympathie gewonnen. Zelfs de rechterzijde moet dit erkennen. Hij stelt zich nu kandidaat voor het burgemeesterschap van Tunceli (Dersim), de enige provincie in Turkije met een Alevitische meerderheid. Het zou een doorbraak betekenen moest hij deze verkiezing winnen!

Hoe verloopt de kiescampagne?

Een beetje zoals in Noord-Korea. Het verschil is, in Turkije komen verschillende partijen op, in Noord-Korea slechts een. Maar de zendtijd van de oppositie is zo goed als nihil. NTV en BBC-Turkije zenden alle verkiezingsmeetings van de president integraal uit en tweemaal daags houdt hij een meeting. Hoewel NTV en BBC ‘vrije’ zenders zijn – het zegt iets over ‘vrije media in Turkije’ – zijn het kanalen van de president geworden en bij de officiële zenders is de verhouding meerderheid oppositie 90 tot 10 procent.

Bovendien is, en ik volg de kiescampagnes in Turkije al jaren, de campagne nog nooit zo polariserend geweest. Voor mij mag een kiescampagne best hard zijn, maar er zijn grenzen aan de ethiek, en die worden zo grof overschreden dat er geen woorden voor zijn. Eerlijk gezegd, zelfs al moest ik de AKP en de president steunen, wat niet het geval is, dan haakte ik af want de grens van het menselijke is duidelijkheid overschreden.

Een voorbeeld van de toegenomen polarisatie?

Er is niet een, er zijn tientallen voorbeelden te noemen. Het meest schrijnende zijn de aanslagen op moskeeën in Christchurch in Nieuw-Zeeland. Ondanks vragen van de eerste minister in Nieuw-Zeeland om de beelden van de aanslag zelf niet uit te zenden, iets waar alle zenders gevolg aan gaven, is er één land ter wereld waar de beelden worden uitgezonden en dat tijdens verkiezingsmeetings van de Turkse president. Die beelden worden daarna overgenomen door NTV en BBC-Turkije.

Het gaat over gemeenteraadsverkiezingen maar het lijken wel presidentsverkiezingen?

Dat klopt. Het gaat over gemeenteraadsverkiezingen, maar blijkbaar vertrouwt de president zijn pionnen niet. Hij doet niks anders dan zelf campagne voeren. Soms vraag ik me af hoe hij nog in staat is zijn presidentiële taken uit te voeren? Maar hijzelf heeft er een soort van nationaal referendum over gemaakt.

Het voorbeeld van de verkiezingsmeetings van de Volksalliantie.

De aanslag in Christchurch greep plaats op 15 maart 2019. De volgende dag hield de president een verkiezingsmeeting in Tekirdag. Voor hem een verzamelde massa, tussen haakjes alle staatsambtenaren worden zo goed als verplicht de meetings van de president bij te wonen of zij lopen het risico hun job verliezen.

De president wijst op het reusachtige scherm achter hem en zegt, ‘laat ons dit eens goed bekijken, dit is belangrijk’. Dan volgen de beelden die door de terrorist zelf genomen zijn, weliswaar geblurd, maar men hoort de schoten, ziet onschuldige mensen vallen, getroffen door terroristische kogels. Plots verschijnt het beeld van Kemal Kilacdaroglu, de voorzitter van de CHP, de grootste oppositiepartij in Turkije. Kilicdaroglu had de aanslag de dag tevoren al veroordeeld en stelde toen onder andere, ‘een zware terroristische misdaad tegen de menselijkheid heeft plaatsgegrepen. Wij roepen dan ook het Westen op hun plicht te doen.’

De Turkse president zwijgt hierover en laat slechts één zinssnede zien uit de toespraak van Kilicdaroglu waarin hij, eveneens terecht, het volgende stelt ‘Natuurlijk, we moeten ook naar de moslim wereld kijken. We moeten erkennen dat dat mensen elkaar afslachten in naam van de islam. Het terrorisme, afkomstig uit de moslim wereld …’ . Op dat moment valt de Turkse president in, want zijn publiek heeft enkel doden gezien en deze geknipte uitspraak van Kilicdaroglu. ‘Kijk naar deze schaamteloze man! Hij zegt dat het terrorisme afkomstig is uit de moslim wereld.’

Dan wordt het geluid van de video weer luider waarin Kilicdaroglu stelt ‘ook de moslim wereld moet daarbij stilstaan en daarover nadenken’. En dan valt de Turkse president weer in. ‘Luister en kijk hiernaar. Waar gaat deze wereld naartoe? Een persoon heeft zichzelf zover verloren door te stellen dat de moslim wereld de basis is van het terrorisme en die durft nog aan politiek te doen in dit land. Mijnheer Kemal, je hebt noch het gezag noch de competentie om te claimen dat de moslim-wereld de bron van het terrorisme is. Daarom moeten we begrijpen welke grote zonde we begaan door zelfs maar te stemmen voor de man die de ummah als bron van terrorisme stelt. Hij zal de rekening betalen op 31 maart.’

De regering van Nieuw-Zeeland is hiermee niet gediend. Hoe reageert de president?

Het is niet eenmalig, het gebeurde ook de volgende dagen, zowel in Kocaeli als Gaziantep. Terwijl de Turkse diplomatie, terecht op het matje geroepen door Nieuw-Zeeland, de brokstukken probeerde te lijmen en zich verontschuldigde, bleef de president doorgaan. Van de verontschuldigingen van de Turkse diplomatie lees je nauwelijks iets in de pers.

Integendeel, de president ging nog veel verder. Tijdens zijn toespraak in Canakkale, een belangrijke overwinning in het kader van de onafhankelijksstrijd, ging hij nog een stuk verder en verwees naar Anzacs, de Australiers die gedood werden in de onafhankelijkheidsoorlog, en was er fier op dat hun ‘stukken in doodskisten werden teruggezonden’. Ook nu weer moest de diplomatie tussenbeide komen want de ‘president had het niet zo bedoeld en er waren stukken uit zijn toespraak gehaald’.

Gebeurde dit vroeger dan nooit?

Nooit in deze mate. De overwinning in Canakkale is voor vele Turken, ook niet-nationalisten, belangrijk, omdat dit de basis legde voor de Turkse republiek. Maar zij hebben geen haat tegenover de Anzacs, zij zien ze veeleer als slachtoffers van een imperialistische oorlog. De haat en de polarisatie vandaag bestond nooit in die mate als ze vandaag wordt aangewakkerd. Religie, haat en nationalisme vermengen in toespraken, is een kenmerk van het fascisme, en gelukkig, daar bestaat nog steeds geen meerderheid voor in Turkije. Maar de uitspraken van de president gaan duidelijk die weg op.

Waarom gebeurt dit nu, het zijn gemeenteraadsverkiezingen?

Ook de voorbije jaren waren de kiescampagnes smerig, vandaag hebben zij een absoluut dieptepunt bereikt. Kost wat kost wil Erdogan zijn macht consolideren, daarvoor is geen middel ongebruikt gelaten. De reden hiervoor ligt bij de economische crisis. Hoewel het in alle toonaarden wordt ontkend, ze is er en ze weegt zwaar door bij de bevolking. Mensen moeten krabben om de maand rond te komen. Het aantal gezinnen dat niet meer rondkomt stijgt dagelijks. Om de aandacht af te leiden van de economische crisis, wordt de islamitische kaart getrokken. In het verleden lukte dit telkens, of het dit keer zal lukken zullen de uitslagen uitwijzen.

Naast het imperium over de executieve, de rechterlijke en wetgevende macht, moet de weg worden vrijgemaakt voor de volledige dictatuur. Iedere vorm van verzet moet gebroken worden. De president beheerst de politiek. Dit gaat niet over gemeenteraadsverkiezingen, dit gaat over het al dan niet instemmen met de bestaande presidentiële dictatuur.

Ben je nog vrij in Turkije?

Eerlijk gezegd, als je me vraagt, kan je vrij schrijven, kan je vrij je mening uiten, dan is het antwoord volmondig neen. Die vrijheid bestaat hier niet. Als je me vraagt, kan je hier vrij betogen, dan is het antwoord volmondig neen. Als je me vraagt, worden rechten van vakbonden, vrouwen, lgbti-mensen gerespecteerd, dan is mijn antwoord volmondig neen. De enige groep die hier nog rechten krijgt, is het conservatieve deel van Turkije. Dat is de realiteit. Maar zolang je apolitiek bent, is er geen vuiltje aan de lucht. Dat is helaas bij mij niet het geval.

Hoe diep gaat de economische crisis?

Door de enorm hoge inflatie, rond de twintig procent, is alles peperduur voor de bevolking hier. Het minimumloon mag dan met een kwart zijn opgetrokken, in werkelijke koopkracht boeren de mensen erop achteruit. Vlees is voor de meeste mensen al geruime tijd onbetaalbaar. Alcohol idem dito. Benzine, in verhouding tot de levensduurte, ook enorm duur. En nu zijn ook de groenten enorm duur geworden. Er blijft niet veel meer over.

Hoeveel heb je nodig om normaal te leven in Turkije?

Voor een doorsnee gezin met twee kinderen raamt de DISK (onafhankelijke vakbond) het bedrag op iets meer dan zesduizend tl, zeg maar duizend euro. Dan zit je boven de armoedegrens. Ik heb zelf eens de berekening gemaakt voor een gezin dat een huis moet huren en twee schoolgaande kinderen heeft, op basis van de huidige prijzen, en dat klopt. De levensduurte verschilt natuurlijk van streek tot streek, Istanbul is enorm duur, dorpen zijn dan weer een heel stuk goedkoper. Hoewel in theorie onderwijs gratis is, klopt dat niet. Ter vergelijking, het netto-minimumloon ligt nu op 2.020 tl. Dat is flink onder de armoedegrens.

En dan moet je geen alcohol drinken of met je auto rondtoeren, dan kom je er niet. De mensen hebben het heel moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen.

De Turkse economie is toch enorm gegroeid?

Dat klopt. Helaas is de toename van de rijkdom ongelijk verdeeld. Net als overal in de kapitalistische wereld. De ongelijkheid in Turkije is enorm toegenomen. Er zijn goede dingen gebeurd, maar met het achteruitgaan van de economie dalen de perspectieven, zelfs van diegenen die het een stuk beter hadden gekregen. Mensen sluiten heel makkelijk leningen af en raken daardoor nog dieper in de miserie. Elektriciteit is duur. Weet je, leef in een redelijk goed geisoleerd huis, onze elektrische apparaten zijn modern, en betaal de helft minder aan elektriciteit dan mijn buren. Hun huizen zijn niet geïsoleerd, hun elektrische apparaten zijn oud en verbruiken veel. Maar mijn buren hebben het geld niet om te isoleren of om moderne apparaten aan te kopen.

Hoe ziet de toekomst van Turkije eruit?

Eerlijk gezegd, zelfs los van de gemeenteraadsverkiezingen, heel slecht. Wie ook deze verkiezingen wint, de economische problemen zijn niet opgelost. Ik moet mijn dromen niet voor werkelijkheid nemen.

Een echt linkse massapartij bestaat niet, partijen zitten nog teveel vast in hun nationalistisch denken. Dit op zich belet de groei van een massapartij. Waarmee ik niet wil zeggen dat er geen goede parlementsleden zijn, die vind je zowel binnen de CHP als de HDP.

Het kiessysteem, de autoritaire staatsstructuur en het afkalven van de democratische rechten, zijn geen goede zaak. Het misbruik van de islam door de politiek stuit me tegen de borst. Ik heb geen problemen met mensen die een conservatief gedachtengoed hebben, zolang men eenieders mening respecteert. Wel, dat is niet meer het geval. En secularisme blijft belangrijk. Er moet een scheiding blijven tussen godsdienst en staat, dat is niet meer het geval. Deze twee worden voortdurend vermengd. Dat is niet gezond.

Eigenlijk zie ik een desintegrerende staat. Dat heeft te maken met de massale zuiveringen, die het systeem ontwrichten. Natuurlijk moeten diegenen die in 2016 een coup wilden plegen gestraft worden, maar dan wel volgens de regels van een rechtsstaat. Dat is niet meer het geval, wie kritisch is, loopt het risico opgesloten of gearresteerd te worden. Een enorm bedenkelijke evolutie. Tegelijk stort heel het systeem in elkaar, wie in Turkije leeft voelt dat dagelijks, niets werkt nog. Of uit deze puinhopen op korte termijn een betere toekomst zal komen, ik hoop het maar betwijfel het.

Zullen de gemeenteraadsverkiezingen eerlijk verlopen?

Het antwoord daarop is een volmondig neen. De toegang tot de media is voor de oppositie enorm beperkt. Er heerst een angstklimaat bij de mensen. Terwijl criminelen uit de gevangenissen worden losgelaten, vult men ze met politieke opposanten. En de Turkse gevangenissen zijn geen Turkse Riviera of Egeïsche kust resorts. Er is sprake van martelingen en verkrachtingen, de duistere jaren zijn terug.

Ook de kiesbureaus zijn nu in samenstelling veranderd. Tegelijk zullen veel mensen in de Koerdisch etnische gebieden niet in hun dorpen kunnen stemmen. De korucu (de dorpswachten, een para-militaire organisatie van de Turkse staat) zullen aanwezig zijn in de stemlokalen. Bovendien zal de nationale kiesraad er alles aan doen om fraude te legaliseren zoals zij voorheen deden door het goedkeuren van 2 miljoen niet afgestempelde stembiljetten. Dus, NEEN, dit is een farce, dit zijn verkiezingen die gemanipuleerd zijn.

Tegelijk heeft de oppositie ontdekt dat er een 163-jarige man was die voor de eerste keer werd opgeroepen om te stemmen. Zo zijn er honderden eeuwelingen die voor de eerste keer de kieslijsten vullen. Nou ja, als je fraude pleegt, doe het dan tenminste op een verstandige manier zou ik zeggen. Maar let op voor de katten, dit keer zijn ze een aanval aan het voorbereiden.

Katten en verkiezingen?

Bij een van de vorige verkiezingen viel in de helft van de provincies tijdens het tellen van de stemmen de elektriciteit uit. Volgens de toenmalige minister van binnenlandse zaken lag het aan een kat die de elektriciteitscentrale was binnengedrongen. Dus let op voor gemaskerde katten op 31 maart.