Niet dat ze ooit is weggeweest, natuurlijk: de roeping van de Verenigde Staten om over de wereld te heersen is een constant gegeven in het mondiale leven en haar veelvuldige crises.  Wat is dan de betekenis van de verklaring van president Joe Biden dat ‘Amerika terug is’, die in veel hoofdsteden en onder elitaire opiniemakers met gejuich wordt ontvangen?

Biden’s mantra wordt opgevat als een terugkeer van Trump’s transactionele chaos en corruptie naar wat de ‘op regels gebaseerde internationale orde’ wordt genoemd. Over wat die orde betekent in het leven van de meerderheid van de wereldbevolking heeft Nicole Aschoff het bij het rechte eind:

‘Door te beloven de wereldorde uit het Obama-tijdperk weer dicht te benaderen, belooft Biden een gewelddadig, roofzuchtig systeem te herstellen dat steeds meer zijn legitimiteit had verloren.

Trump is zo’n onaangename, oneervolle figuur dat het gemakkelijk is om de diepe continuïteit tussen zijn regering, vorige regeringen en de waarschijnlijke neigingen van het Biden-team uit het oog te verliezen: voortdurende inmenging in Latijns-Amerikaanse regeringen, onverschilligheid voor de verlammende schuldenlast van de derde wereld, botte minachting voor de massale diefstal van collectieve rijkdom door bedrijven via offshore belastingparadijzen en een bereidheid om alles te doen  om Wall Street te beschermen terwijl gewone mensen onder de bus worden gegooid.’ (The Biden Doctrine, Jacobin, Winter 2021)

Op het gebied van binnenlandse politiek hebben de enorme Amerikaanse economische crisis en de crisis in de volksgezondheid, alsmede de Republikeinse obstructie, de Democratische regering in een zekere ‘progressieve’ richting geduwd. Dat geldt echter niet voor het buitenlands beleid van Washington. Wat hier op het eerste gezicht opvalt, is de misselijkmakende morele verdorvenheid ervan.

Geërfd van de bende van Trump gaan de meedogenloze sancties tegen de bevolking van Iran en Venezuela door, terwijl er nog geen teken is van opheffing van de misdadige economische blokkade van Cuba door de VS. Zoals Kevin Young schreef over Venezuela: ‘De Amerikaanse steun voor de extreemrechtse krachten (Juan) Guaidó en (Leopoldo) Lopez is bedoeld om een deal tussen (president) Maduro en de meer pragmatische elementen van de oppositie te voorkomen [die] de economische crisis van Venezuela zou kunnen verlichten, maar Maduro aan de macht zou kunnen houden en zo de agenda van de VS voor regimeverandering zou kunnen doen ontsporen.’ (Smarter Empire, 8 maart, 2021)

Ondertussen zijn er geen sancties ingesteld tegen de moorddadige kroonprins van Saoedi-Arabië, Mohammad bin Salman, onder het voorwendsel dat Washington de relatie met Saoedi-Arabië ‘herijkt’, met behoud van de essentie – en de wapenverkoop aan de Verenigde Arabische Emiraten handhaaft, terwijl Jemen sterft. Er zijn te veel andere smerige voorbeelden van ‘geopolitiek’ om hier op te sommen.

Zonder te verwijzen naar ethische overwegingen, moeten we ook kijken naar de werkelijke conflicten en tegenstellingen waarmee de leidende imperialistische macht te maken heeft. Die zijn met name van belang gezien de opkomende macht van China en de uitdagingen op het gebied van economie en cyberveiligheid. Sommige van deze conflicten brengen langdurige dreigingen van oorlog en wederzijdse vernietiging met zich mee.

Hiervoor moet worden gegraven onder de dagelijkse retoriek en de ruis van de nieuwscyclus. Strategisch gezien wegen de ‘diepe continuïteiten’ tussen Trump en Biden zwaarder dan de verschillen. Terwijl de grote idioot bijvoorbeeld graag stoer deed op tv toen hij ‘Little Rocket Man’ bedreigde of een leeg vliegveld in Syrië bombardeerde, lanceerde Biden in zijn eerste 30 dagen al een luchtaanval in Irak waarbij naar verluidt 22 Iraakse sjiitische militiestrijders om het leven kwamen.

Biden’s bedoeling was een waarschuwingssignaal aan Iran, niet het beginnen van een echte oorlog. Noch Biden, noch Trump zijn  opzettelijke oorlogsstokers – ook al kunnen dergelijke acties per ongeluk of door een misrekening een apocalyps ontketenen. Dat geldt zeker ook voor andere smeulende conflicten, bijvoorbeeld tussen de Amerikaanse en de Chinese zeestrijdkrachten in de Zuid-Chinese Zee, of het half verborgen Israëlische en Iraanse cyberconflict en de sabotage van elkaars scheepvaart.

Als Biden doorzet  ziet het er wel naar uit  dat hij de Amerikaanse oorlog in Afghanistan rond de verjaardag van 11 september zal beëindigen – een 20 jaar durende nederlaag voor de Amerikaanse grootmacht, een oorlog die nooit ‘gewonnen’ had kunnen worden – en hoe langer hij duurde, hoe meer verwoesting hij Afghanistan en zijn bevolking heeft toegebracht.

Conflicten en tegenstrijdigheden

Trump was berucht om zijn minachting voor de strategische partners van de VS in Europa, omdat ze er duidelijk niet in slaagden hun eigen bevolking voldoende te verarmen om de militaire uitgaven op te voeren. Het feit dat Trump de NAVO naar de prullenbak verwijst en zich resoluut uit het klimaatakkoord van Parijs terugtrok, heeft de strategische partners van de Verenigde Staten met afgrijzen vervuld, terwijl het zijn nativistische en klimaatverandering ontkennende binnenlandse achterban aansprak.

Het saboteren van het nucleaire akkoord met Iran (Joint Comprehensive Program of Action, JCPOA) maakte de wereld, en in het bijzonder het Midden-Oosten, gevaarlijker. Dit wekte de woede op van de Europese mogendheden – terwijl hun onvermogen om er veel aan te doen duidelijk werd – en bracht China en Iran dichter bij elkaar, aangezien Teheran zich tot Chinese investeringen en hulp wendt in ruil voor Iraanse olie tegen een gereduceerde prijs.

Het strategische spel van Trump was natuurlijk de voltooiing van de langverwachte anti-Iran-as van Israël, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Een regering van Hillary Clinton zou discreter hebben gewerkt aan de ontwikkeling van diezelfde alliantie, zonder de bombastische openlijke provocatie van Trumps ‘deal van de eeuw’, die Palestina openlijk onder de bus gooit.

In de Midden-Oosten-arena van permanente crisis en verschuivende bondgenootschappen blijft het Amerikaanse beleid, zoals altijd, cynisch onverschillig tegenover Israëls vernietiging van Palestina. We kunnen verwachten dat het team van Biden zal terugkeren naar de meer conventionele houding van imperiale diplomatie (waarvan het Palestijnse volk bijvoorbeeld helemaal niets kan verwachten). Maar wat het herstel van de Iran-deal betreft, zit Biden gevangen in de trukendoos die Trump heeft gecreëerd.

Israël doet er alles aan, zowel in het geheim als openlijk, met de sabotage van de Natanz-fabriek, om de onderhandelingen kapot te maken. Iran van zijn kant heeft zijn nucleaire verrijking nu versneld. Een nieuwe deal vereist het opheffen van Trump’s verlammende extra sancties tegen Iran, een breuk die Biden niet wil maken omdat het op ‘zwakte’ zou lijken – en het lijden van de Iraanse bevolking is van geen belang. Het definitieve verlies van het JCPOA ligt op de loer, met gevaarlijke implicaties.

De ernstige conflicten waarmee het Amerikaanse imperialisme nu wordt geconfronteerd, zouden een uitdaging vormen, zelfs als ze niet tegelijk zouden komen en zelfs als Trump de Verenigde Staten niet op een aantal fronten in een verzwakte positie had achtergelaten.

De centrale as van de mondiale rivaliteit is vandaag de dag die tussen de gevestigde macht van de VS en de opkomende macht van China. Deze strijd verschilt in een cruciaal opzicht van het oude Amerika-Sovjet-conflict, dat politiek en militair was, maar niet in wezen economisch, aangezien de bureaucratische economieën van het Sovjetblok geïsoleerd en veel zwakker waren. Het China van nu is een opkomende economische en politiek-militaire macht, ook al blijven de Verenigde Staten duidelijk dominant.

De snel groeiende technologische capaciteit en commerciële reikwijdte van China creëren een hele reeks concurrentie- en strategische problemen – sommige zijn over het algemeen positief, zoals bij de levering van covid-19-vaccins, andere minder, zoals wanneer China landbouwgrond opkoopt in het Zuiden of zijn buren intimideert in viswateren, waarbij het een aantal klassieke technieken van westerse grondstoffenwinning en kolonisatie herhaalt. Niet alleen in Azië, maar ook in Afrika en Latijns-Amerika concurreren Chinese investerings- en ontwikkelingsprojecten met succes met Amerikaanse en Europese tegenstrevers – terwijl ze ook hun eigen sociale en ecologische tegenstrijdigheden creëren.

Tegelijkertijd dwingt de westerse afhankelijkheid van China van cruciale bevoorradingsketens (van zeldzame aardmetalen tot N95-mondkapjes en persoonlijke beschermingsmiddelen voor eerstelijns medisch personeel!) de Verenigde Staten en Europa om na te denken over de wederopbouw van hun binnenlandse capaciteiten.

De Amerikaanse en internationale linkse partijen staan voor de complexe en lastige taak om zich compromisloos uit te spreken tegen het wrede beleid van het Chinese regime in Xinjiang en Tibet, en tegen de gebroken beloften en onderdrukking in Hong Kong, zonder mee te werken aan Washington’s misbruik van deze kwesties voor zijn eigen hegemonische doeleinden. (Voor een uitstekende bron, zie de Hong Kong solidariteitsactivisten website.)

Een secundaire maar belangrijke arena is het conflict tussen de VS en Rusland. In tegenstelling tot China’s Xi Jinping regeert de Russische president voor het leven Poetin over een maatschappij in diep sociaal verval, die volstrekt niet in staat is de economische concurrentie met het Amerikaanse kapitaal aan te gaan. Zijn militaire capaciteiten zijn regionaal van belang (bijvoorbeeld in de Syrische holocaust en aan de grens met Oekraïne), maar mondiaal zwak in vergelijking met de Verenigde Staten. In de asymmetrische rivaliteit beschikt Rusland echter over geavanceerde capaciteiten op het gebied van cyberspionage en kwaadaardig onheil, waaronder het vermogen om politieke processen in andere landen te verstoren – zoals het Amerikaanse imperialisme natuurlijk al minstens 75 jaar doet.

De meest dringende van de diepgaande mondiale uitdagingen zijn de onlosmakelijk met elkaar verbonden covid-19 pandemie en de klimaatcrisis, die beide zullen voortduren: covid-19 totdat de wereld op zijn minst effectief is gevaccineerd en voldoende is voorbereid op nieuwe uitbraken en de klimaatcrisis voor de rest van deze eeuw, ervan uitgaande dat we die overleven.

De aantasting van het milieu en de opwarming van het klimaat (met onder meer smeltende permafrost, vernietiging van bossen en migratie van ziekteverwekkers naar het noorden) staan, net als de monocultuur in de landbouw, garant voor nieuwe pandemieën. En hoewel Biden’s beleid een redelijke – hoewel te late – eerste stap is in de richting van het beheersen van covid-19, begrijpt het in de verste verte niet de ecologische noodsituatie. (‘CO2-neutraal in 2050′ is niet genoeg.)

Ook hier is een breuk met het beleid en de praktijk van de ‘permanente oorlogseconomie’ van na de Tweede Wereldoorlog, en met de doctrine van onbeperkte economische expansie tegen elke wereldwijde milieu- en sociale prijs, essentieel – maar ligt buiten de mogelijkheden van het kapitalistisme.

Imperialisme zichtbaar in eigen land

De realiteit van het imperialisme voor het leven van de wereldbevolking wordt letterlijk zichtbaar aan de zuidelijke grens van de VS, waar elke dag duizenden asielzoekers en vluchtelingen binnenkomen. Nu de ergste obsceniteiten van de regering-Trump voorbij zijn – haar sadistische plezier in het uit elkaar scheuren van gezinnen en het opsluiten van kinderen in kooien, haar vrolijke en onverhulde racisme – komt de essentiële realiteit duidelijker in beeld.

Biden en vicepresident Harris zijn gealarmeerd door de stroom migranten en de rechtse reacties, en beloven ‘de onderliggende oorzaken’ die de migratie uit Honduras, Guatemala en El Salvador in het bijzonder aanwakkeren aan te pakken. Maar het beleid van de VS zelf is de kritieke factor die de doodseskaders en drugskartelregimes in die landen heeft verankerd en de mogelijke revolutionaire veranderingen die hen hadden kunnen bevrijden, heeft tegengehouden. Als gevolg daarvan is het enige fatsoenlijke beleid om de vluchtelingen binnen te laten.

Kevin Young verwoordt het goed: ‘Een paar vluchtelingen meer toelaten en wat klimaatactie ondernemen zal een positief effect hebben op het leven van mensen. Onrustige volksbewegingen kunnen grotere beleidsveranderingen afdwingen. Maar gezien de omvang van de verwoesting die de Amerikaanse regeringen hebben aangericht in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, is het opvallend hoe groot de kloof is tussen wat Biden waarschijnlijk zal doen en wat hij verschuldigd is aan de mensen in de regio, die veel meer verdienen dan alleen een slimmere grootmacht.’

Niet-begeleide kinderen en hele gezinnen zijn op de vlucht voor het Amerikaanse ’tweepartijenstelsel’ in actie: het Hondurese regime van Juan Orlando Hernandez (JOH) kwam aan de macht na een staatsgreep in 2009 die van harte werd toegejuicht door Hillary Clinton, toen minister van Buitenlandse Zaken onder Obama. In 2017, toen de Hondurezen stemden voor een hervormingsgezinde kandidaat van de oppositie, knikte de regering-Trump goedkeurend toen het tellen van de stemmen werd stopgezet en de president ‘herkozen’ werd verklaard.

Milieu- en inheemse activisten in Honduras zijn bij honderden vermoord. Zowel JOH als zijn broer Tony Hernandez worden in de Verenigde Staten als drugscriminelen beschouwd en een federale rechtbank heeft Tony na zijn veroordeling net een levenslange gevangenisstraf opgelegd.

We horen herhaaldelijk dat de VS weer die mythische ‘glanzende stad op de heuvel‘ is, of moet worden, die door Ronald Reagan tijdens de glorieuze jaren tachtig werd bezongen. In die gouden tijd steunden de Verenigde Staten zowel Saddam Hoessein als Osama bin Laden, terwijl ze de genocidale contrarevolutionaire oorlogen in Midden-Amerika, waarvan de resultaten die wanhopige migranten naar het noorden hebben doen vluchten, financierden.

Dat is imperialisme: de metaforische ‘glanzende stad’ die haar vuilnis, ongezuiverd rioolwater en giftig afval, zowel letterlijk als figuurlijk, dumpt bij de volkeren beneden aan de heuvel, waaronder een groot deel van haar eigen bevolking. Dit systeem moet bestreden worden – ongeacht welke kapitalistische partij op dit moment regeert – voor onze eigen overleving en die van de mensheid.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Against the Current. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.