Britse politiek in volslagen chaos

De Britse politiek is in volle verwarring nu er algemene verkiezingen opdoemen. We krijgen ofwel een Labourregering met een radicaal linkse agenda, mogelijk als de grootste partij die de steun krijgt van andere linkse partijen, met name de Schotse Nationale Partij (SNP), ofwel een reactionaire Tory-regering die wordt gedreven door racisme, populisme en Engels nationalisme, met een ‘race to the bottom’-economie en een strategische band met het America First van Donald Trump. Dit zou de Britse politiek voor een lange periode bepalen.

Boris Johnson, heeft de functie van premier van Theresa May overgenomen via een leiderschapsverkiezing in de Tory Party, zonder verkiezingsmandaat of parlementaire meerderheid. Die meerderheid heeft hij zelfs met de steun van de Democratic Unionist Party niet meer, aangezien hij 21 Tory-parlementsleden uit de partij heeft gezet. Hij heeft zich ertoe verbonden om Groot-Brittannië op 31 oktober uit de EU te laten treden, ‘deal of geen deal’, en is bereid om ‘in een greppel te sterven’ om dat te doen.⁽¹⁾Dit artikel werd geschreven voordat Johnson op 2 oktober zijn voorstel, waarin Noord-Ierland een hybride status zou moeten krijgen, bekend maakte. (Redactie Grenzeloos). Hij gebruikt de dekmantel van nep-onderhandelingen met de EU en tart het Parlement met de Hillary Benn-wet, waarin wordt uitgesloten dat Groot Britannie zonder akkoord uit de EU stapt en waarin de regering wordt opgedragen om bij het ontbreken van een akkoord vóór 19 oktober de EU te benaderen om verlenging van de onderhandelingsperiode te vragen.⁽²⁾BBC News, 3 September, 2019 “Brexit: What does the no-deal bill say?”.

Johnson kreeg op 24 september een grote tegenslag toen het Britse Hooggerechtshof unaniem oordeelde dat zijn sluiting van het Parlement ‘onwettig’ was en dat het Parlement zo snel mogelijk opnieuw bijeen moest komen en zijn werkzaamheden moest hervatten.⁽³⁾The Guardian, 9 September 2019, “Boris Johnson to prorogue parliament on Monday night ”; BBC News, 24 September 2019, “Supreme Court: Suspending Parliament was unlawful, judges rule”.

Toen het Parlement de volgende dag weer bijeenkwam, was Johnsons lang gecultiveerde imago van vriendelijke ongelikte beer (voor zover dat nog bestond) verdwenen en liet hij de rechtse populistische demagoog eronder zien, die in Trump-stijl loog, om het Engelse nationalisme en de xenofobie met de nodige schunnige middelen op te rakelen. Hij maakte vrouwelijke parlementsledenbelachelijkdie door zijn woorden met de dood werden bedreigd, terwijl anonieme voorstanders van het kabinet de media op de hoogte brachten van een ‘gewelddadige, volksopstand’ als hij Brexit er niet door zou krijgen.⁽⁴⁾The Guardian, 26 September 2019 “Boris Johnson’s brutish parliamentary performance defied all democratic dignity ”.

Johnson riep op tot algemene verkiezingen, maar de oppositiepartijen – Labour, de SNP, Plaid Cymru, de Groenen (met één parlementslid) en de Liberaal Democraten – weigerden hiermee in te stemmen voordat een No Deal-Brexit van tafel werd gehaald, omdat ze vrezen dat Johnson de schorsing van het parlement, die nodig is voor de verkiezingen, zou gebruiken om een No Deal-Brexit op 31 oktober te laten plaatsvinden. Het is nu duidelijk dat de algemene verkiezingen, wanneer die plaatsvinden, waarschijnlijk de meest verdeelde en gewelddadige verkiezingen in Groot-Brittannië in zeer lange tijd zullen zijn.

Hoewel Labour in de peilingen ver achter de Tories staat – maar minder dan aan het begin van de laatste verkiezingen, die de Tories uiteindelijk een parlementaire meerderheid hebben ontnomen – is het moeilijk om er veel uit op te maken. De politiek draait rondjes onder invloed van de gebeurtenissen, de hysterie van de roddelbladen en de dagelijkse aanvallen op Jeremy Corbyn vanuit alle denkbare hoeken.

Veel belangrijke factoren die van invloed kunnen zijn op het stemgedrag zijn nog steeds onduidelijk, bijvoorbeeld of er vóór eind oktober een uittreding uit de EU plaatsvindt, onder welke voorwaarden en met welke gevolgen. Ook de rol van de Brexit-partij en haar relatie met de Tories is onduidelijk.

De verkiezingsstrategie van de Tories is om het Brexit-debat op een zodanig niveau te brengen dat het radicale programma van Labour, dat de vorige keer zo effectief was, wordt overstemd en de verkiezing tot een pure Brexit-verkiezing wordt gemaakt, waarvan zij denken dat het hun voordeel zal opleveren.

Dit is een aanpak die in 2017 mislukt is, toen een radicaal verkiezingsprogramma van Labour de verkiezingscampagne veranderde en Labour een onverwacht goed resultaat opleverde. Of dat verkiezingsprogramma nu in een meer radicale vorm effectief zal zijn, is moeilijk te voorspellen. En hoewel het resultaat van 2017 zeer geloofwaardig was voor Labourleider Jeremy Corbyn, zou een nieuwe verkiezing die de Tories aan de macht zou brengen een strategische nederlaag zijn die niet alleen Corbyn zelf, maar het hele project om Labour aanzienlijk naar links te trekken, in twijfel zou trekken.

De conferentie van Labour

Wat gezegd kan worden, is dat de reactie van Labour tijdens haar conferentie, die gelijktijdig met de hoorzitting van het Hooggerechtshof plaatsvond, absoluut juist is geweest: de verschuiving van de Tories naar rechts werd met een radicale verschuiving van Labour naar links beantwoord. Met ongetwijfeld de lessen van 2017 in het achterhoofd heeft de conferentie een nog radicalere agenda opgeleverd die de basis kan vormen voor het nieuwe verkiezingsprogramma, zodra de verkiezingsdatum bekend is.⁽⁵⁾Labour List “Policies announced and motions passed at Labour conference 2019 ”.

De conferentie stemde bijvoorbeeld voor de invoering van een Green New Deal en voor een vermindering van de Britse CO2-uitstoot tot netto nul in 2030. Er zijn toezeggingen gedaan om de productie van hernieuwbare energie te stimuleren en het gebruik van elektrische auto’s ‘massaal uit te breiden’. Het milieu kreeg een hogere prioriteit dan op eender welke andere conferentie van Labour dan ook, met schaduwkanselier John MacDonnell die beloofde zoveel uit te geven als  nodig was om de klimaatverandering te bestrijden en Jeremy Corbyn die het milieu centraal stelde in zijn toespraak als leider.

Over immigratie stemde de conferentie om ‘het vrije verkeer van mensen te handhaven en uit te breiden’. De conferentie stemde ervoor om EU-burgers het recht te geven om in Groot-Brittannië te wonen en te werken, en omgekeerd, zelfs nadat Groot-Brittannië is vertrokken uit de EU; om de detentiecentra voor migranten af te schaffen, het ‘vijandige milieu’-immigratiebeleid van de Tories te ontmantelen, de beperkingen van de toegang van migranten tot overheidsgeld af te schaffen en het stemrecht uit te breiden tot alle buitenlanders die in het Verenigd Koninkrijk verblijven.

Wat de gezondheidszorg betreft, beloofde de conferentie om de kosten voor het voorschrijven van recepten in Engeland af te schaffen – in overeenstemming met Schotland en Wales – en gratis persoonlijke zorg voor ouderen in te voeren tegen een geschatte prijs van 8 miljard pond per jaar. Dit zou een onderdeel zijn van een ‘National Care Service’ die de standaard voor sociale zorg zou verhogen, een nieuwe overeenkomst en hogere lonen voor werk in de zorg zou introduceren en een einde zou maken aan zorgbezoeken van 15 minuten. Er werd overeengekomen een nieuw overheidsbedrijf op te richten dat het op zou nemen tegen de grote farmaceutische industrie.

Op het gebied van arbeidsrechten beloofde de conferentie om de vakbondswetgeving van de Tories in te trekken, de onderhandelingsrechten van de vakbonden te herstellen, nulurencontracten af te schaffen, het minimumloon te verhogen tot £10 per uur en binnen 10 jaar een vierdaagse werkweek (32 uur) zonder loonverlies in te voeren.

De conferentie stemde ook voor de afschaffing van privéscholen en de integratie ervan in het staatssysteem door het schrappen van belastingvoordelen en het in beslag nemen van hun activa. Het collegegeld van universiteiten zou worden afgeschaft.

De uitdaging is in hoeverre zo’n verkiezingsprogramma, dat nog radicaler is dan het vorige, de vastberadenheid van de Tories en meer in het algemeen van rechts – met de hulp van de media die Labour overwegend onwelgevallig zijn – om er een verkiezing van te maken die volledig op Brexit is gericht, zal doorbreken .

Brexit

Het verbaast niet dat het grootste deel van het debat op de conferentie van Labour over Brexit ging. Terwijl de meerderheid van de leden, de supporters en de kiezers van Labour sterk voor Remain zijn, is er een lange strijd geweest om Jeremy Corbyn en zijn leidersteam dit in te laten zien en de dubbelzinnigheid, in het bijzonder over een tweede referendum te beëindigen – meer nog: om volledig rekening te houden met het besluit van de conferentie van vorig jaar om alle opties op tafel te houden, met inbegrip van een tweede referendum. Het was die dubbelzinnigheid waardoor Labour grote aantallen stemmen verloor aan de Liberaal Democraten bij de Europese verkiezingen en die grote aantallen Labour-leden – met name jonge leden – tot woede brachten.

Labour heeft echter haar anti-Brexit-standpunt op twee manieren radicaal (en cruciaal) versterkt. Ten eerste door de leiding van de oppositie op zich te nemen om een No Deal-Brexit te stoppen. Het feit dat de oppositiepartijen in staat waren om de parlementaire agenda onder controle te krijgen en wetgeving aan te nemen die een Brexit zonder deal illegaal maakt, was in de eerste plaats te danken aan Labour. Het besluit van de oppositiepartijen om niet in de val te trappen van algemene verkiezingen voordat een No Deal-Brexit wordt uitgesloten, was ook in de eerste plaats te danken aan Labour.

Ten tweede is Labour nu ondubbelzinnig en vastbesloten om een tweede referendum te houden om de deal die wordt voorgesteld, door wie dan ook, met inbegrip van zichzelf, te bekrachtigen. Dit heeft de situatie veranderd. Ten tijde van de Labour-conferentie steunde de leiding volledig een tweede referendum met de mogelijkheid van Remain en zei dat dit in het verkiezingsprogramma van Labour zou worden opgenomen als er algemene verkiezingen gehouden zouden worden.

Daarom heeft het Nationaal Uitvoerend Comité van Labour (NEC), gesteund door Corbyn, tijdens de conferentie gedetailleerd uiteengezet hoe Labour met Brexit zou omgaan als het de verkiezingen zou winnen. In het voorstel van het NEC aan de conferentie wordt het als volgt verwoord: ‘Een Labourregering zal binnen drie maanden een verstandig Leave-akkoord met de EU sluiten en dit binnen zes maanden in een referendum aan de bevolking voorleggen, met de mogelijkheid van Remain.’

Het ‘verstandige Leave-akkoord’ zou tot stand komen door middel van onderhandelingen met de EU om te komen tot het beste of het minst slechte aanbod dat zij bereid zijn op tafel te leggen. Het besluit over het standpunt van Labour in het referendum zou worden genomen op een eendaagse conferentie van de Labour Party voorafgaand aan het referendum.

Ik denk dat dit zinvol is, hoewel ik de reactie begrijp van degenen die zich ervoor hebben ingezet dat Labour zich ondubbelzinnig aan Remain verbindt, aangezien ik hen de hele tijd volledig heb gesteund. Voor mij is de grote verandering echter dat Labour zich nu ondubbelzinnig inzet voor een tweede referendum over welk voorstel dan ook – ook als dat van henzelf afkomstig is. Dat is belangrijk, want de enige manier om Brexit tegen te houden is door een tweede referendum. Dat is de enige manier om het eerste referendum te overtroeven en de enige manier om een tweede referendum te krijgen is via een Labourregering.

Wat de agenda van de conferentie van de Labour Party betreft, stonden er drie voorstellen op de agenda: Het NEC voorstel; Voorstel 13, waarin werd gepleit voor een standpunt van Labour in een toekomstig referendum; en Voorstel 14; dat in grote lijnen in overeenstemming was met het NEC voorstel. Het NEC voorstel en Voorstel 14 werden goedgekeurd en Voorstel 13 niet.

Het is niet zo dat het NEC voorstel en Voorstel 13 volledig met elkaar in tegenspraak zijn. In feite delen zij een belangrijke eis met betrekking tot de noodzaak van een geloofwaardige vertrekoptie. In het voorstel van het NEC wordt het zo verwoord: ‘Een Labourregering zou binnen drie maanden een vertrekregeling met de EU tot stand brengen en deze binnen zes maanden in een referendum aan de bevolking voorleggen, naast de mogelijkheid om te blijven’, terwijl in Voorstel 13 het volgende wordt gesteld: ‘De enige manier om Brexit op te lossen is door middel van een besluitvormend referendum met de mogelijkheid om in de EU te blijven, tegenover een geloofwaardige vertrekoptie, en roept de parlementsfractie van Labour op om een voorstel of een motie in het Parlement hiervoor voor te stellen of te steunen.’

Waar gaat het bij een ‘geloofwaardige vertrek-optie’ dus om? Ten eerste, dat als het gaat om een referendum met een verdedigbare tweede vraag (de Remain-optie), het onderhandelen met de EU over de minst slechte optie zinvol is. Aan de voorstanders van vertrek uit de EU binnen Labour kan worden voorgelegd dat dit het beste aanbod is en we brengen het in stemming met een Remain-optie. De alternatieven hiervoor zijn: het akkoord van May, dat al is verworpen, of een No Deal-Brexit, die een ramp zou zijn.

Er wordt geargumenteerd dat als Labour een minst slechte deal zou bedingen, ze verplicht zou zijn om dit bij een referendum aan te bevelen, maar dat is onzinnig. Het is bijvoorbeeld al heel lang de gewoonte dat in vakbonden wordt onderhandeld over een zo goed mogelijk akkoord en vervolgens wordt besloten of het akkoord door de leden wordt gesteund of dat er bij een stemming tegen wordt gestemd. Een principiële verwerping voorafgaand aan de onderhandelingen zou betekenen dat er geen onderhandelingen hoeven te worden gevoerd.

Schijn en bedrog

Het belangrijkste argument van Johnson, waarover hij het land bitter verdeelt, is dat er in het Parlement een samenzwering is geweest om de Brexit-stemming een halt toe te roepen. De realiteit is echter dat Cameron het referendum van 2016 is ingegaan zonder enig idee wat voor Brexit hij zou voorstellen als de stemming zo zou verlopen. Zo zeker was hij van het winnen van een Remain-stem dat het niet eens een punt van discussie in de regering was. Het was ambtenaren zelfs verboden om erover te discussiëren.

Zet dit tegenover de aanpak van de SNP bij het onafhankelijkheidsreferendum in Schotland. Ze publiceerden ruim voor de stemming een boek waarin precies werd aangegeven wat voor onafhankelijk Schotland ze wilden. Afgezien van de arrogantie van de Torries dat ze dachten te gaan winnen, was er een zeer goede reden voor het standpunt van Cameron, namelijk dat de Tory Party fundamenteel verdeeld was over de kwestie en dat ze zou scheuren zodra ze specifieke zaken bespraken.

Hetzelfde was het geval met de Brexiteers. Zij voerden een massaal gefinancierde campagne, maar ze hadden nooit een ander manifest dan de cynische en oneerlijke slogan die op de zijkant van een bus was geschilderd: ‘we sturen de EU 350 miljoen pond per week, laten we in plaats daarvan onze NHS financieren’.⁽⁶⁾The Independent, 4 July 2017, “Brexit: Vote Leave chief who created £350m NHS claim on bus admits leaving EU could be ‘an error’ ”.

Cameron nam onmiddellijk ontslag toen de uitslag er lag en Theresa May ging door met dezelfde truc: we hebben een heel goed plan voor Brexit, maar we kunnen het niet bekendmaken omdat de EU er dan achter zou komen en het onze onderhandelingspositie zou ondermijnen. Hoe belachelijk kun je worden? Het idee dat je een betere deal met de EU kunt krijgen door ze in een hinderlaag te laten lopen dan door openlijk met ze te discussiëren is duidelijk een farce. Opmerkelijk genoeg wordt deze aanpak drie weken voor de deadline van 31 oktober nog steeds zonder blozen uitgedragen.

We krijgen nu van Johnson te horen dat er onderhandelingen gaande zijn, terwijl de EU benadrukt dat dit niet het geval is. Ons wordt verteld dat Groot-Brittannië een plan heeft dat alleen maar aan de EU kan worden voorgelegd tijdens de top op 16 en 17 oktober – ‘maar we kunnen niet zeggen wat het is omdat de EU erachter zou komen!’

Is er in feite helemaal geen sprake van een samenzwering. Veel parlementsleden bleven zich verzetten tegen Brexit en hebben het volste recht om dat te doen. Maar wat een meerderheid van de parlementsleden tegen de regering verenigde, was dat het steeds duidelijker werd dat Brexit niet kon worden uitgevoerd zonder schade en vernietiging. Dat was niet  voorzien toen het referendum plaatsvond.

Een van de belangrijkste aspecten hiervan is de situatie in Ierland, waar de noord-zuidgrens de buitengrens van de EU zou worden met de eis om opnieuw een harde grens tussen de twee rechtsgebieden in te voeren.

Deze grens zal nu worden ingevoerd als Groot-Brittannië op 31 oktober zonder deal de EU verlaat. Anonieme bronnen wezen er op 30 september op dat door het Verenigd Koninkrijk ‘een reeks douanekantoren, misschien wel vijf tot tien mijl van de grens verwijderd’ was voorgesteld. Johnson ontkende dit vervolgens in een interview met de BBC op 1 oktober, maar hij accepteerde duidelijk dat het concept van meer controles deel zal uitmaken van het voorstel dat hij aan Brussel voorlegt.⁽⁷⁾BBC News, 1 October 2019, “Boris Johnson: Irish customs checks will be ‘reality’ after Brexit”.

Ondertussen hebben we het hoogtepunt van de constitutionele crisis misschien nog niet gehad. Johnson blijft erop aandringen dat hij zich aan de wet zal houden, in de vorm van de Benn Act en dat hij Groot-Brittannië op 31 oktober zonder akkoord uit de EU zal halen – wat een schijnbaar onmogelijk raadsel is.

Er wordt veel gespeculeerd dat hij een manier heeft gevonden om de wet te omzeilen, maar dat niet zal onthullen. Waarschijnlijker is dat hij de wet gewoonweg zal trotseren en iedereen uit zal dagen om hem tegen te houden – wat ertoe kan leiden dat de kwestie opnieuw in het Hooggerechtshof wordt behandeld en de oppositiepartijen de controle over de agenda van het Parlement weer overnemen.

Het is onmogelijk om de toekomst te voorspellen – en niemand had kunnen voorzien waar de Britse politiek momenteel zou staan – maar het is van essentieel belang om de politieke krachten die aan het werk zijn te omschrijven om enige kans te hebben om de uiterst reactionaire koers die Johnson vaart te verslaan.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Socialist Resistance. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.