Na de door de VS gesteunde fascistische staatsgreep van Pinochet in 1973 werden in Chili in totaal zo’n 30.000 mensen vermoord of ze ‘verdwenen’. Geleidelijk aan kwam er na 17 jaar een geleide democratische overgang onder leiding van centrumrechtse en linkse partijen (de Concertacion). Dit proces heeft de fascistische militairen en bestuurders niet echt gezuiverd en veel van het tegen de arbeidersklasse gerichte neoliberale beleid en instellingen intact gelaten.

In 2019 werd de overgang op de proef gesteld door een studentenopstand die zich later naar de hele bevolking uitbreidde. De politie en het leger reageerden gewelddadig, tientallen demonstranten werden gedood en een aantal mensen verloor een oog of werd blind door rubberkogels. Een akkoord om een referendum te houden over het opstellen van een nieuwe grondwet en de covidpandemie zorgden ervoor dat de opstand afnam. De bevolking stemde massaal voor een nieuwe grondwettelijke conventie en koos vervolgens in 2021 een meerderheid van progressieve, feministische en inheemse vertegenwoordigers in die vergadering.

De presidentsverkiezingen van 21 november hebben bevestigd dat de mainstreampartijen van de Concertacion gemarginaliseerd blijven en de kracht van linkse en progressieve krachten die een meerderheid in de conventie hebben, wordt bevestigd. Nieuw is echter het succes van een verdediger van Pinochet, José Kast, als winnaar van de eerste ronde. Gabriel Boric, die in 2019 studentenleider was en vervolgens parlementslid werd, heeft slechts twee punten achterstand. Volgens de peilingen stond hij echter voor en bij alle verkiezingen sinds 1990 werd de winnaar van de eerste ronde ook in de tweede ronde de winnaar. Desondanks is het nog steeds een gok wie er uiteindelijk zal winnen, aangezien geen van de gebruikelijke mainstreampartijen de tweede ronde heeft gehaald en slechts 44 procent van de kiesgerechtigden heeft gestemd, minder dan bij vorige presidentsverkiezingen. Hoewel wordt aangenomen dat de in de VS wonende kandidaat Parisi, Kast zal steunen, is het mogelijk dat zijn stemmen, gezien de onduidelijkheid van zijn politieke opstelling, niet allemaal naar de fascist zullen gaan.

Het is van belang om te zien welke dreiging van Kast uitgaat. Hier is zijn verklaring na de stemming in El Pais van 22 november: ‘Ik ben de enige kandidaat die vrede kan garanderen, die het op kan nemen tegen de misdadigers, de delinquenten en de drugsbendes en die een einde kan maken aan het terrorisme. Gabriel Boric en de Communistische Partij willen zich aansluiten bij de terroristen en moordenaars en hebben nooit aan de kant gestaan van de slachtoffers van terrorisme en criminelen.‘

Kast staat vierkant achter het neoliberale beleid van het zogenaamde Chileense ‘wonder’, dat heeft geleid tot enorme ongelijkheid, lage lonen, geprivatiseerde pensioenen, sociale voorzieningen en onderwijs. Hij is ultrakatholiek, tegen abortusrechten, het homohuwelijk, inheemse rechten voor de Mapuche en wil in het noorden een fysieke barrière optrekken (denk aan de muur van Trump) om migranten tegen te houden. Het zal niet verbazen dat hij een fan is van de vorige Amerikaanse president Donald Trump, president Bolsonaro in Brazilië en de fascistische Vox-groep in de Spaanse staat. Hij hoopt nog vóór de tweede ronde met Sebastian Sichel (de rechtse kandidaat die 12,8 procent haalde) tot een akkoord te komen. De laatste heeft al gezegd dat hij niet op de uiterst-linkse Boric kan stemmen en is bereid om met Kast te praten.

Het is duidelijk dat zowel de repressieve reactie van de staat op de mobilisaties van 2019 als de manier waarop kapitalistische extreme ongelijkheid criminaliteit in de hand werkt, Kast een basis verschaft om zich op te werpen als de verdediger van veiligheid en openbare orde. Racisme tegen de inheemse minderheid kan ook minder geradicaliseerde kiezers over de streep trekken. Net als andere hardrechtse populisten wint Kast stemmen buiten de grootstedelijke gebieden op het platteland en in kleine steden. Ook de rijken en de beter gesitueerde middenklasse vrezen het herverdelingsbeleid van Boric. Al die jaren van het Pinochet-regime en de lauwe veranderingen tijdens de overgang hebben ertoe geleid dat de sociale lagen die er in die jaren op vooruit zijn gegaan, bereid zijn om de politiek van Kast te steunen – vooral nu de traditionele centrumrechtse partijen niet langer in staat lijken om links van zich af te houden.

Het succes van Kast mag ons niet blind maken voor de doorbraak die de stemmen van Boric betekenen. Zijn beleid van meer overheidsbemoeienis met de economie, zoals het beëindigen van geprivatiseerde pensioenen, of zijn verdediging van de rechten van vrouwen, homo’s en inheemse bevolkingsgroepen zijn radicaler dan de traditionele standpunten van de centrumlinkse partijen.

Kast is een voorbeeld van sluipend fascisme dat we ook elders zien. Zoals we ook, net als bij de kandidatuur van Boric, elders in Zuid Amerika progressieve, linkse tegenstromingen zien ontstaan in verschillende landen, met verschillende gradaties van radicalisme. Net over de grens in Argentinië heeft het door trotskisten geleide Linkse Arbeidersfront (FIT) net een miljoen stemmen en vier parlementsleden gewonnen. Het is nu de derde politieke stroming in het land. In Bolivia zagen we de terugkeer van een pro-Morales regeringsteam en Lula lijkt een goede kans te maken om Bolsanaro te vervangen. De overwinning van deze nieuwe hard rechtse of fascistische stromingen is niet onvermijdelijk. In Chili vertegenwoordigt Boric een radicale tegenreactie op de opkomst van fascistisch rechts.

Boric staat voor een aantal moeilijke tactische keuzes als hij zijn steun voldoende wil uitbreiden om de tweede ronde te winnen. Hij heeft al erkend dat hij moet luisteren naar en reageren op de bezorgdheid van het publiek over geweld en onveiligheid. Het winnen van stemmen buiten de grootstedelijke gebieden moet een van de zaken zijn waaraan hij moet werken. In hoeverre moet hij onderhandelen met de christendemocraat Provoste, die heeft gezegd dat ze niet op Kast kan stemmen? Zijn er concessies die gedaan kunnen worden? Het is moeilijk om deze kwesties van hieruit te beoordelen. Een fascistisch geleide regering Kast zou het nog moeilijker maken om een socialistisch politiek alternatief te ontwikkelen. Zolang bepaalde grenzen niet worden overschreden, zou een zekere aanpassing van het beleid wel eens de moeite waard kunnen zijn om Kast een halt toe te roepen en een regering te krijgen die een begin kan maken met het terugdringen van de geprivatiseerde economie en het beschermen van de levensstandaard van de bevolking.

Tegelijkertijd is 56 procent van de kiezers in de eerste ronde niet op komen dagen. In de volkswijken van Santiago was het percentage niet-stemmers zelfs nog hoger – tot 64 procent. De traditionele linkse partijen zoals de CP en de Socialistische Partij slaagden er niet in deze mensen te mobiliseren. Het voortzetten van een radicale, dynamische campagne onder de bevolking zou genoeg van die stemmen kunnen winnen om een verschil te maken. Een ander dilemma is in hoeverre je je verkiezingscampagne richt op het opplakken van het pro-Pinochet etiket op Kast en in hoeverre je de nadruk legt op de positieve maatschappelijke veranderingen die je tot stand wilt brengen. Het is duidelijk dat Kast het voordeel heeft dat hele delen van de kapitalistische massamedia zijn eigen beschuldigingen dat Boric pro-communistisch en pro-gewelddadig is, zullen versterken.

Veel commentatoren in de Spaanstalige pers hebben gewezen op de polarisatie van de Chileense samenleving die in deze verkiezingen tot uiting komt. Het is een conflict over de richting en het model van onze huidige samenleving. Als Kast zou winnen, zou er een materieel en constitutioneel conflict ontstaan tussen de president en de waarschijnlijke uitkomst van de constitutionele conventie. Links in Chili moet een zo breed mogelijk front vormen, zowel electoraal als op de werkvloer en in de gemeenschappen, voor Boric en tegen Kast.

Als Boric wint, krijgt hij te maken met het probleem van een congres en een Hogerhuis waar de rechtse partijen en de stroming Kast zich hebben versterkt tijdens verkiezingen die gelijktijdig met de eerste ronde van de presidentsverkiezingen plaatsvonden. Bovendien weegt de omvang van de maatschappelijke crisis en de crisis onder de bevolking ook op het vermogen van de Boric-campagne om mensen te mobiliseren tegen de fascistische dreiging. De mate van sociale tweedeling en crisis kan ook het ‘law and order’-verhaal van Kast in de hand werken.

Pinochet probeerde links en de arbeidersbeweging fysiek uit te schakelen. De gematigde partijen van de democratische overgang probeerden de tegenstrijdigheden van de Chileense samenleving te verdoezelen. Uiteindelijk zal de strijd van de werkende mensen – ook in al hun verscheidenheid als vrouwen, homo’s en inheemsen – tegen een kapitalistisch systeem dat hen armer en ongezonder maakt en de planeet vernietigt, altijd weer oplaaien. Laten we hopen dat ze op 19 december een overwinning kunnen behalen.

De uitslag van de eerste ronde van de Chileense presidentsverkiezingen (tweede ronde op 19 december tussen de top twee):

José Antonio Kast, Partido Republicano de Chile: 27,9 procent 1.939.198 stemmen (fascistische sympathisant van Pinochet);

Gabriel Boric, Convergencia Social: 25,8 procent 1.792.006 stemmen (linkse voormalige studentenleider van de massaprotesten in 2019);

Franco Parisi, Partido de la Gente: 12,8 procent 891.566 stemmen (politiek onafhankelijke zakenman rechts van het midden, campagne gevoerd vanuit de VS!);

Sebastián Sichel, Evolucion Politica: 12,8 procent 885.337 stemmen (aanhanger van de huidige centrumrechtse president Pinera -traditionele centrumrechtse partij);

Yasna Provoste, Partido Democrata Christiano: 11,6 procent 807.377 stemmen (traditionele centrumpartij, die net als de partij van Pinera deel uitmaakt van het Concertacion-blok dat de democratische overgang na 1990 in goede banen heeft geleid);

Marco Enríquez-Ominami, Partido Progresista de Chile: 7,6 procent 528.839 stemmen (voortgekomen uit de socialistische partij die deel uitmaakte van de Concertacion) en

Eduardo Artés, Union Patriotica: 1,5 procent 102.069 stemmen (Communistische Partij van Chili die ook voorstander is van Boric).

Niet-stemmers: 56 procent.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Anti-Capitalist Resistance. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.