CO2 taks, een nauwelijks te verkopen bedrog

De CO2 taks is antisociaal bedrog. In de eerste plaats omdat die taks onafhankelijk is van het inkomen, wat principieel onrechtvaardig is. De taks houdt ook geen rekening met het feit dat bevoorrechte groepen zich gemakkelijker technologieën met laag koolstofgehalte kunnen permitteren. Ze hebben ook meer financiële middelen en beschikken over meer informatie hierrond. De gewone mensen hebben dit natuurlijk door. Het antisociale karakter van de CO2 taks lag in Frankrijk aan de basis van de gele hesjes beweging. Sarkozy had enkele jaren eerder een plan voor zo’n taks al moeten opgeven. De ecotaksen, ingevoerd tijdens de regeringsdeelname van de Groenen in 1993, waren zodanig gehaat dat de regering Di Rupo ze 19 jaar later moest afschaffen.

Maar toch wint het idee veld. Zogezegd omwille van het klimaat hebben de meeste multinationals    (ook de oliesector)  en kapitalistische groepen en instellingen op de COP21 in Parijs, gepleit voor een prijs op koolstof. British Columbia (Canada), Noorwegen en Zweden hebben al enkele jaren een CO2 taks, ze komt er volgend jaar ook in Luxemburg, Duitsland en Nederland. De Europese Commissie wil die beweging versnellen. Maar hangt het redden van het klimaat wel af van een prijs op koolstof door bijvoorbeeld een CO2 taks? Dat is wat men ons wil doen geloven, maar het is niet waar: de CO2 taks is een valse oplossing voor het klimaatprobleem.

Om één kans op twee te hebben dat we beneden de 1,5°C opwarming blijven, moet de CO2 uitstoot volgens het IPCC  op wereldvlak tegen 2030 met 55% dalen en met minstens 65% in de ontwikkelde landen. Om dit te halen via een verhoging van de koolstofprijs, zou die in bepaalde sectoren, onder meer in de luchtvaart, tot meerdere honderden dollars per ton moeten stijgen. Dat is natuurlijk niet te verzoenen met de rentabiliteit van het kapitaal – niet alleen in de sector van de fossielen, maar in de kapitalistische economie als geheel. Zij hangt voor 80% afhangt van fossiele brandstof. Noorwegen dat vaak als voorbeeld wordt vermeld heeft een taks van 40 Euro per ton ingevoerd, dat geeft een idee… Alle verklaringen ten gunste van een CO2 taks hebben met dezelfde tegenspraak te maken: enerzijds moet de prijs van CO2 uitstoot zeer sterk stijgen om het klimaat te redden, maar anderzijds zijn de voorgestelde prijsstijgingen totaal onvoldoende. Men kan zich dus afvragen waarvoor die CO2 taks dan wel dient.

In het kader van Europa

Nemen we het geval van de EU. Die heeft de voorbije jaren emissiequota opgesteld, ze werden gratis en zelfs meer dan nodig uitgedeeld aan de bedrijven van de grote economische sectoren. Die konden hun overschot aan quota doorverkopen aan de markt voor koolstof. Zo kon een systeem van externaliseren van de vermindering van de uitstoot ontstaan: de vermindering van de uitstoot werd vervangen door “schone investeringen” in landen van het Zuiden. Dat noemt men het Europees Systeem voor Emissiehandel ETS (European Union Emissions Trading System). Het levert de bedrijven pijnloze middelen om hun uitstoot te verminderen (of liever doen alsof ze die verminderen). Heel die ingewikkelde klimaat politiek dient de belangen van de nieuwe groeimarkt van de toekomstige groene technologieën.

Op deze markt woedt een hevige concurrentie met China en de VS. Tegelijkertijd wil de publieke opinie dat het klimaat wordt gered. De klimaatplannen van de EU worden dus ambitieuzer: 55% daling van de uitstoot tegen 2030, koolstof neutraal zijn in 2050. Zo moet technologische innovatie worden voortgetrokken met behoud van de consensus bij de bevolking. Noteer hierbij ook dat de doelstelling voor 2030 niet volstaat, ze moet eigenlijk 65% zijn. Bovendien gaat het om het verminderen van de “netto” uitstoot. Wat betekent dat? Dat een deel van de uitstoot kan gecompenseerd worden door bomen aan te planten en CO2 onderaards op te bergen ⁽¹⁾CCS – Carbon Capture and Sequestration. Het gaat hier om schijnoplossingen omdat bomen slechts tijdelijk CO2 absorberen en omdat er geen enkele zekerheid bestaat dat het CO2 niet uit de ondergrondse lagen zal vrijkomen. ⁽²⁾Aanplanting van bomen in het globale Zuiden maken van de arme landen CO2 afvalbakken voor de rijke landen, dat neokoloniaal aspect hier even terzijde. Waarom kiest men voor deze schijnoplossingen? Omdat men op die manier de enige echte oplossing kan ontwijken: structurele maatregelen nemen om minder te produceren, minder te transporteren en meer onderling te delen, maatregelen die tegengesteld zijn aan de kapitalistische logica waarop heel het beleid van de EU is gericht.

En wat dan met die CO2 taks? Met een politiek van quota en van schijnoplossingen halen we de 55% “netto” vermindering niet. Maar men wil geen dwangmaatregelen opleggen aan de grote industriële sectoren, dus richt de regering zich op de rest van de maatschappij. Daar komt dan de CO2 taks: ze zal de sectoren buiten het ETS treffen, namelijk de bouw, het vervoer, de landbouw en de afvalsector. Bedrijven van die sectoren zullen de taks betalen en die dan voor een groot deel doorrekenen aan de gezinnen. Het doel is uiteindelijk om de mensen individueel te dwingen “hun gedrag te wijzigen”. Dat houdt ook in dat men de mensen kan controleren en wie tegenstribbelt kan bestraffen. In deze neoliberale aanpak houdt men geen rekening (of men doet alsof) met het feit dat sommigen wel en anderen niet de middelen hebben te investeren in “laag koolstofgehalte” technologieën. Kortom, de taks heeft niet tot doel het klimaat te redden maar wel het productivisme van de bedrijven en de consumptie door de rijken. Dit kan de klimaatcatastrofe veroorzaakt door dat productivisme en die consumptie enigszins afzwakken. ⁽³⁾de koolstoftaks die Sarkozy probeerde in te voeren in 2013 toont dit duidelijk: eerst was het 30 €/t, dan werd het 17 €t. Dat werd afgewezen door het Grondwettelijk Hof omdat de meest vervuilende industrieën waren vrijgesteld!.

Spreek vooral niet over “taks”

Het programma van de nieuwe Belgische regering moet in dat kader gezien worden. De Vivaldi-coalitie zou voorzien in “een fiscaal instrument” om “het gebruik van fossiele brandstof zoveel mogelijk te ontmoedigen” via “het signaal van de prijzen”. In de Kamer verklaarde Zakia Khattabi, minister van omgeving, dat ze “binnen de regering het initiatief zou nemen met concrete voorstellen om onmiddellijk een dergelijke tarifering in te voeren”. Dat veroorzaakte heel wat opschudding. De N-VA haalde grof geschut boven, de PVDA klaagde over een “antisociale ecotaks” tegen “de armen” en de partners van de Groenen binnen de meerderheidscoalitie stormden naar de televisiecamera’s om zich te distantiëren van Khattabi. Er geen sprake van het invoeren van een nieuwe taks, het regeringsprogramma zegt hier niets over.

Letterlijk is dat juist. De bijbel van de regering vermijdt zorgvuldig de term “taks” et “ecotaks”, beide zijn taboe. Maar we moeten niet rond de pot draaien, “een fiscaal instrument om bepaalde gewoontes te ontmoedigen via het signaal van de prijs” dat is gewoon de definitie van een “ecotaks”! Waarom al dit gedoe? Het antwoord is simpel: alle regeringspartners zijn voor de maatregel maar ze hebben allen schrik dat hen “antisociale” neigingen zouden worden toegeschreven. De krant Le Soir citeert een expert die er eerlijk voor uit komt: “men moet de term taks vermijden” zo raadt hij aan. Het debat moet verpakt worden in de juiste woorden.

En de werkende mensen zullen belazerd worden

De regeringspartijen zijn het eens over drie dingen: er moet een taks komen; men moet de indruk geven dat deze taks geen echte taks is maar een noodzakelijk “instrument” om het klimaat te redden en men moet niets zeggen over dit “instrument” voordat het netjes verpakt is. Waarin wordt dat dan verpakt? In “sociale rechtvaardigheid” natuurlijk! Het probleem is wel dat “sociale rechtvaardigheid” – de echte dan – niet te rijmen valt met neoliberalisme. En probleem binnen het probleem is dat de MR, de PS, de christendemocraten en Groen/Ecolo dat neoliberalisme bij een zeer divers kiespubliek verdedigen. Daarom moet de Vivaldi regering een moeilijke evenwichtsoefening realiseren: “”het fiscaal instrument” zal “budgettair neutraal” zijn, de inkomsten ervan “zullen aan de bevolking en aan de bedrijven worden teruggegeven”, men zal er over waken dat “de concurrentiepositie van de bedrijven en de koopkracht van de gezinnen worden gevrijwaard” en, indien nodig, dat er “een correctie” wordt doorgevoerd op sociaal en territoriaal vlak”. Een typisch Belgisch compromis dus.

Zakia Khattabi maakte niet de fout dat ze het regeringsprogramma te buiten ging. Maar wel dat ze haar partij (Ecolo) had geprofileerd met dit “fiscaal instrument” in een veel te groene verpakking. In haar politiek nota schrijft de minister het volgende: “Een belastinghervorming resoluut gericht op de groene transitie en het verwezenlijken van de klimaat doelstellingen, is belangrijk.  Tijdens de voorgaande legislatuur werden er belangrijke voorbereidende stappen gezet om een prijs voor koolstof vast te leggen. Binnen de regering zal ik het initiatief nemen tot concrete voorstellen voor het onmiddellijk invoeren van tarieven in de sectoren buiten het ETS. Dat zal gebeuren samen met de nodige begeleidende maatregelen die de sociale rechtvaardigheid ervan verzekeren.”

De verontwaardigde reacties van de andere tenoren van de meerderheid op deze verklaring, zijn uitgesproken politiek opportunistisch. Hier komt de eerste prijs zoals gewoonlijk toe aan de voorzitter van de MR. ”Er komt geen koolstoftaks” zegt hij vanuit de hoogte? O ja? “Er moet een CO2 taks komen” verklaart op datzelfde moment zijn kameraad Pierre Wunsch (verwant MR). En de directeur van de Nationale Bank voegt er nog aan toe: “De ecologisten hebben de moed gehad het te zeggen, vandaag durven ze er minder over spreken. Maar de meeste economen gaan akkoord. “Zonder CO2 taks zal het niet lukken” (om koolstofneutraal te worden, DT). Wat is het nu???

Niet het systeem maar het individueel gedrag veranderen

We moeten goed weten wat de uitspraak van Mevr. Khattabi betekent: er zal een “fiscaal instrument” ingevoerd worden “in de sectoren die buiten de ETS vallen”.  De energieplannen van de regering maken duidelijk wat de antisociale en antiklimaat gevolgen hiervan zijn. Men weet dat de regering de kernuitstap in 2025 zoals voorzien, wil doorvoeren. Oké, maar wanneer hernieuwbare energie onvoldoende oplevert zal de regering Doel en Tihange vervangen door gasgestookte centrales. Om de bevoorrading veilig te stellen biedt de coalitie een aanmoediging van 600 tot 800 miljoen per jaar aan de elektriciteitsproducenten opdat ze zouden investeren in die intermitterende centrales. Maar die centrales behoren tot het ETS systeem en zullen dus geen CO2 taks betalen. Ze zullen wel de CO2-uitstoot verhogen. Engie-Electrabel dat er alles aan doet om het grootste deel van die markt binnen te rijven, betaalt sinds 2017 geen cent belasting ⁽⁴⁾dankzij het systeem van fictieve fiscale latentie. Sociale en klimaat oplichting ten top gedreven … en met de kernuitstap als troostprijs voor de groene kiezers.

Met het “fiscaal instrument” wordt de slogan “system change, not climate change” veranderd in “verander je individueel gedrag, niet het systeem”. Dat is grof bedrog. Hoe zal de regering dit verdedigen? Hoe zal ze een revolte zoals die van de gele hesjes vermijden van al die mensen die niet de middelen hebben om ecologisch correct te leven? Het regeringsprogramma heeft het over « een fiscaal instrument dat budgettair neutraal is », de inkomsten ervan zouden “teruggestort worden aan de bevolking en aan de bedrijven”. Er zijn precedenten hiervan. Zo heeft de liberale partij in British Columbia een CO2 taks van 10 Canadese dollar per ton doorgevoerd. In 2012 werd dat 30 dollar, het bedrag is niet verder gestegen. Het bedrag werd teruggegeven aan de armste gezinnen en (meer dan 50%!) aan de bedrijven onder de vorm van belastingverlagingen. In British Columbia bestaat er geen ETS systeem. Over heel die periode zou de uitstoot met 5 tot 15% zijn gedaald, een resultaat dat gelijkloopt aan dat van het ETS in Europa. Het is dus mogelijk dat de regering zich inspireert op dit liberaal-sociaal-groen voorbeeld voor haar taks (pardon “fiscaal instrument”). Veel neoliberalisme, een beetje liefdadigheid, een beetje ecologie en veel oogverblinding. ⁽⁵⁾Het systeem dat de Brusselse regering voorstelt voor een wegentol wil de koolstofprijs laten variëren naargelang het vermogen van de motor, dat is een gelijksoortig bedrog. We komen hierop terug.

Wij roepen op tot verzet tegen een CO2 taks en tegen groen kapitalisme. Voor een ecosocialistisch beleid dat echt sociaal en echt ecologisch is!