COP23: van kloof naar afgrond

Van Bonn naar Katowice

De drieëntwintigste klimaattop, vollediger Conference of the Parties (COP23) in het kader van de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) werd onlangs beëindigd in Bonn, in Duitsland. Het betrof een tussentijdse bijeenkomst tussen de COP21 in Parijs in 2015 en de COP24 die plaats zal vinden in Katowice (Polen) in 2018. Zoals we weten, leidde Parijs tot een zogenaamd “historisch” akkoord over de niet te overschrijden opwarming tegen het einde van de eeuw (ten opzichte van het pre-industriële tijdperk): “zeker onder de 2°C blijven en de inspanningen verderzetten om 1,5°C niet te overschrijden”.

Katowice zal een belangrijkere mijlpaal zijn dan Bonn: de ondertekenende staten zullen moeten zeggen hoe en in welke mate ze hun ambities zullen vergroten om de kloof te dichten tussen enerzijds hun uitstootreductie van broeikasgassen zoals voorzien in hun nationale “klimaatplannen” en anderzijds de afname die globaal gezien nodig zou zijn om de mondiale doelstellingen die in Parijs op papier werden vastgelegd, te behalen. België heeft van zijn kant geen klimaatplan dat die naam waardig is.

De emissiekloof dichten

De Verenigde Naties besteden elk jaar een bijzonder rapport aan de uitdaging van de “emissiekloof”. Volgens de editie van 2017 (Emissions Gap Report 2017), is de kloof “van een alarmerende omvang”. Dat is het minste wat we kunnen zeggen: de klimaatplannen (of “Nationaal vastgelegde bijdragen” – NVB) van de staten vertegenwoordigen slechts een derde van de uitstoot – verminderingen die nodig zijn om de temperatuurstijging onder 2°C te houden… en (maar het rapport vermeldt dit niet) minder dan een kwart van de reducties die nodig zijn om onder 1,5°C te blijven.

De klok tikt echter en de termijnen worden steeds nauwer. Het rapport wijst erop dat: “Indien de emissiekloof niet gedicht is in 2030, is het erg onwaarschijnlijk dat de doelstelling om 2°C niet te overstijgen, kan behaald worden. Zelfs indien de huidige NVB volledig uitgevoerd werden, zou het koolstofbudget voor 2°C voor 80% opgebruikt zijn in 2030. Op basis van huidige schattingen van het koolstofbudget, zou het koolstofbudget voor 1,5°C reeds tegen 2030 opgebruikt zijn”. ⁽¹⁾De wereldwijde uitstoot van CO2 is bijna 40 gigaton/jaar, de gecumuleerde uitstoot van alle broeikasgassen iets meer dan 50 Gton/jaar. Volgens het vijfde rapport van het IPCC, zijn de koolstofbudgetten voor 2°C en 1,5°C (65% waarschijnlijkheid) 1500 Gton en 800 Gton voor de periode 2011-2100.

Ter herinnering, het “koolstofbudget” is de hoeveelheid koolstof die nog in de atmosfeer kan worden gestuurd met een waarschijnlijkheid X om een verhoging met Y°C niet te overschrijden tegen het einde van de eeuw. De waarschijnlijkheid bij de koolstofbudgetten van 2°C en van 1,5°C, zoals vastgesteld in het Emissions Gap Report 2017, is 65%. (Tussen haakjes: dat is weinig. Wat doet u wanneer men u zegt dat het vliegtuig waar u instapt 65% kans heeft om niet tijdens de vlucht te ontploffen?)

Laat ons terugkeren naar de vraag van de termijnen. Opdat de kloof zou gedicht zijn tegen 2030, is het nodig dat de maatregelen ten laatste tegen 2020 – binnen drie jaar – genomen worden en dat ze de in de NVB voorziene uitstootreductie verdrievoudigen. Het jaar 2020 is het eerste moment dat door Parijs voorzien werd om de NVB aan te passen om de kloof te dichten.

Om deze cruciale onderhandelingen voor te bereiden, hebben de regeringen een proces met als naam “facilitative dialogue” voorzien dat aanvat in 2018. Het rapport van de Verenigde Naties over de kloof, zwart op wit: “De faciliterende dialoog et de herziening 2020 van de NVB zijn de laatste kans om de emissiekloof te dichten tegen 2030.”

“De laatste kans om de kloof te dichten” betekent wel degelijk: de laatste kans om onder de 2°C opwarming tegen het einde van de eeuw te blijven. Ter herinnering, een opwarming van 2°C betekent zeer waarschijnlijk – en onomkeerbaar – een verhoging van de zeespiegel van de oceanen met ongeveer 4,5 meter…

Gezien de omvang van de te leveren inspanningen om in lijn te zijn met de doelstellingen van Parijs en de extreem korte termijn waarin deze inspanningen beslist en effectief toegepast moeten worden, dient men niet over een kloof, maar over een afgrond te spreken.

Is het mogelijk om de kloof te dichten – om niet in de afgrond te vallen? Eens te meer is het antwoord op deze vraag dubbel: technisch gezien, ja. In het kader van het kapitalistisch productivisme, nee.

Vijfentwintig jaar na Rio

Het kaderverdrag van de Verenigde Naties over de klimaatveranderingen, aangenomen in 1990 in Rio, stelde als doelstelling om een “gevaarlijk niveau” van opwarming niet te overschrijden. Vijfentwintig jaar en eenentwintig COPs bleken nodig om cijfers te plakken op dit gevaarlijk niveau: 2°C niet overschrijden en “de inspanningen (sic) verderzetten om 1,5°C niet te overstijgen”.

Gezien deze traagheid moet men naïef of zeer optimistisch zijn om te denken dat twee jaar nu zullen volstaan opdat de regeringen van de wereld een akkoord zullen vinden over de te nemen maatregelen om hun inspanningen te verdrievoudigen om de doelstelling van 2°C na te komen, en te verviervoudigen om die van 1,5°C na te komen (die in feite absoluut moeten worden behaald).

Vijfentwintig jaar na Rio blijven de mondiale emissies inderdaad toenemen. Ze nemen weliswaar licht toe (0,9%, 0,2% en 0,5% voor respectievelijk 2014, 2015 en 2016)… maar ze nemen toe… terwijl ze zeer sterk en zeer snel zouden moeten afnemen!

De terugtrekking van de VS

Het is zeker positief dat de Verenigde Staten enerzijds politiek erg geïsoleerd zijn inzake de klimaatkwestie en anderzijds dat bepaalde Staten van de Unie (Californië voorop) openlijk Trump en zijn kliek van klimaatcriminelen uitdagen. Dit belet echter niet dat de Amerikaanse terugtrekking niet weegt op de onderhandelingen.

Deze terugtrekking gaat het nog moeilijker maken om de kloof te dichten. De nationaal vastgelegde Bijdrage van de VS betrof een belofte van uitstootvermindering ter hoogte van 2 gigaton CO2. Deze 2 Gton komen overeen met 20% van de zeer ontoereikende inspanning die de NVB in hun geheel innemen. Bijgevolg dienen ze te worden toegevoegd aan de te nemen maatregelen in de komende drie jaar.

Er moet tevens te worden opgemerkt dat de VS zich terugtrekken zonder zich daadwerkelijk terug te trekken: aanwezig in Bonn, zijn ze – zoals onder Obama – resoluut op de rem gaan staan voor het Green Climate Fund. Ter herinnering: honderd miljard dollar per jaar die de ontwikkelde landen overeen kwamen om ter beschikking te stellen van het Zuiden vanaf 2020, voor de aanpassing aan en de verlichting van de gevolgen van de klimaatverandering waarvan de rijke landen de voornaamste verantwoordelijken zijn en de arme landen de voornaamste slachtoffers.

Over dit groen fonds werd beslist op de COP16 in Cancún in 2010, maar de doelstelling van honderd miljard is erg ver van te worden behaald (dit is een eufemisme). Gebruik makend van de gelegenheid, hebben andere landen – de Europese Unie in het bijzonder – de Amerikaanse houding aangegrepen om te vermijden te moeten antwoorden op de concrete vragen van de landen van het Zuiden en de ngo’s: hoeveel geld? Wanneer? In welke vorm (giften of leningen)?

Naar de afgrond?

De waarheid is dat, COP na COP, het globale kapitalisme de mensheid doet naderen bij de afgrond. Tegenover deze angstwekkende situatie, probeert men ons gerust te stellen met cijfers over de stijging van het aandeel hernieuwbare energie in de “energetische mix”. Deze toename is inderdaad zeer snel, en ze zal zich doorzetten in de volgende jaren want de elektriciteit geproduceerd door hernieuwbare energiebronnen is vandaag globaal gezien minder duur dan de energie geproduceerd door de verbranding van fossiele brandstoffen.

Deze geruststellende boodschappen leiden ons echter in de fout want de indicator die in rekenschap moeten gebracht worden, is het verlagen van de uitstoot, niet de stijging van het aandeel hernieuwbare energie. Echter, wanneer men de groei niet in vraag stelt, en dus de drang naar winst, kan het aandeel hernieuwbare energiebronnen parallel stijgen met de stijging van de uitstoot van broeikasgassen, en dat is precies wat de laatste vijftien jaar aan het gebeuren is.

Hoe pakt het kapitalisme dit enorme probleem aan? Voor Trump en de criminelen van zijn soort, stelt de vraag zich niet: de komende catastrofe is oftewel natuurlijk, oftewel een straf die God toebrengt aan de mensheid voor zijn verdorven moraal. Laat ons bidden, mijn broeders… En, in de twee gevallen, ongeluk voor de armen!

Maar de anderen, de woordvoerders van het kapitaal die zich niet verstoppen achter het klimaat – negationisme, zij die weten dat de dreiging reëel en verschrikkelijk is en dat de catastrofe reeds aan de gang is, wat zullen zij doen om de uitdaging aan te gaan? Wat zullen zij doen wanneer ze zullen vaststellen dat het onmogelijk is om de kloof te dichten omdat het kapitalisme niet mogelijk is zonder groei? Ze zullen hun toevlucht zoeken in geo – engineering in de hoop om alsnog te vermijden om in de afgrond te vallen.

Wat met de technologieën voor negatieve emissies?

Belangrijk feit: voor de eerste keer bevat het rapport van de Verenigde Naties over de emissiekloof een hoofdstuk over de technologieën voor negatieve emissies, anders gezegd de technologieën die toelaten om koolstof uit de atmosfeer te halen “in het geval dat” de maatregelen voor de afname van de uitstoot onvoldoende zouden blijven zijn om de 2°C-1,5°C te behalen. Het is steeds duidelijker dat het voorbehoud “in het geval dat” een stijlformule is om te vermijden de brutale waarheid te ontbloten: ondanks alle technische en wetenschappelijke middelen, gaat de mensheid naar een catastrofe door de winstdrang die wordt opgelegd door een minderheid van de bevolking.

Maar laat ons terugkomen op de technologieën voor negatieve emissies. Sommige van deze technologieën zijn tovenaarsleerlingen waardig. Dit is in het bijzonder het geval van de bio-energie met de opvang en opslag van koolstof (BECCS), anders gezegd het opwekken van elektriciteit door de verbranding van biomassa en de vervanging van fossiele brandstoffen, met de opvang van CO2 en de geologische opslag ervan.

Opdat de BECCS een vermeldenswaardige klimaatimpact zou hebben, zijn enorme hoeveelheden water (3% van het zoetwater dat vandaag voor menselijke doeleinden gebruikt wordt) en zeer grote oppervlakten voor industriële energiegewassen nodig. Het is duidelijk kiezen tussen pest en cholera: of een concurrentie met de productie van voeding, of een verschrikkelijke vernietiging van de biodiversiteit (ik wil zeggen: nog verschrikkelijkere). Of beiden tegelijk.

Men zegt ons dat andere technologieën zacht zijn: bebossing, herbebossing, beheer van de bodems met het oog op de opslag van koolstof, herstel van vochtige gebieden, mangrovebossen, enz. Dat klopt, ze zijn op zich zacht. De ervaring leert echter dat deze op zich zachte technologieën sociaal zeer zware gevolgen kunnen hebben wanneer ze worden aangevoerd door de zoektocht naar winstmaximalisatie et de uitbreiding van markten. De kapitalistische logica toont reeds hoe inheemse volkeren van het woud afgesneden worden in naam van het klimaat (REDD, REDD+, enz.). Dit kan zich enkel doorzetten in het kader van de uitbreiding onder kapitalistisch beheer van de “zachte” technologieën voor negatieve emissies.

Kapitalisme of ecosocialisme

In het kapitalistisch kader zullen de zachte technologieën niet volstaan. Ze zouden kunnen volstaan, maar zullen niet volstaan in dit kader want ze zijn vanuit een kapitalistisch oogpunt minder interessant dan de BECCS. Inderdaad, de BECCS bieden markten aan de zware industrie en laten het kapitaal toe een dubbele operatie te volbrengen: enerzijds elektriciteit verkopen en anderzijds zich door de gemeenschap laten betalen om CO2 uit de atmosfeer te halen.

Interessant in dat opzicht: we leren bij het omdraaien van een paragraaf uit het Emissions Gap Report 2017 dat het zeker mogelijk is om onder 2°C opwarming te blijven zonder toevlucht te zoeken tot bio-energie met opvang en opslag van koolstof. Waarom zetten 90% van de transitiescenario’s die door wetenschappers werden opgesteld dan in op de inzet van deze technologie? Omdat de meerderheid van de wetenschappers die aan de scenario’s werken menen dat de wet van de winst een natuurwet is, even onvermijdelijk als de wet van de zwaartekracht.

Er valt niets, helemaal niets, te verwachten van de onderhandelaars van de COPs. Hun rustgevende en zelfvoldane verhaaltjes zijn er enkel op gericht om de bevolkingen in slaap te wiegen. De redding van het klimaat in solidariteit hangt enkel af van onze mogelijkheid om te strijden en, door onze strijden, de basis te leggen van een alternatieve sociale logica die verschillend is van die van de winst: de logica van de voldoening van democratisch bepaalde basisnoden, met respect voor de ecologische grenzen. De productivistische dynamiek van het kapitaal drijft ons nogal duidelijk in die richting.