De automobielindustrie is in maart op enkele dagen tijd volledig tot stilstand gekomen. Eind maart zijn er al meer dan 1,2 miljoen auto’s minder geproduceerd. Ook de luchtvaart ligt plat. Vorig jaar namen 4,5 miljard mensen een vliegtuig, goed voor 46,8 miljoen vluchten, ook hier is sprake van een quasi stilstand.

Dat alles is het gevolg van een wereldwijde verspreiding van het SARS-CoV-2 virus dat de oorzaak is van een nieuwe ziekte die Covid-19 wordt genoemd.

Virussen

Op dit moment raast het virus door de menselijke populatie die nog nooit in contact was met het virus en dus geen weerstand hiertegen heeft kunnen opbouwen. Het Sars-CoV-2 is een virusziekte die, zoals ebola, aids, vogelgriep en varkenspest door dieren op de mens worden overgedragen. In het wild is de gastheer van het nieuwe SARS virus waarschijnlijk een vleermuizen soort. De illegale handel in wilde dieren ligt hoogstwaarschijnlijk aan de oorsprong van deze uitbraak.

De Spaanse griep werd veroorzaakt door het griepvirus H1N1 en veroorzaakte tussen de 20 en de 40 miljoen doden in 1918. Andere griepvirussen volgden: de “Aziatische griep” van 1957 en 1958 veroorzaakte 1 miljoen doden en door de epidemie van Hongkonggriep (H3N2) vielen er 750.000 doden. Het griepvirus (oorspronkelijk werd het virus van varkenspest genoemd) dat in Mexico de industriële varkenskweek teisterde in 2009 en zich razendsnel in Noord-Amerika maar ook in Azië en Europa verspreidde, had in 2009 in totaal 17.483 wereldwijd bevestigde sterfgevallen veroorzaakt maar dit griepvirus was in de meeste gevallen niet dodelijk voor mensen.

Tussen 1959 en 2003 is twintigmaal een epidemie opgetreden van vogelpest of vogelgriep in heel de wereld. Later werden nieuwe varianten van vogelpest gevonden zowel bij wilde (trek)vogels als op vogels van pluimveebedrijven met kippen, eenden of kalkoenen. In 2015 waren op 30 mei in de USA al 43 miljoen vogels gestorven of gedood wegens vogelpest en eind november 2016 werd de virus variant H5N8 gevonden in Nederland. Daarnaast is er een virus dat varkens infecteert, het komt normaal voor in wilde populaties van varkensachtigen en heeft zich vanaf 2007 vanuit Afrika verspreid in de populaties van gekweekte varkens, eerst in Georgië, Rusland, Polen enz. en later ook in China. In 2018 besliste de Chinese overheid 38.000 varkens te doden en op te ruimen. China is de grootste varkensproducent ter wereld met zowat de helft van de wereldproductie.

SARS wordt door een heel anders virus veroorzaakt als het griepvirus. Een eerste epidemie had plaats in 2002-2004. Wereldwijd werden meer dan 8000 mensen besmet en stierven er minstens 774. De WHO waarschuwde sinds dien herhaaldelijk voor een nieuwe dodelijke uitbraak en benadrukte het belang van research en de ontwikkeling van vaccins overal ter wereld. Daar is echter weinig van in huis gekomen …

Wat experts vreesden, een wereldwijde pandemie door een nieuw virus is nu werkelijkheid geworden. Na China hebben de regeringen in West-Europa, de VS en nu ook Rusland maatregelen genomen. Voordien moesten er eerst duizenden mensen besmet worden en onnoemlijk vele bejaarden sterven. Uitschieters zijn Italië en Spanje, toevallig landen waar zeer sterke besparingen in de gezondheidssector werden getroffen zeker na de financiële crisis van 2008. Opmerkelijk is dat rechtse en populistische leiders zoals Trump, Bolsonaro en Boris Johnson eerst de crisis minimaliseerden om vooral de industrie verder te laten draaien. Hun ontkenning van de ernst van de situatie steunt op dezelfde ontkenningsmechanismen als die waarmee ze de klimaatcrisis ontkennen of minimaliseren.

Diepere oorzaken

De diepere oorzaak van deze pandemie moet gezocht worden in een aantal kenmerken van de neoliberale globalisering die ook nu nergens fundamenteel wordt in vraag gesteld!

Eerst is er het contact tussen virussen uit het wild met mensen. Dat kan gebeuren door de niet gereguleerde verkoop van dieren uit het wild ( vleermuizen in China, allerlei bushmeat in Afrika) door overdracht van virussen op mensen door de vernieling van natuurlijke ecosystemen zoals in Zuid-Amerika, in het geval van het Zikavirus. De grootschalige vernieling van tropische wouden en de ongebreidelde groei van megasteden in vele Derde Wereld landen vergroot de kans op nieuwe virusziekten bij mensen die in krottenwijken zonder gezondheidszorg en hygiëne moeten leven.

Dan zijn er de groei van het aantal vliegtuigreizen waardoor virussen aan een nooit geziene snelheid wereldwijd mensen kunnen besmetten. Het is geen toeval dat bijvoorbeeld Belgen die op skivakantie waren in Noord-Italië, het SARS-CoV-2 hebben meegebracht na de krokusvakantie. Op dit moment worden nieuwe besmettingen in Zuid-Korea en China vastgesteld, ze worden “ingevoerd” door mensen die uit het buitenland terugkeerden.

De industriële landbouw met intensieve veeteelt, en met plantages die de plaats innemen van natuurlijke ecosystemen is ook een belangrijke factor om de opeenvolging van epidemieën te verklaren.

De neoliberale politiek van globalisering heeft sinds de jaren Reagan en Thatcher systematisch gemikt op deregulering en privatisering. Zo was de gekke koeien-ziekte in Groot-Brittannië direct het gevolg van de deregulering in de sector van dierenvoeding door Margaret Thatcher in 2000. De huidige sanitaire crisis toont duidelijk dat gezondheid geen recht is maar een winstgevende sector van het kapitalisme. Privatisering van ziekenhuizen met besparing op beschikbare bedden en op personeel, afbouw van publieke onderzoeksinstellingen, prioriteit aan de meest winstgevende activiteiten in de farmaceutische nijverheid, met deze gevolgen van de alleenzaligmakende markt worden we nu geconfronteerd. In alle landen van het “rijke” westen werd de productie van medisch materiaal verhuisd naar lageloonlanden in het bijzonder naar China. Daardoor is er nu een schrijnend tekort aan mondmaskers en ander beschermingsmateriaal voor de verpleegkundigen.

Hoe verder na de pandemie?

Natuurlijk barst nu de discussie los over wat er moet gebeuren en hoe we na deze crisis opnieuw het maatschappelijk leven gaan inrichten. Een intelligente stem van de bourgeoisie konden we op 3 april lezen in de Financial Times: “Er moeten radicale hervormingen komen. De politiek van de voorbije vier decennia moet omgekeerd worden. De overheid moet een grotere rol krijgen in de economie. Ze moet openbare diensten en openbare dienstverlening niet langer zien als onkosten maar als investeringen. Ze moet middelen zoeken om arbeid minder precair en onzeker te maken. Herverdeling staat opnieuw op de agenda. De privileges van de rijken zullen herbekeken worden. Politieke maatregelen die nog maar onlangs voor gek verklaard werden, zoals een vermogensbelasting, zullen in de pijplijn komen.”

Zo’n radicale uitweg uit deze crisis zal er zeker niet gemakkelijk komen. Maar ook een dergelijke weg zal geen duurzame oplossing bieden! Zolang we de motor van dit kapitalistisch systeem niet in heel zijn complexiteit niet afbreken, zal er niets ten gronde veranderen.

Er is een globaal plan nodig voor een diepgaande hervorming van de landbouw: opnieuw lokale productie bevorderen, gediversifieerde landbouwbedrijven op basis van ecologische principes zonder pesticiden of kunstmest, en met korte ketens tussen producent en consument moeten alle steun krijgen. De hele agrochemische sector moeten worden ontmanteld, ook dus de technologie van de landbouw. De biodiversiteit moet kunnen herstellen door een beleid dat alle ecosystemen die nog bestaan beschermt en uitbreidt, door opnieuw ecosystemen aan de leggen en leefbaar te maken.

Natuurlijk moet de prioriteit van de begrotingen en van het regeringsbeleid nu gaan naar een heropbouw van de gezondheidssystemen en de opbouw van sociale zekerheid voor iedereen.

Het productivisme dat ons voortdurend aanzet tot consumptie en dat ons meer en meer alleen nog maar wegwerpproducten levert, moet betwist worden. Vandaag zien we dat dit helemaal niet de bedoeling is: aankopen op internet worden nu gestimuleerd om de dalende omzet van sectoren te beperken. En dus rijden er nog meer wagens uit om alles aan huis te brengen. De idee van de sluiting van alle schadelijke en nutteloze productie met reconversie van de betrokken werknemers is nu brandend actueel. Moet er wel zo veel gevlogen worden? Wat met de toekomst van de mensen die in deze sector werken? Hetzelfde geldt voor de cruiseschepen en de reclamewereld, maar ook de wapenindustrie en de sector van de fossiele energie!

De coronacrisis doet ons nadenken over ons leven. Moet het wel altijd zo jachtig en is ons bestaan alleen zinvol wanneer we consumeren en productief zijn? Welke rechten op een interessant leven hebben ouderen nog?

We moeten ook beseffen dat de wereld van het globale neoliberale kapitalisme ons naar een nog meer barbaarse situatie zal leiden van klimaatopwarming en hongersnoden, naar toenemende autoritaire tendensen in de samenleving waar uit naam van de wetenschap een nieuwe aanval op sociale rechten en op het welzijn van de 99% wordt gepland.

Dat alles is wat we bedoelen wanneer we zeggen dat het kapitalisme niet alleen de menselijke arbeid uitbuit maar dat het ook de natuur en de symbiose tussen mensen en ecosystemen vernielt.

Het gaat hier dus niet om uitwassen van de globalisering maar om een dodelijke systeemfout. Alleen een collectieve organisatie van verzet tegen alle aspecten van dit systeem zal een perspectief bieden voor ons allen.