Mike Davis is een onderzoeker en publicist uit de VS, die in 2005, in de tijden van de Aziatische vogelgriep, het boek The Monster at Our Door: The Global Threat of Avian Flu schreef. Het boek werd in het Nederlands vertaald uitgegeven onder de titel Vogelgriep, Achtergronden van de Dreigende Pandemie. Het monster uit de Engelse titel, dat Davis al in 2005 voorspelde, is nu aangekomen…

Het monster voor de deur

COVID-19 is eindelijk het monster op je drempel. Onderzoekers werken dag en nacht om de uitbraak te karakteriseren, maar ze worden geconfronteerd met drie grote uitdagingen.

Ten eerste heeft het aanhoudende tekort of het algehele gebrek aan testkits alle hoop op inperking teniet gedaan. Bovendien belemmert dat nauwkeurige schattingen van belangrijke parameters zoals de voortplantingssnelheid, de omvang van de geïnfecteerde populatie en het aantal goedaardige infecties. Het resultaat is een chaos aan getallen.

Er zijn echter meer betrouwbare gegevens over de gevolgen van het virus voor bepaalde groepen in een paar landen. Die zijn nogal eng. Italië en Groot-Brittannië melden bijvoorbeeld een veel hoger sterftecijfer onder 65-plussers. De ‘coronagriep’ die Trump wegwuift, is een ongekend gevaar voor de geriatrische bevolking, met een potentieel dodental in de miljoenen.

Ten tweede is dit virus, net als de jaarlijkse influenza’s, aan het muteren door populaties met verschillende leeftijdssamenstellingen en verworven immuniteiten. De variëteit die Amerikanen het meest waarschijnlijk krijgen is al iets anders dan die van de oorspronkelijke uitbraak in Wuhan. Verdere mutatie zou triviaal kunnen zijn of zou de huidige verdeling van de virulentie kunnen veranderen, die stijgt met de leeftijd, met baby’s en kleine kinderen die weinig risico op ernstige infecties lopen, terwijl tachtigjarigen het dodelijke gevaar van een virale longontsteking lopen.

Ten derde, zelfs als het virus stabiel blijft en weinig gemuteerd is, kan het effect ervan op leeftijdsgroepen onder de 65 jaar radicaal verschillen in arme landen en onder groepen met hoge armoede. Denk aan de wereldwijde ervaring met de Spaanse griep in 1918-19, die naar schatting 1 tot 2 procent van de mensheid heeft gedood. In tegenstelling tot het coronavirus was de griep het dodelijkst voor jonge volwassenen en dit is vaak te verklaren door hun relatief sterkere immuunsysteem, dat overreageerde op besmetting door dodelijke ‘cytokinestormen’ tegen de longcellen te ontketenen.

De oorspronkelijke H1N1 vond berucht genoeg een favoriete niche in legerkampen en loopgraven op het slagveld waar jonge soldaten bij tienduizenden werd neergehaald. De ineenstorting van het grote Duitse lenteoffensief van 1918, en daarmee de uitkomst van de oorlog, wordt toegeschreven aan het feit dat de geallieerden, in tegenstelling tot hun vijand, hun zieke legers konden aanvullen met nieuw aangekomen Amerikaanse troepen.

De gevolgen in het Zuiden

Het wordt echter zelden beseft dat 60 procent van de wereldwijde sterfte in het westen van India plaatsvond, waar de export van graan naar Groot-Brittannië en brute praktijken van inbeslagname samenvielen met een grote droogte. De daaruit voortvloeiende voedseltekorten dreven miljoenen arme mensen naar de rand van de hongersnood. Ze werden het slachtoffer van een sinistere synergie tussen ondervoeding, die hun immuunreactie op besmetting onderdrukte, en ongebreidelde bacteriële en virale longontsteking. In een ander geval heeft in het toen door de Britten bezette Iran, enkele jaren van droogte, cholera en voedseltekorten, gevolgd door een wijdverbreide malaria-uitbraak, de dood van naar schatting een vijfde van de bevolking tot gevolg gehad.

Deze geschiedenis – vooral de onbekende gevolgen van interacties met ondervoeding en bestaande infecties – zou ons moeten waarschuwen dat COVID-19 een andere en dodelijkere weg zou kunnen inslaan in de sloppenwijken van Afrika en Zuid-Azië. Het gevaar voor de armen in de wereld is bijna volledig genegeerd door journalisten en westerse regeringen. Het enige gepubliceerde stuk dat ik heb gezien, beweert dat omdat de stedelijke bevolking van West-Afrika de jongste ter wereld is, de pandemie slechts een kleine impact zou moeten hebben.

In het licht van de ervaring van 1918 is dit een dwaze extrapolatie. Niemand weet wat er de komende weken zal gebeuren in Lagos, Nairobi, Karachi of Kolkata. De enige zekerheid is dat rijke landen en rijke klassen zich zullen richten op het redden van zichzelf, met uitsluiting van internationale solidariteit en medische hulp. Muren in plaats van vaccins: kan er nog een kwaadaardiger sjabloon zijn voor de toekomst?

En in de VS?

Over een jaar kunnen we wellicht met bewondering terugkijken op het succes van China om de pandemie in te dammen, maar met afschuw op het falen van de VS. (Ik uit hier de heldhaftige veronderstelling dat China’s verklaring van een snel afnemende transmissie min of meer accuraat is). Het onvermogen van onze instellingen om de doos van Pandora gesloten te houden is natuurlijk geen verrassing. Sinds 2000 hebben we herhaaldelijk instortingen gezien in de eerstelijnsgezondheidszorg

Het griepseizoen van 2018 heeft bijvoorbeeld de ziekenhuizen in het hele land overspoeld, waardoor het schokkende tekort aan ziekenhuisbedden na twintig jaar van lucratieve bezuinigingen op de ziekenhuiscapaciteit (de bedrijfsmatige versie van just-in-time-voorraadbeheer) aan het licht is gekomen. De sluiting van particuliere en charitatieve ziekenhuizen en de verplegingstekorten, die eveneens door de logica van de markt worden afgedwongen, hebben de gezondheidsdiensten in armere gemeenschappen en op het platteland verwoest, waardoor de last wordt verlegd naar ondergefinancierde openbare ziekenhuizen en veteranenvoorzieningen. De intensive care omstandigheden in dergelijke instellingen zijn nu al niet in staat om het hoofd te bieden aan seizoensgebonden infecties, dus hoe gaan ze om met een dreigende overbelasting van kritieke gevallen?

We zitten in het beginstadium van een medische Katrina (naar de orkaan uit 2005, vert.). Ondanks de jarenlange waarschuwingen over vogelgriep en andere pandemieën, zijn de inventarissen van elementaire nooduitrustingen zoals beademingsapparatuur niet voldoende om de verwachte vloed aan kritieke gevallen op te vangen. Vakbonden voor verpleegkundigen in Californië en andere staten zorgen ervoor dat we allemaal de ernstige gevaren begrijpen die ontstaan door onvoldoende voorraden van essentiële beschermende middelen zoals N95-gezichtsmaskers. Structuren die nog kwetsbaarder zijn omdat de honderdduizenden laagbetaalde en overwerkte thuisverzorgers en verpleeghuiswerkers onzichtbaar zijn.

De bedrijfstak voor verzorgingstehuizen en hulpverlening die 2,5 miljoen bejaarde Amerikanen – de meesten van hen op Medicare – beslaat, is al lang een nationaal schandaal. Volgens de New York Times sterven elk jaar 380.000 verpleeghuispatiënten als gevolg van de verwaarlozing van de basisprocedures voor infectiebestrijding. Veel tehuizen – vooral in Zuidelijke staten – vinden het goedkoper om boetes te betalen voor sanitaire overtredingen dan om extra personeel in te huren en hen een goede opleiding te geven.

Nu, zoals het voorbeeld van Seattle waarschuwt, zullen tientallen, misschien wel honderden andere verpleeghuizen hotspots van coronavirus worden en hun werknemers met een minimumloon zullen er rationeel voor kiezen om hun eigen families te beschermen door thuis te blijven. In zo’n geval zou het systeem kunnen instorten en hoeven we niet te verwachten dat de Nationale Garde de po’s gaat leegmaken.

De uitbraak heeft onmiddellijk de scherpe scheidslijn in de gezondheidszorg blootgelegd: mensen met goede gezondheidsverzekering die ook thuis kunnen werken of lesgeven zijn comfortabel geïsoleerd, op voorwaarde dat ze de juiste voorzorgsmaatregelen in acht nemen.

Overheidswerknemers en andere groepen vakbondswerkers met een fatsoenlijke dekking zullen moeilijke keuzes moeten maken tussen inkomen en bescherming. Ondertussen zullen miljoenen laagbetaalde werknemers in de dienstensector, werknemers in de landbouw, onverzekerde dagloners, werklozen en daklozen voor de wolven worden gegooid.

Zelfs als Washington uiteindelijk het testfiasco oplost en voor voldoende kits zorgt, zullen de onverzekerden nog steeds dokters of ziekenhuizen moeten betalen voor het uitvoeren van de tests. De totale medische rekeningen van de familie zullen tegelijkertijd zo hoog oplopen dat miljoenen werknemers hun baan en daarmee hun door de werkgever verstrekte verzekering verliezen. Zou er mogelijk een sterker, urgenter pleidooi ten gunste van Medicare for All kunnen zijn?

Maar universele dekking van ziekenkosten is slechts een eerste stap. Het is op zijn zachtst gezegd teleurstellend dat noch Sanders, noch Warren in de debatten tijdens de primaries heeft benadrukt dat Big Pharma afstand heeft gedaan van het onderzoek en de ontwikkeling van nieuwe antibiotica en antivirale middelen. Van de 18 grootste farmaceutische bedrijven hebben er 15 het veld volledig verlaten. Hartmedicijnen, verslavende kalmerende middelen en behandelingen voor mannelijke impotentie zijn winstgevende toppers, niet de verdediging tegen ziekenhuisinfecties, opkomende ziekten en traditionele tropische moordenaars. Een universeel vaccin tegen griep – dat wil zeggen een vaccin dat zich richt op de onveranderlijke delen van de oppervlakte-eiwitten van het virus – is al tientallen jaren mogelijk, maar nooit een winstgevende prioriteit.

Naarmate de antibioticarevolutie wordt teruggedrongen, zullen oude ziekten weer opduiken naast nieuwe infecties en zullen ziekenhuizen knekelhuizen worden. Zelfs Trump kan om opportunistische redenen fulmineren tegen absurde voorschrijfkosten, maar we hebben een gedurfde visie nodig die de geneesmiddelenmonopolies probeert te doorbreken en voorziet in de publieke productie van levensreddende geneesmiddelen. (Vroeger was dit het geval: tijdens de Tweede Wereldoorlog schakelde het leger Jonas Salk en andere onderzoekers in om het eerste griepvaccin te ontwikkelen).

Zoals ik vijftien jaar geleden schreef in mijn boek The Monster at Our Door – The Global Threat of Avian Flu: “Toegang tot levensreddende geneesmiddelen, waaronder vaccins, antibiotica en antivirale middelen, zou een mensenrecht moeten zijn, dat universeel beschikbaar is zonder kosten. Als de markten geen stimulansen kunnen bieden om dergelijke geneesmiddelen goedkoop te produceren, dan zouden overheden en non-profitorganisaties de verantwoordelijkheid voor de productie en distributie ervan op zich moeten nemen. Het overleven van de armen moet te allen tijde een hogere prioriteit krijgen dan de winst van Big Pharma.”

De huidige pandemie maakt dit argument nog breder: de kapitalistische globalisering lijkt nu biologisch onhoudbaar te zijn bij gebrek aan een echte internationale volksgezondheidsinfrastructuur. Maar zo’n infrastructuur zal nooit bestaan zolang de basisbewegingen de macht van Big Pharma en de gezondheidszorg met winstoogmerk niet weten te breken.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Links International Journal of Socialist Renewal. Nederlandse vertaling: redactie Globalinfo.