De staatsgreep in Myanmar heeft de gebrekkige basis van de democratische overgang in het land blootgelegd. Kevin Lin en Michael Haack spraken met Ma Moe Sandar Myint, een organizer van de ontluikende arbeidersbeweging in Myanmar – die de komende dagen en maanden een centrale rol zal spelen in de strijd tegen het autoritarisme.
Op maandag 1 februari heeft het leger van Myanmar met een staatsgreep de macht gegrepen en voormalig internationale lieveling Aung San Suu Kyi afgezet. De militaire staatsgreep heeft de alom geprezen democratische overgang van Myanmar – die de aandacht van de wereld trok met de vrijlating van Suu Kyi in 2010 en de eerste democratische verkiezingen in decennia in 2015 – op dramatische wijze als fundamenteel gebrekkig blootgelegd. De grondwet van 2008 geeft het leger volledige controle over belangrijke ministeries en een ruime bevoegdheid om de noodtoestand uit te roepen.
De vraag hoe de bevolking van Myanmar zal reageren, doemt nu op. Suu Kyi en haar partij blijven populair in het land ondanks haar wrede staat van dienst – die onder meer de etnische zuivering van Rohingya-moslims mogelijk maakt – omdat zij worden gezien als vertegenwoordigers van het einde van het militaire bewind en een grotere openheid naar de wereld toe.
Intussen heeft het medisch personeel in de grote steden opgeroepen tot een staking, dringt ’s lands grootste vakbond er bij de bevolking op aan niet met de militaire regering samen te werken in arbeidskwesties, en heeft een Facebook-groep met de titel ‘burgerlijke ongehoorzaamheidsbeweging’ honderdtachtigduizend likes gekregen.
De arbeidersbeweging in Myanmar was al vóór de gedeeltelijke democratisering in opkomst. Een grote stakingsgolf overspoelde de – voornamelijk in buitenlandse handen zijnde – kledingfabrieken van het land in 2009-10. De regering antwoordde met dwang: fabrieken werden gesloten en werknemers en werkgevers werden gedwongen een deal te sluiten, waardoor het momentum van de beweging werd ondermijnd.
Maar in 2011 werd het verbod op vakbonden opgeheven, en het jaar daarop werd collectief onderhandelen gelegaliseerd. Vakbondswerk begon bovengronds te komen. Arbeidsrechtenorganisaties die Birmese migranten in Thailand hadden geholpen, verhuisden naar Myanmar en sloten zich aan bij hun voorheen ondergrondse kameraden. Veel vakbondsactivisten deden een beroep op het liberale, op rechten gebaseerde, regime om de werknemers in beweging te krijgen en bescherming voor hun vakbonden te verkrijgen.
Vooral stakingen zijn essentieel geweest voor de opbouw van de beweging. In 2019 kwam er een golf van stakingen op gang in de inmiddels omvangrijke kledingsector van het land – die zo’n zeshonderdduizend arbeiders in dienst heeft en het belangrijkste exportproduct van Myanmar vervaardigt – maar die werden doorkruist door de covid-19-pandemie en de daarmee gepaard gaande beperkingen.
Kort voor de staatsgreep spraken we met Ma Moe Sandar Myint van Action Labor Right, een belangrijke organizer in de recente stakingsgolf, om een beter beeld te krijgen van de strijd van de arbeiders in Myanmar. We hebben geprobeerd haar te bereiken na de staatsgreep, maar de communicatie binnen Myanmar is momenteel verstoord. Wat wel zeker is, is dat de strijd tegen het autoritarisme in Myanmar nauw verbonden zal zijn met het succes van de arbeidersbeweging in Myanmar.
Kevin Lin, Michael Haack: In 2019, vlak voordat covid-19 toesloeg, was er een stakingsgolf in Myanmar. Waardoor werd die veroorzaakt?
Ma Moe Sandar Myint: Werknemers zagen de voordelen van stakingen. Door stakingen krijgen ze hun rechten. Door stakingen krijgen ze loonsverhoging. Als er één staking is, zien andere arbeiders dat de staking werkt. Ze leren de smaak van de staking kennen, en het is een goede smaak. Door de staking krijgen ze ook een vakbond. Als er een staking is, komen de arbeiders de fabriek uit en openen ze een stakingskamp. Ze gaan met elkaar praten, en ze kiezen op dat moment hun vakbondsleiders en afgevaardigden, en ze voeden elkaar op. En de organizers scholen de arbeiders over vakbondswerk. Als ze erachter komen dat hun lonen erg laag zijn in vergelijking met wat ze produceren, worden ze echt onrustig. Er is geen manier om je rechten te krijgen door stil te zitten. Je moet collectief de strijd aangaan met de werkgever.
De rol van de organizer is heel belangrijk. Laten we zeggen dat de arbeider naar de organizer komt en dat de organizer uitlegt dat er veel schendingen van rechten in de fabriek zijn, maar dat je dit probleem niet alleen kunt oplossen. Je moet samenkomen met andere arbeiders en je moet met hen praten en hen naar ons brengen. Wij zullen hen dan meer uitleg geven. Op die manier komen ze bij elkaar en dan leggen we ze uit dat als we via de weg van de mechanismen van de overheid gaan, dat tijd zal kosten.
Je zei: dat de vakbond gevormd wordt door de staking. Waarom denk je dat dat zo belangrijk is?
De meeste stabiele vakbonden komen voort uit stakingen en de meeste vakbonden in onze federaties hebben ten minste twee of drie stakingen achter de rug. Zelfs na één staking komt er een volgende staking, afhankelijk van hoe de werkgevers de werknemers en de vakbond behandelen. Staken is hier dus een gewoonte.
Tijdens de staking vragen de organizers aan de arbeiders wat ze van de werkgever eisen. Ze schrijven tijdens de staking de eisen van verschillende afdelingen of verschillende productielijnen op. De participatie is hoog tijdens stakingen. De arbeiders blijven niet thuis. Werknemers komen naar de fabriek zoals op een normale werkdag met hun lunch en blijven dan de hele dag. In sommige gevallen slapen de arbeiders in het stakingskamp en komen andere arbeiders de volgende dag.
Je legde de nadruk op de participatie van arbeiders. Kan je meer vertellen over vakbondsdemocratie in de beweging?
Om de onderhandelingen tot een goed einde te brengen, moeten de arbeiders stemmen over de vraag welke regeling ze willen. De vakbondsleiders worden ook gekozen. De arbeiders kiezen de leden van het uitvoerend comité van de vakbond. Volgens de arbeidswet van Myanmar bestaat het uitvoerend comité uit zeven leden. Die zeven bestuursleden worden meestal gekozen in het stakingskamp. De fabrieken zijn enorm groot, dus een paar uitvoerende comités kunnen niet het hele personeelsbestand omvatten. Elke afdeling of elke productielijn kiest afgevaardigden, afhankelijk van hoeveel arbeiders er zijn.
De organizers en de vakbondsfederatie begrijpen dat de macht in de handen van de arbeiders ligt, en dat de vakbonden hun eigen autonomie hebben. Wat de leiders van de federatie doen is suggesties geven en stakingen ondersteunen.
Is de arbeidswetgeving in Myanmar gunstig voor de arbeiders?
De arbeidswetgeving vertegenwoordigt de arbeiders niet. De reden dat de arbeidersbeweging vooruit gaat, is dat de arbeiders bereid zijn om te staken. Dat is wat de arbeidersbeweging doet groeien. Om de wetten te verbeteren en de stem van de arbeiders te vertegenwoordigen, moeten de arbeiders sterk worden. Ze hebben stakingen nodig, want uit stakingen ontstaan vakbonden, en die vormen de arbeidersbeweging. Zo zit het in elkaar.
Hoe ben je betrokken geraakt bij het organiseren van vakbonden?
Ik heb sinds ik jong was in de kledingsector gewerkt. Op de middelbare school hebben we zomervakantie, dus in de zomervakantie ging ik werken als arbeider in een kledingfabriek. In 2000 was ik klaar met de middelbare school en ben ik direct naar de kledingfabriek gegaan en heb daar op kantoor gewerkt.
In 2015 veranderde het minimumloon in Myanmar. Op dat moment was het minimumloon 3.600 Kyawt per dag [ongeveer € 2,45]. In mijn fabriek betaalde de werkgever het minimumloon niet volgens het door de overheid vastgestelde schema. De arbeiders staakten een aantal dagen. De werkgever zei dat hij het geld alsnog zou betalen, dus beëindigden de arbeiders de staking. De werkgever kwam zijn belofte echter niet na, waarop de werknemers langzaamaanacties begonnen. De werkgever nam represailles door loon in te houden. De zaak liep via het mechanisme voor geschillenbeslechting in Myanmar, en het Verbond van Vakverenigingen van Myanmar (CTUM) hielp de arbeiders daar om een vakbond op te richten. Ik was op dat moment slechts lid.
In die periode klaagde de werkgever de zestien arbeidersleiders aan op grond van artikel 341 van het Wetboek van Strafrecht wegens het blokkeren van een poort. De werkgever maakte de arbeiders bang en waarschuwde dat ‘het Wetboek van Strafrecht je in de gevangenis kan doen belanden’. Een van de arbeidersleiders vroeg mij naar dat artikel 341. Ik wist ook niets van dat artikel, dus sprak ik met mijn man die me vertelde dat het niet zo ernstig is. Ik sprak ook met een vrouwelijke leider en hoorde dat het betreffende artikel niet ernstig is.
Dus begon ik te praten met die arbeidersleiders en andere arbeiders die mij begonnen te vertrouwen. De arbeiders waren niet tevreden met hun toenmalige leiders. De arbeiders wilden het werk onderbreken en staken. Een vrouwelijke arbeidersleider besloot de staking te leiden. Er waren 306 arbeiders, en 220 arbeiders volgden haar om te staken. Zo raakte ik betrokken bij de arbeidersbeweging.
Hoe beïnvloedt het feit dat 90 procent van de kledingarbeiders in Myanmar vrouw is, jou als vrouwelijke organizer?
Acht of negen jaar geleden werden de stakingen geleid door mannen. Werkgevers besloten om geen mannelijke arbeiders in dienst te nemen tegen hoge tarieven. Er werden vrouwelijke arbeiders ingehuurd omdat de werkgevers dachten dat vrouwelijke arbeiders niet tegen de werkgever zouden strijden. Wat gebeurde was het tegenovergestelde. Vrouwelijke arbeiders zijn ook bereid om te staken.
Wat het organizen betreft, is het gemakkelijk als je van hetzelfde gender bent om met andere werknemers te praten en hen te overtuigen. Eén obstakel wordt gevormd door de ouders; een ander obstakel is de partner of, als de werknemer getrouwd is, de echtgenoot. Maar tegen alle verwachtingen in stappen vrouwelijke leiders uit hun gewoonten en tradities en gaan ze de strijd aan. Vooral in de federaties zijn de meeste leiders jonge vrouwen die hun tijd en energie geven om voor de arbeiders te vechten, en zij offeren veel op. Ze zijn zelfs bereid om van hun echtgenoten te scheiden. En wanneer ze gaan staken, zijn deze vrouwelijke leiders niet bang om ontslagen te worden. Ze overwinnen hun angst, en ze zetten zich in. Ik ben erg trots op de vrouwelijke arbeiders die de stakingen en de beweging leiden.
Je werkt al lang in fabrieken. Je hebt de overgang naar een gedeeltelijke democratisering meegemaakt. Hoe groot is het verschil?
Rond 2000 waren er maar een paar fabrieken, en arbeiders werkten van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat. Sommigen werkten zelfs het hele jaar door zonder verlof te nemen, omdat ze niet op de +hoogte waren van hun rechten. En, mensen konden niet samenkomen vanwege het militaire bewind. Na 2010 kregen arbeiders informatie via telefoon en internet. Werknemers leerden hun rechten kennen en werden zich bewust van wat er in hun omgeving gebeurde. Er waren ook veel meer fabrieken, waardoor arbeiders meer met elkaar in contact kwamen. In 2000 accepteerden werknemers de werkgever als een God, omdat de werkgever hun eten en loon gaf. Maar na 2010 veranderde de kijk op werkgevers en leerden arbeiders hun rechten kennen.
Hoe heeft covid-19 de arbeidersbeweging in Myanmar beïnvloed?
Toen covid-19 uitbrak, legde de regering mensen beperkingen op om samen te komen. Werknemers kunnen nu geen stakingskamp buiten de fabriek openen, en dat weerhoudt hen ervan om te gaan staken. Omdat er niet gestaakt wordt, worden er ook geen vakbonden gevormd. Covid-19 geeft werkgevers ook de overhand bij het onderdrukken van werknemers, het ontslaan van werknemers en het hard aanpakken van vakbonden. Omdat er weinig besteld wordt, zijn de werkgevers van plan het personeelsbestand in te krimpen.
Hoewel we niet kunnen staken, moeten we sterk en veerkrachtig blijven, en als de beperkingen van covid-19 worden opgeheven, zullen we terugvechten. Dan zal de stakingsgolf weer op gang komen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Jacobin. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.
