In de films over Jason Bourne komen de Amerikaanse maatschappij en in het bijzonder haar ‘schild’, de Amerikaanse geheime diensten, er niet best vanaf. Iedereen wordt overal altijd in de gaten gehouden en bij enige hinder en last voor ‘het systeem’ meedogenloos uitgeschakeld. De actieheld Jason Bourne, opgevoed als geheim agent, tracht hieraan te ontsnappen. Hij komt in verzet tegen het systeem en is derhalve direct zelf doelwit van de diensten. De Bourne-films worden dit najaar door Veronica op tv vertoond. Tijd voor een nadere beschouwing én een vergelijking met die andere beroemde geheim agent James Bond.
Bourne versus Bond
Wie zou er als winnaar uit een onderling gevecht tevoorschijn komen? James Bond of Jason Bourne? Zelfs na ruim 50 jaar Bond-films en 10 jaar Bourne-films is deze vraag moeilijk te beantwoorden. De kans dat de Engelse en de Amerikaanse geheim agent elkaar ooit zullen tegenkomen en zelf laten zien wie de sterkste is, is niet groot. En als ze elkaar ontmoeten dan willen ze misschien helemaal geen onderlinge strijd aangaan. De filmpersonages groeien namelijk naar elkaar toe.
Imperialisme contra subversiviteit
De afgelopen 50 jaar zijn er 24 films gemaakt met James Bond in de hoofdrol. De 23e was Skyfall, van de recente films de meest karakteristieke. De 24e was Spectre. In de Bourne-serie zijn er de afgelopen 10 jaar 5 films verschenen. De vierde is The Bourne Legacy. De 5e is Jason Bourne, met een terugblik op hoe het allemaal zo gekomen is. Bond en Bourne worden vaak vergeleken. Het gaat in beide gevallen om westerse geheime agenten met buitengewone kwaliteiten , de één Engelsman en de ander Amerikaan. Ze zijn slim, zeer bedreven in vechtsporten, ze schieten vrijwel altijd raak. In films vol actie, technische snufjes en romantiek slagen zij er in om overeind te blijven. Tot zo ver de overeenkomsten.
Er zijn ook aanmerkelijke verschillen. James Bond werkt vóór de Engelse geheime dienst MI-6. Hij ‘verdedigt’ Queen and Country, meer in het algemeen: de belangen van het westers imperialisme. Jason Bourne opereert tégen een Amerikaanse geheime dienst die nog geheimer is dan de CIA. Om te overleven moet hij aan zijn vroegere bazen, die hem hebben laten vallen en hem willen ‘uitschakelen’, zien te ontkomen. In tegenstelling tot bij de Bond-films is het uitgangspunt van de Bourne-serie kritisch en subversief.
The Bourne Legacy
Opmerkelijk is dat in The Bourne Legacy Jason Bourne (Matt Damon) nauwelijks voorkomt. Het gaat vooral over zijn collega-agent Aaron Cross (Jeremy Renner), die overigens in een identieke situatie verzeild raakt. Zijn bazen zweren samen rond een uiterst riskant medisch experiment. Het cynisme druipt ervan af. Ze doen het in het belang van de Amerikaanse vrijheid en democratie, maar desnoods ten koste van talloze Amerikaanse levens. Inclusief dat van Aaron Cross, die daartegen in verzet komt en dus geliquideerd moet worden. Samen met de wetenschapster Marta Shearing (Rachel Weisz) vecht Aaron voor zijn voortbestaan en tegen de samenzwering.
Zijdeling worden in The Bourne Legacy nog enkele andere thema’s aangeroerd. Zichtbaar wordt gemaakt hoe betrekkelijk het recht op privacy is. De sterke arm van staat en kapitaal achtervolgt zijn potentiële prooien met gemak over de hele aardbol. Dankzij computers en satellieten is dat een koud kunstje. Als ‘ze’ maar de helft kunnen van wat in deze film te zien is, dan blijft voor de autoriteiten desgewenst weinig verborgen.
Een ander thema is de vervreemding en ontmenselijking in de medische wereld. Na 13 uitgebreide consulten in vier jaar tijd weet dokter Marta wel het klantnummer, maar nog altijd niet de naam van Aaron… ze heeft hem er nooit naar gevraagd.
Heel aardig is tenslotte dat Aaron en Marta de eeuwenoude discussie over ‘waardenvrije wetenschap’ oprakelen. Ben je als wetenschapper verantwoordelijk voor wat je onderzoek oplevert? En voor wat daarmee kan worden aangericht? En behoor je dus verder te kijken dan je wetenschapsneus lang is? Aaron dacht van wel. Marta leek beschaamd.
Skyfall
The Bourne Legacy bevat veel mooie beelden die ondersteund worden door mooie muziek. Het acteerwerk is uitstekend. De film komt een tikkeltje traag op gang in het koude Alaska, maar gaat daarna onstuitbaar op weg naar een razend slot in het bloedhete Manilla op de Filipijnen.
Bijzondere locaties en een hoog tempo kennen we natuurlijk ook van de Bond-films. De laatste 007 speelt in Schotland, Istanboel en Sjanghai. De titelsong wordt vertolkt door Adele, dus dat is dik in orde. Tot de komst van Daniel Craig als vertolker van James Bond waren de Bond-films simpel, recht-toe-recht-aan, eenzijdig pro-Engeland en pro-Amerika. Met Craig, vanaf Casino Royale, hebben zowel 007 als de Bond-film echter meer diepgang gekregen.
In Quantum of Solace, wordt zelfs een ronduit kritische toon tegenover de westerse grootmachten aangeslagen. De film toont hoe in Bolivia de CIA en MI-6 direct betrokken zijn bij intriges tegen een democratisch gekozen linkse regering ten faveure van een maffiose multinational. De belangen van de Boliviaanse bevolking worden geofferd op het altaar van de vrije markt. Bond vindt dat eigenlijk maar niks. Hij wil dat spel niet (meer) meespelen.
Skyfall gaat ook al niet meer over de strijd tegen het communisme of tegen een megalomane idioot die de wereld wil veroveren. Zelfs niet over de oorlog tegen het moslimterrorisme. Skyfall gaat over de perfiditeit van een geheime dienst. Het gaat over de smeerlapperij waar ex-agent John le Carré al vaker over schreef én die we ook in de Bourne-films tegenkomen. Het gaat over M, die als een monsterlijke moeder haar kinderen opoffert aan een gruwelijk lot. Zelf noemt ze dit eufemistisch ‘opereren in de schaduwen van de werkelijkheid’. En dan gaat de film natuurlijk over de tomeloze wraak van één van die kinderen, Silva, die het verraad van moeder M overleeft.
Het grote verschil tussen Bond en Bourne is dat Bourne zich keert tegen het geheime-dienst-systeem en dat Bond trouw blijft aan M, aan MI-6 en aan Engeland. Toch begint Bond op Bourne te lijken. Als dat wordt doorgezet dan behoort een toekomstig samenwerken van Bond en Bourne misschien toch nog tot de mogelijkheden!
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Grenzeloos.
