De ‘mainstream media’ hebben er nauwelijks aandacht aan besteed, maar historische mobilisaties tegen racisme en politiegeweld aan de andere kant van de Atlantische Oceaan hebben ook hier een eis doen opkomen: afschaffen van de politie.
Deze leus, die eerst werd gebruikt door kleine groepen die meestal ook pleitten voor de afschaffing van gevangenissen, wordt nu in steeds bredere kring besproken en staat centraal in een nationale campagne: #8toAbolition. Het blijft uiteraard de eis van een minderheid, maar de steun voor de eis neemt een omvang aan die een paar weken geleden nog niemand had kunnen vermoeden. Dit werpt een vraag op waarvan het radicalisme alleen wordt geëvenaard door de eenvoud ervan: moeten we de politie afschaffen?
Verzwak, ontwapen, ontmantel
In de Verenigde Staten bestaat de slogan ‘afschaffing van de politie’ eigenlijk uit drie delen: ‘disempower, disarm, disband’ [macht ontnemen, ontwapen, ontmantel]. Het is een doordachte strategie, die met name wordt bepleit door het collectief ‘A World Without Police‘ , een programma van acties en eisen dat rekening probeert te houden met tegenstrijdigheden binnen de eis tot afschaffing van de politie en met de bezwaren die daartegen kunnen worden gemaakt.
De politie macht ontnemen betekent verzet tegen de bouw van nieuwe politiebureaus, tegen de vorming van nieuwe eenheden, de uitbreiding van bevoegdheden en werkterreinen van de politie, wervingscampagnes, enzovoort. De ‘offensieve’ slogan ‘Defund the Police’ [haal geld weg bij de politie] wordt steeds vaker gebruikt bij demonstraties, net als de eis om politievakbonden uit te sluiten van de vakbondsfederatie AFL-CIO, iets wat ook zou bijdragen aan een dynamiek van verzwakking van de machtspositie van de politie.
Ontwapening van de politie betekent concreet het probleem te lijf te gaan dat de politie steeds zwaarder bewapend wordt en wetshandhaving steeds verder gemilitariseerd wordt. Antwoorden op deze problemen moeten gepaard gaan met het inperken van de machtspositie van de politie. Meer in het algemeen moet de verantwoordelijkheid van de politie in gewelddadige sociale verhoudingen onder ogen worden gezien.
In tegenstelling tot de legende, die in stand wordt gehouden door de handhavers van de gevestigde orde, worden de wapens van de politie niet gebruikt om sociale verhoudingen te pacificeren, maar dragen ze juist bij aan het genereren van steeds meer geweld.
Het ontmantelen van de politie, ten slotte, betekent dat men de afschaffing van het politiekorps eist omdat die de bevolking onderdrukt die het beweert te ‘beschermen’. Dit is een eis die in de Verenigde Staten niet wordt gezien als het eindpunt van een proces dat begonnen wordt door middel van inperking en ontwapening. In tegendeel, het is een eis die gelijk opgaat maar met de twee andere slogans. Het is een eis die het centrale probleem aan de orde stelt: weg met de politie, maar wat komt er voor in de plaats ? Of, in een andere versie: de politie is zeker problematisch, maar zouden er niet meer problemen zijn als ze zouden worden afgeschaft?
Zonder politie?
Deze vragen, en het ‘klassieke’ antwoord erop (namelijk: een samenleving kan niet zonder politie) zijn vervuild door ingesleten clichés en vooroordelen. We hebben het hier in het bijzonder over wat Engels noemde ‘een bijgelovige verering van de staat en alles wat ermee samenhangt, een verering die makkelijker wortelt naarmate mensen vanaf hun kindertijd gewend zijn zich voor te stellen dat de zaken en belangen die de hele samenleving gemeen heeft, niet anders kunnen worden behartigd dan zoals ze in het verleden zijn behartigd, dat wil zeggen door de staat en zijn goedbetaalde ambtenaren.’ Elke gelijkenis met de verklaringen van Jean-Luc Mélenchon vóór de demonstratie van 13 juni (‘We hebben het recht om te dromen van een maatschappij zonder politie, het is een mooie droom, maar het is slechts een droom. We hebben een politiemacht nodig, bedachtzaam, georganiseerd, gehoorzaam aan de republikeinse staat en zo min mogelijk bewapend’) is puur toeval…
Een van deze aannames is dat de politie onvervangbaar is in haar (zogenaamde) missie om de bevolking te ‘beschermen’ en een essentieel element is in conflictbeheersing. Is het niet de instantie waartoe we ons wenden als we worden aangevallen, beroofd, bedreigd, enzovoort? Deze stand van zaken, als die onbetwistbaar lijkt, moet echter niet worden opgevat als een tijdloos gegeven. In andere tijden en/of onder andere verhoudingen kunnen deze functies worden uitgeoefend door andere structuren, rechtstreeks door de bevolking en/of zonder ondergeschiktheid aan de staat. En dat kan nog steeds. Vanwege de ruimtebeperking van dit artikel zullen we niet ingaan op de details van verschillende ervaringen, maar zullen we simpelweg aandringen op dit punt: het is noodzakelijk om de aandacht te verleggen en te overwegen dat ‘de politie’ zoals we die kennen (en ervaren) in samenlevingen die door het kapitalisme zijn gevormd, een sociale constructie is die, zoals elke constructie, kan worden vernietigd.
Kortom, het is belangrijk om van het idee af te komen dat problematische situaties die zich binnen een bepaalde samenleving of gemeenschap kunnen voordoen, alleen kunnen worden opgelost door de tussenkomst van een autonoom en afzonderlijk machtsorgaan. Dat is de betekenis van de verschillende initiatieven (opleiding in conflictbeheersing, steun aan slachtoffers van geweld, oprichting van buurtgroepen, enz.) die tot doel hebben sociale banden te versterken zodat mensen de meeste problemen gezamenlijk kunnen beheren – zonder dat ze ‘de politie hoeven te bellen’.
We hebben het hier uiteraard niet over ‘burgerwachtgroepen’ en andere milities die zichzelf beschouwen als hulp aan de politie en die, vaak in nog slechtere vorm, het gedrag van de politie reproduceren. We spreken hier eerder over zelf georganiseerde groepen die tot doel hebben conflicten van lage en gemiddelde intensiteit op te lossen. Dit zijn immers het soort conflicten waaruit het grootste deel van het politieoptreden bestaat.
Een strategische horizon
Door de afschaffing van de politie, en dus van het zogenaamd onmisbare karakter ervan aan de orde te stellen, hebben we de kans om een bepaalde verwarring te verhelderen. Deze verwarring is het gevolg van de combinatie van functies van de politie. De politie is namelijk niet alleen de instantie die burgers in veel problematische situaties bellen, maar ook het instituut dat de staat gebruikt om maatschappelijk protest te onderdrukken. Het is echter niet door middel van de laatste functie dat de politie haar legitimiteit verkrijgt in de ogen van de meerderheid, maar door middel van de eerste. Het is deze verwarring van functies waar machthebbers op inspelen. Ze proberen de fundamenteel repressieve rol van de politie te verbergen achter haar vermeende rol van ‘publieke dienstverlener’.
Betekent dit dat we de politie, die garant staat voor een onrechtvaardige orde, zouden kunnen ontmantelen zonder de orde zelf te ontmantelen? Met andere woorden: kunnen we ons ontdoen van de politie zonder het kapitalisme af te schaffen? Het antwoord is natuurlijk nee, want de politie speelt een functionele rol in de handhaving van het kapitalisme. In die zin moet de eis tot afschaffing van de politie worden gezien als een strategische horizon, een kompas, en niet als een slogan waaraan hier en nu kan worden voldaan.
In 2016 publiceerde de journalist Maya Duksamova van Chicago Reader een onderzoek naar groepen in Chicago die proberen de afschaffing van de politie in praktijk te brengen, waarin een getuige zei: ‘Ik denk dat je het moet zien als een strategie en een doel in plaats van iets dat morgen kan worden ingevoerd… Als ik luister naar de ‘abolitionisten’ [de voorstanders van afschaffing], zeggen die dat het mogelijk is om een wereld zonder gevangenissen of politie te bouwen’.
Campagnes tegen de politie en de oprichting van ’tegen-instellingen’ die hun interventies nutteloos maken, stuiten op dit grote obstakel: de centrale rol van de politie in het systeem van kapitalistische overheersing. Deze rol geeft de politie een positie die essentieel blijft voor met name degenen die te maken hebben met ernstig geweld.
Pleiten voor de verdwijning ‘hier en nu’ van de politie negeert dit probleem. Het is een illusie om te denken dat men een globaal alternatief voor de politiemacht zou kunnen opbouwen zonder de kwestie van de afschaffing van de staat aan de orde te stellen. Simpelweg eisen ‘afschaffing hier en nu’ helpt hier niet. In die zin is het belangrijk om onmiddellijke eisen te formuleren om de politie te verzwakken en haar geweld te bestrijden en alternatieve praktijken te ontwikkelen die aantonen dat de politie geen ‘noodzakelijk kwaad’ is, in combinatie met een politiek project voor omverwerping van het kapitalisme.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de site van de NPA. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.
