In het weekend van 18-19 mei kwamen tijdens een bijeenkomst van de Vox-partij in Madrid holocaustontkenners, Israëlische functionarissen en rechtse leiders uit de hele wereld samen. Hierdoor werd Spanje het middelpunt van een nieuwe extreemrechtse internationale beweging.

Het driedaagse evenement, drie weken voor de Europese verkiezingen, werd georganiseerd door de Spaanse neofrancistische Vox. Het eindigde in een massabijeenkomst met sprekers als Marine Le Pen uit Frankrijk, André Ventura uit Portugal, de Argentijnse president Javier Milei, de Israëlische Likud-minister Amichai Chikli en, via een videoverbinding, de Italiaanse premier Giorgia Meloni en de Hongaarse premier Viktor Orbán.

Het slotevenement werd bijgewoond door meer dan 10.000 mensen. Het begon met een video waarin de ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties werden aangeklaagd als een ‘ecofeministisch’ complot, terwijl vervormde beelden van Bill Gates en Greta Thunberg op het scherm flikkerden. Dergelijke beelden spelen in op traditionele antisemitische stijlfiguren van kosmopolitische elites die een nieuwe wereldorde orkestreren, maar ze werden al snel gevolgd door de ex-Trumpambtenaar Mercedes Schlapp die een pro-zionistisch gezang leidde van ‘Viva España! Leve Israël!’

Er waren duidelijke tegenstellingen tussen de verschillende extreemrechtse uiteenzettingen. Toch woog de collectieve vijandigheid tegenover gedeelde, overlappende vijanden en een trouw aan vormen van reactionair autoritarisme zwaarder. Vox kon zowel de neonazistische holocaustontkenner Pedro Varela uitnodigen als Israël uitroepen tot ‘een internationale referentie in de strijd tegen islamitisch terrorisme’, terwijl Milei’s anarcho-libertarisme en Le Pen’s chauvinistische protectionistische retoriek beiden warm onthaald werden.

‘Wij patriotten moeten verenigd blijven’, benadrukte de voorzitter van de American Conservative Union Matt Schlapp tijdens de rally. ‘We laten ons niet verdelen door George Soros of Biden.’

In dit opzicht was de bijeenkomst van zondag ook een verder bewijs van de steeds centralere rol van Vox in het verbinden van reactionaire politieke bewegingen van over de hele wereld. Vox fungeert niet alleen als een belangrijke brug tussen Europees en Latijns-Amerikaans extreemrechts, maar streeft in de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement ook naar nauwere banden tussen de twee grote extreemrechtse families binnen de EU: Meloni’s pro-NAVO en meer traditionalistische Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) en Le Pen’s meer pro-Russische en extremistische Identiteit en Democratie-groepering.

Uit peilingen blijkt dat extreemrechts aanzienlijk terrein wint bij de verkiezingen in juni. Vox-voorzitter Santiago Abascal positioneert zich nu als een centrale figuur binnen deze ‘reactionaire internationale’ – zelfs nu zijn eigen partij het afgelopen jaar in eigen land terrein heeft verloren. Een partijfunctionaris ging er zelfs prat op dat ‘alleen Vox in staat is om zo’n [extreemrechtse] bijeenkomst te organiseren’.

Een anti-linkse internationale

De nieuwskoppen rond de conventie werden gedomineerd door de diplomatieke ruzie die uitbrak nadat Milei op het podium de vrouw van de Spaanse premier Pedro Sánchez ‘corrupt‘ noemde. Maar de relatie van de Argentijnse president met Vox dateert al van voor zijn intrede in de frontliniepolitiek, omdat hij een van de ondertekenaars was van het Charter van Madrid in 2020, samen met Eduardo Bolsonaro en de Peruaanse extremist Jose Antonio Kast. Dat was het oprichtingsdocument van de door Vox geleide antilinkse alliantie, het Forum van Madrid, die de verspreiding van ‘communistisch geïnspireerde totalitaire regimes’ in Latijns-Amerika wil tegengaan.

Zoals Podemos-oprichter Miguel Urbán opmerkt in zijn boek Trumpismos uit 2024, wil het Forum van Madrid iets bereiken dat verschilt van CPAC in de Verenigde Staten. Het CPAC organiseert periodieke evenementen om internationale rechtse leiders en activisten samen te brengen. Het Forum van Madrid wil echter een permanente ‘internationale organisatie van extreemrechtse partijen’ zijn, met een jaarlijks actieplan. Zoals Urbán schrijft: ‘Vox heeft een hectische agenda van netwerken, reizen en evenementen onderhouden met als doel het eerste stabiele kader te creëren voor de coördinatie van extreemrechtse krachten in Latijns-Amerika, met bovendien [zichzelf] in het centrum.’

Deze grensoverschrijdende organisatie staat nog in de kinderschoenen. Maar volgens een recent rapport van de Progressive International is de ‘belangrijkste impact’ van het Forum van Madrid tot nu toe ‘haar vermogen om een netwerk op te zetten en te mobiliseren… om linkse regeringen in de regio te ondermijnen’. In dit verband bleek uit een groot onderzoek door een consortium van Latijns-Amerikaanse publicaties dat politici die banden hebben met de alliantie gecoördineerde campagnes hebben gevoerd om ‘de verkiezingsuitslagen in verschillende landen te delegitimeren.’ Ondersteund door georganiseerde online trollingcampagnes werd hierbij over de grenzen heen gewerkt om nepnieuws over verkiezingsfraude in Peru, Colombia en Chili te verspreiden.

In werkelijkheid maakt het Forum van Madrid ook deel uit van een bredere extreemrechtse infrastructuur van extremistische katholieke verenigingen, Latijns-Amerikaanse ballingen en reactionaire denktanks in de Spaanse hoofdstad, die er toe hebben bijgedragen dat de stad een belangrijk ontmoetingspunt is geworden voor autoritaire krachten wereldwijd. De Madrileense regiopremier Isabel Ayuso, van de radicale vleugel van de conservatieve Volkspartij (PP), heeft de Cubaanse bannelingenslogan ‘Vrijheid of communisme’ aangenomen. En tijdens een maand van gewelddadige straatprotesten naar aanleiding van de herverkiezing van Sánchez afgelopen november werden hetzelfde extreemrechtse netwerk en dezelfde opstandige retoriek gemobiliseerd in een poging twijfel te zaaien over de legitimiteit van zijn parlementaire meerderheid.

De machtsbalans kantelen

Milei nam deze tactiek mee naar de Vox-conventie toen hij naar Spanje vloog om een gevecht aan te gaan met diens centrumlinkse premier. Hij ging zelfs zo ver dat hij het ’totalitarisme’ van Sánchez hekelde en hem bij zijn terugkeer in Buenos Aires omschreef als een ‘arrogante en waanzinnige socialist’. De daaropvolgende diplomatieke ruzie, waarbij Spanje zijn ambassadeur in Argentinië terugtrok, was het startschot van Vox‘ Europese verkiezingscampagne.

Toch had Abascal ook gehoopt om de campagne te lanceren met zowel Le Pen als Meloni bij hem op het podium. Dit in zijn streven nog meer een internationale voortrekkersrol te vervullen door het bevorderen van meer samenwerking tussen twee bestaande vleugels van Europees extreemrechts. Zowel Meloni’s postfascistische Fratelli d’Italia als Le Pen’s Rassemblement National staan momenteel bovenaan in de peilingen in hun respectieve landen, terwijl de verwachte zetels van hun twee EU-brede groeperingen samen extreemrechts tot de op één na grootste kracht in het Europees Parlement zouden maken.

Omdat de Groenen en Macrons liberale groepering Renaissance naar verwachting zwaar zullen verliezen, zou het Europees Parlement voor het eerst een rechtse meerderheid van Europarlementariërs kunnen hebben. Dat zou niet noodzakelijkerwijs de dominante grote coalitie van centristische partijen verdringen. Wel zou het de conservatieve Europese Volkspartij (EVP) in staat kunnen stellen een alternatieve meerderheid te behalen bij bepaalde stemmingen – zoals die rond milieukwesties, burgerlijke vrijheden of immigratie.

Maar zoals academicus Cas Mudde opmerkt, zou deze historische extreemrechtse golf ‘een pyrrusoverwinning kunnen worden als [de] partijen zo verdeeld blijven’. De ECR, waartoe Fratelli, Vox en Eric Zemmour’s Reconquête behoren, verschilt het meest van Le Pen’s Identiteit en Democratie-groep op het gebied van buitenlands beleid – en als gevolg daarvan ook op hun mate van mainstream respectabiliteit. Met haar strikte pro-NAVO-standpunt heeft Meloni nauwere banden met de EVP gecultiveerd en wil ze de deur openhouden voor een pact met Ursula von der Leyen over haar herverkiezing als hoofd van de Europese Commissie na de verkiezingen van juni.

In dat opzicht was haar beslissing om het evenement van afgelopen zondag niet persoonlijk bij te wonen een moeilijke evenwichtsoefening. Hierbij was haar tussenkomst via een videolink bedoeld om noch de toenaderingen van Vox tot Le Pen af te slaan, noch zich bij hen aan te sluiten. ‘We zullen zien wat er na de verkiezingen gebeurt’, benadrukte een Vox-functionaris. Daarbij acht de partij zichzelf het best geplaatst als spil te fungeren tussen de verschillende groeperingen in de komende zittingsperiode.

Met name de aankondiging van Le Pen en Matteo Salvini dat hun partijen niet langer in dezelfde groep zouden zitten als de Duitse AfD opent de mogelijkheid van een significante herschikking binnen Europees extreemrechts na de verkiezingen – net als de verwachte opname van Orbán’s Fidesz in ECR.

In ieder geval is de dreiging van een grote extreemrechtse opmars duidelijk. ‘Wij patriotten moeten Brussel bezetten’, verkondigde Orbán in zijn toespraak op de Vox-conventie, terwijl Ventura van Chega beweerde: ‘Europa is van ons. Europa is van ons!’

Na de verkiezingen van 9 juni zal duidelijk worden hoe realistisch dat vooruitzicht is.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Tribune. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.