De valse hoop op de waterstofrevolutie

De literatuur over hoe de klimaatcrisis op te lossen staat bol van min of meer uitgewerkte technische scenario’s. De auteurs hiervan beweren dat ze de weg hebben gevonden om aan de behoeften van de mensheid te voldoen zonder fossiele brandstoffen.

Drie aspecten worden hierbij vergeten…

Ten eerste gaat het hier vaak om nationale scenario’s die de “grijze uitstoot” (als gevolg van de productie van consumptiegoederen in de landen van het Zuiden voor de ontwikkelde landen en die dus aan deze laatsten moeten worden toegeschreven). Maar de bedreiging van het klimaat is globaal en het is dus noodzakelijk de uitstoot in heel de wereld stop te zetten  rekening houdend met de verschillen in verantwoordelijkheid van de landen van het Noorden en het Zuiden.

Ten tweede, de auteurs stellen het doel van productie, transport en  diensten helemaal niet in vraag. Ze tonen enkel aan dat het toekomstige systeem met 100% hernieuwbare energie, voldoende energie zal produceren voor de huidige activiteit alsof daar niet aan getornd mag worden. Een treffend voorbeeld van deze  onderwerping aan de bestaande orde is de houding ten opzichte van het leger en de wapenindustrie. Deze sector wordt simpelweg vergeten. Het lijkt vanzelfsprekend verder wapens te produceren en te gebruiken terwijl de wereld een catastrofe tegemoet gaat. De Amerikaanse ecoloog Amory Lovins gaat zelfs verder. In zijn boek “Het vuur herontdekken” legt de uitvinder van het begrip Negawatt omstandig aan de militairen uit hoe de hernieuwbare energiebronnen de effectieve inzet van de troepen kunnen verhogen… ⁽¹⁾Amory Lovins, “Reinventing Fire”, verspreid door Negawatt

Ten derde, in plaats van uit te leggen hoe we van het huidig systeem van fossiele brandstoffen kunnen overgaan naar een systeem van 100% hernieuwbare bronnen, leggen die scenario’s uit dat die overgang mogelijk is. Dat is een grove methodologische fout, want de transitie bestaat er juist in om de onderdelen van het systeem te produceren die het oude systeem zullen vervangen. En daar ligt precies het probleem. Het energiesysteem veranderen is een reusachtige onderneming die veel energie vergt en deze energie is vandaag voor 85% fossiele energie. Met andere woorden, bij verder ongewijzigde omstandigheden, zal de uitstoot door die transitie nog vergroten. Die uitstoot moet absoluut gecompenseerd worden want anders explodeert het koolstofbudget.

Hoe kan men dat compenseren? De energie-efficiëntie kan verbeteren maar dat volstaat niet. De mogelijkheden zijn niet onbegrensd en bovendien wordt elke verbeterde efficiëntie in een productivistisch systeem gebruikt om de productie te vergroten (dat noemt men het rebound effect). Men moet dus dringend het globale energieverbruik verminderen, wat betekent dat in productie en transport moet worden gesnoeid. ⁽²⁾De mirakels van de efficiëntie en de noodzaak om minder energie te verbruiken worden uitgewerkt in de nota geschreven door Grégoire Wallenborn en mezelf voor de TamTam campagne “La transition énergétique sera politique et sociale ou ne sera pas” https://www.campagnetamtam.be/climat-realite?fbclid=IwAR0y-79RHjcV26d1zXUZpPTh9v2oWOJufo2dAI6vVyhb04JcEHdCHkTzafI Met andere woorden, de heilige koe van het kapitalisme, de groei, moet in vraag worden gesteld.

De heilige koe van de groei

Sedert de Top van de Aarde in Rio in 1992 is het koolstofbudget zeer sterk ingekrompen ( in feite, rekening houdend met positieve terugkoppelingen in het systeem Aarde, zou dit budget nu al negatief kunnen zijn!). Daarom is het opheffen van bepaalde productie en activiteiten een absolute noodzaak geworden. Hierbij stellen zich enkele belangrijke vragen: welke activiteit moeten we afschaffen, volgens welke criteria en hoe kan men dan vermijden dat er massale werkloosheid, armoede en ongelijkheid ontstaat?

De scenario’s die doen alsof de overgang naar hernieuwbare bronnen een feit is, vermijden dus die vragen. De transitie wordt daarom behandeld als een voornamelijk technische kwestie voorbehouden aan specialisten. Maar het probleem is politiek en sociaal, het gaat zelfs over onze beschaving. De diepe betekenis van de opwarming van de Aarde is de volgende: met de koortsachtige onbeperkte groei op een beperkte planeet heeft het kapitalisme ons aan de rand van de afgrond gebracht. Ofwel schaft de mensheid het kapitalisme af, ofwel zal de kapitalistische accumulatie de planeet omvormen tot een fornuis en de mensheid zal in een onvoorstelbare catastrofe belanden.

Het hoeft niet te verbazen dat de transitie scenario’s van de mainstream technocraten deze politieke inzet van de transitie verbergen. Het wetenschappelijk onderzoek is meer en meer onderworpen aan de belangen van de kapitalistische productie. Dat is te zien in de publicaties van het IPCC. In het vijfde rapport van dit organisme staat het zwart op wit: “de klimaatmodellen veronderstellen markten die volop functioneren en concurrentiele gedragingen van die markt”. Handen af van de heilige koe. Men kan zich helemaal niet een maatschappij voorstellen die steunt op delen in plaats van uitwisselen, op samenwerking in plaats van concurrentie, op reële behoeften in plaats van vervreemde noden, om gemeenschappelijk gebruik van bronnen in plaats van de toe-eigening door een minderheid en het onteigenen van de meerderheid …⁽³⁾ Het speciaal rapport van het IPCC over de 1,5°C is een stap vooruit maar het houdt toch nog onvoldoende rekening met de sociale wetenschappen

De sociaaldemocraten en de groenen volgen deze overheersende tendens. Dat hoeft ons niet te verbazen: deze partijen hebben gekozen voor het beheer van het productivistisch kapitalisme. Maar dat een radicaal linkse organisatie zoals de PVDA zwijgt over de tendens tot onbeperkte groei die tegengesteld is aan de noodzakelijke energietransitie en zich geen enkele vraag stelt bij wat er gebeurt, is toch wel merkwaardig.

Planning volstaat niet meer

In een pamflet dat werd uitgedeeld op de klimaatbetoging ‘Claim the Climate’ van 2 december in Brussel en in een dossier op haar website (‘Red is the new green’) roept de PVDA de massa’s op: “Ontdek de grote waterstofrevolutie”. ⁽⁴⁾https://nl.redisthenewgreen.be/ Angst dat de strijd tegen de klimaatsverandering je manier van leven zal verstoren? De PVDA stelt je gerust. Waterstof zal de oplossing brengen: treinen op waterstof, bussen op waterstof, auto’s op waterstof, overtollige energie van hernieuwbare bronnen zal als waterstof opgeslagen worden, elektriciteit geproduceerd met waterstof zal via een “smart grid” verdeeld worden, waterstof zal zelfs worden aangewend voor “een meer ecologisch functioneren van de petrochemische nijverheid”.

Het zou overdreven zijn te stellen dat dit een louter technologisch “plan” is. De PVDA beschuldigt “de chaos van de concurrentie omwille van de winst” en eist “een ecologische planning”. OK, we zijn het hiermee eens – op voorwaarde dat er verduidelijkt wordt dat die planning democratisch en gedecentraliseerd moet zijn ⁽⁵⁾Het valt niet helemaal uit te sluiten dat het kapitalisme een bocht neemt naar autoritaire planning – een soort oorlogskapitalisme – om zo de bedreiging van de opwarming te beheersen. We moeten dus de nadruk leggen op een “democratische planning”, uitleggen dat energetische decentralisatie geweldige mogelijkheden biedt voor controle over de productie van hernieuwbare energie aan de basis door de gemeenschap.. Maar het klimaatprobleem beperkt zich niet tot het ontbreken van planning veroorzaakt door de chaos van de concurrentie. De kern van de zaak is dat een succesvolle transitie absoluut moet breken met de groei – al dan niet gepland – en daartoe is het kapitalisme niet in staat. “Red is the new green” zwijgt hierover in alle talen.

Ik heb het woord ‘plan’ tussen aanhalingstekens gezet omdat het voorstel van de PVDA slechts een algemene aanzet geeft tot een plan. Een plan moet becijferd worden. Men zou moeten aantonen dat België de fossiele brandstoffen en de kernenergie kan vervangen door waterstof met respect van het koolstofbudget en met inbegrip van de “grijze emissies” en … zonder het energieverbruik te verminderen. Dat is niet aangetoond en het is in feite niet haalbaar.

Waterstof biedt inderdaad een rationele oplossing voor het opslagen van energie uit hernieuwbare bronnen maar dit is niet de mirakeloplossing die het klimaat kan redden zonder aan de heilige koe van de groei te raken. Artikelen die het omgekeerde beweren zijn geschreven door de aanhangers van het ‘groene kapitalisme’. Het ‘plan’ van de PVDA gaat niet verder dan wat er in de pers wordt geschreven over de beloftes van waterstof. “Red is the new green” geeft sterk indruk de indruk geïmproviseerd te zijn. De PVDA slaagt bovendien in een krachttoer: een voorstel lanceren van een geplande ”energie revolutie” zonder te vermelden dat hiervoor de energiesector moet gesocialiseerd worden… wat noodzakelijk is voor elke planning!

Ondanks hun technologisch optimisme geven de technocraten van het groene kapitalisme toe dat het niet volstaat om olie, steenkool en aardgas te vervangen door hernieuwbare energie: energie-efficiëntie  en energiebesparingen moeten toenemen. Deze kwesties worden als technische kwesties behandeld, ze worden ontdaan van hun sociale en politieke inhoud. Maar ze bespreken die zaak minstens. De PVDA niet. In het ‘plan’ staat een zinnetje dat (gratis) openbaar vervoer de voorrang moet krijgen op de individuele auto en een ander, nog korter zinnetje dat stelt dat hogesnelheidstreinen voor middellange afstanden voorrang zouden moeten hebben (een impliciete verwijzing naar het vliegtuig). Dat is alles. Efficiëntie en soberheid zijn afwezig in de “grote waterstofrevolutie”. De historische ervaring toont nochtans dat planning niet volstaat om verspilling uit te schakelen. Integendeel: bureaucratische planning kan nog meer verspillend zijn dan het kapitalisme…

Onduidelijk over de NET

Waarom is het gevecht tegen het productivisme vandaag zo belangrijk? Omdat zonder beperking van productie en vervoer, het koolstofbudget waarschijnlijk op korte termijn wordt overschreden en de gevarengrens van de opwarming (1,5°C) ook. De kapitalistische regeringen willen ons geruststellen en beweren dat de “Negatieve Emissie Technologieën” (NET) de aarde kunnen afkoelen in de tweede helft van de eeuw door CO2 aan de atmosfeer te onttrekken. De geschiedenis van het kapitalisme is bezaaid met dergelijke technologische “vlucht vooruit” verhalen. Maar wat met deze NET in voorbereiding is, kan zeer zware gevolgen hebben. Want deze technologieën zijn nog hypothetisch en zouden bijzonder gevaarlijk kunnen zijn. In het huidige kader houden ze in dat ecosystemen veralgemeend door de markten worden geprivatiseerd. Maar de toestand is zo ernstig dat een “tijdelijk overschrijden” onomkeerbare catastrofes zou kunnen veroorzaken zoals een stijging van het zeewaterpeil van meerdere meters.

Wat vervelend is, is dat de PVDA vaag blijft over die NET. Een tijdje geleden hadden drie leden geschreven dat “ de nieuwe technologieën om CO2 af te vangen of het uit de atmosfeer te halen zijn vandaag voldoende geperfectioneerd om toegepast te worden.” ⁽⁶⁾9/11/2016, https://ptb.be/articles/cop22-ne-laissez-pas-le-debat-sur-le-climat-aux-diplomates-et-lobbyistes “Red is the new green” herneemt dat idee en preciseert: de tekst stelt voor om het CO2 dat “door bepaalde grote industriële verbrandingsinstallaties” wordt vrijgesteld, te binden aan het waterstof en zo methaan en methanol te maken. “Methaan kan aardgas vervangen en methanol kan als grondstof dienen voor de petrochemie. Zo krijgen we bijna gesloten kringlopen.” Bijna gesloten kringlopen? Neen. In de mate dat het CO2 van industriële verbranding nog altijd komt uit fossiele brandstoffen, zullen de petrochemie en installaties met gas, blijven fossiele koolstof verbruiken. De productie van methaan en methanol zal dienen om de afvalstof CO2 te valoriseren, niet om ze af te schaffen.

Radicaal links kan het zich niet veroorloven te spelen met de technologie scenario’s die het vraagstuk van de groei omzeilen. Ze kan zich ook niet – het is ermee verbonden – wagen in de troebele wateren van het “tijdelijk overschrijden met een latere afkoeling door TEN’s”. Nee, ze moet de waarheid zeggen over de extreme gevaren van de toestand en hierop antwoord geven met antikapitalistische en anti-productivistische eisen. Alleen de waarheid is revolutionair.

En die waarheid is dat er geen uitweg bestaat zonder de productie te verminderen. Het antikapitalistisch antwoord is dat van meer onderling delen. Delen van de rijkdom, de noodzakelijke arbeid, de hulpbronnen. Delen van de ruimte, migranten onthalen. Delen van de middelen, het fossiele kapitaal en de banken die hen financieren onteigenen. Ervaringen van strijd en van controle delen om te leren zich de politieke beslissingen en het beheer van territoria toe te eigenen. Op een sobere wijze de vruchten van de aarde verdelen, en uittreden uit de agro-industriële landbouw om zo een lokale ecologische landbouw te veralgemenen (op die manier moeten we CO2 aan de atmosfeer onttrekken, niet door methanol te maken). Met haar ‘waterstofrevolutie’ voert de PVDA ons op een andere weg.