Extreemrechtse partijen zijn in Europa aan een opmars bezig. Nu ze steeds meer macht krijgen, verandert ook hun houding ten aanzien van de Europese Unie (EU). Op 20 mei bezochten fascistische partijleiders het Europa Viva 24-congres in Madrid. Ze lanceerden daar een gezamenlijke verkiezingscampagne tegen ‘wokeness en het islamisme’ van Brussel. De Franse Marine Le Pen sprak in de Spaanse hoofdstad de hoop uit dat de Europese verkiezingen van 9 juni een ‘heroriëntatie’ van de EU betekenen.

Unie voor kapitalisten

De EU is vanaf haar oprichting een economische unie geweest van kapitalistische staten. Samen willen deze elites de concurrentiepositie van hun kapitaalgroepen versterken ten opzichte van de Verenigde Staten, Rusland en sinds begin jaren negentig China.

In dat kader is de privatisering van nutsbedrijven zoals energie, post en openbaar vervoer onder druk van dit Europese instituut doorgevoerd. De afgelopen vijftien jaar zijn banken en grote bedrijven met honderden miljarden euro’s ondersteund rond financiële crises, covid en de impact van klimaatverandering.

Daar is nauwelijks democratische invloed op. Het Europees Parlement heeft geen initiatiefrecht en kan alleen reageren op wetgeving vanuit de ongekozen Europese Commissie. De machtige Europese Centrale Bank opereert buiten elke democratische controle.

Extreemrechts profiteert

Euroscepsis is tot nu toe een drijvende kracht achter de opmars van extreemrechts. Zo wantrouwt volgens de Eurobarometer bijna de helft van de Europeanen de Unie. Maar eenmaal aan de macht komt de EU-kritiek van deze extreemrechtse partijen op een lager pitje te staan. Ze zien de EU steeds meer als handig instrument voor hun politieke projecten.

In Hongarije is Viktor Orbán sinds 2010 aan de macht, waar hij zichzelf opwerpt als een beschermer van een conservatieve, christelijke natiestaat tegen de ‘liberale EU’. Ondertussen gebruikt hij de EU vooral om miljarden los te weken in ruil voor zijn medewerking. In Italië werd Giorgia Meloni in 2022 verkozen op basis van een sterke anti-migratie en anti-EU agenda. Haar fascistische partij Broeders van Italië stamt rechtstreeks af van Benito Mussolini. Meloni floreert intussen in Brusselse achterkamertjespolitiek en is de samenwerking aangegaan met de christendemocraten.

Eind 2023 werd de PVV van Wilders in Nederland de grootste partij. Zij pleit er ook al jarenlang voor dat Nederland uit de Europese Unie stapt. Wilders heeft na zijn verkiezingsoverwinning het standpunt om uit de EU te stappen uit het programma van de PVV geschrapt.

Dit betekent niet dat deze extreemrechtse partijen gematigder worden. Ze grijpen de Europese verkiezingen aan om de klassieke machtsblokken van christendemocraten, liberalen en sociaaldemocraten verder onder druk te zetten voor een nog dodelijker migratiebeleid, het versoepelen van regels voor het bedrijfsleven en het ondermijnen van burgerrechten. Ze willen hetzelfde doen met de EU als wat Trump met de VS wil: een nog meer autoritaire en repressieve vorm van kapitalisme.

Linkse partijen hebben hun fundamentele kritiek op de EU in de afgelopen decennia afgezwakt of zijn meegegaan in de nationalistische retoriek van extreemrechts. Socialisten hebben echter geen illusies in deze EU. Wij strijden voor een solidair, antifascistisch en antikapitalistisch Europa.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.