De Vlaamse ideologie: al wat Vlaams is, goed is

Ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van het Vlaamse parlement bestelde deze instelling een jubileumnummer bij het tijdschrift Newsweek. Het feit dat dit nummer hulde brengt aan twee figuren die collaboreerden met de criminele activiteiten van het Duitse nationaalsocialisme heeft voor enige opschudding gezorgd. Het gaat om de figuren August Borms (1878-1946) en Staf de Clercq (1884-1942).

De hulde bestaat erin beide figuren te rangschikken onder “Enkele ‘Vlaamsche koppen’ die de emancipatie van taal en volk vanaf de Belgische onafhankelijkheid tot de Tweede Wereldoorlog hebben vormgegeven”. Let op “tot de 2^de Wereldoorlog”. De criminele activiteiten van Borms en De Clercq gebeuren immers in die oorlog. Ze kunnen ze toch in aanmerking komen voor hun veronderstelde emanciperende rol, en zo worden zij positieve iconen.

Het Forum van Joodse Organisaties klaagt terecht hun verheffing tot iconen van de Vlaamse beweging aan en vroeg om het themanummer niet te verspreiden. Tevergeefs. Het themanummer is globaal doordrongen, niet zozeer van de geschiedenis van het voormalig pluralistische flamingantisme, maar van het Vlaamse nationalisme, die de emancipatorische verworvenheden van alle anderen onbeschaamd naar zich toe trekt. Maar wat kan men verwachten van een parlement dat in meerderheid Vlaams nationalistisch is?

Precies daartegen kwam een reactie van de historicus en redacteur Mark Reynebeau in De Standaard van 13 januari 2021. Hij verwerpt de stelling van Newsweek volgens dewelke “de groei van dit parlement in het directe verlengde ligt van ruim twee eeuwen flamingantisme en Vlaams-nationalisme. (…) De ironie is dat het Vlaams-nationalisme geen enkele positieve rol gespeeld heeft in die wordingsgeschiedenis”. Waarbij ik opmerk dat de Vlaamse beweging zich globaal onthouden heeft in de strijd voor het algemeen stemrecht.

Walter Pauli maakt dezelfde kritiek: volgens hem is het de Vlaamse vleugel van de christendemocratische CVP die stapsgewijs het Vlaamse parlement heeft tot stand gebracht, waarbij de socialisten álle staatshervormingen hebben goedgekeurd, terwijl “Tijdens diezelfde vijftig jaar de Vlaams-nationalistische partijen maar twee staatshervormingen hebben gesteund – die van 1988 en 1993.” (Knack, 20/1/2021)

Zoals alle nationalisten zetten de Vlaamse nationalisten de geschiedenis naar hun hand, uiteraard om hun politieke doelstellingen te legitimeren. Het resultaat: ons parlement, toekomstige wetgevende macht van het toekomstige onafhankelijke Vlaanderen, zat al rond 1845 in het DNA van de ontluikende Vlaamse beweging, en volgens sommigen zelfs al veel vroeger, nl. in 1302, aldus de teleologische benadering. Het themanummer bevat gelukkig een herwerkte versie van een artikel over de geschiedenis van de Vlaamse beweging dat Bruno de Wever schreef in 1999 en dat zich niet nationalistisch profileert.

Hoe zit het nu met wat ik Vlaamse ideologie noem? In de ogen van de Vlaamse bewegers in het algemeen en van de nationalisten die zich democratisch noemen of zich zo voordoen, is iedereen een eervolle Vlaming als hij of zij zich op een of andere manier heeft ingezet voor de zogeheten Vlaamse talige en politieke emancipatie. Dat geldt ook voor linkse personen. Zo vermeldt de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (1998) de communist Jef van Extergem en de trotskist Ernest Mandel. De communist die vermoord werd door de nazi’s en de trotskist die de oorlog overleefde (na verschillende keren gedeporteerd en ontsnapt te zijn), hebben de eer in hetzelfde pantheon te vertoeven als de fascist De Clercq en vele andere antisemitische en uiterst rechtse figuren.

Het nationalisme is niet alleen irredentistisch qua grondgebied maar ook qua ideeën: zoveel mogelijk en zo breed mogelijke opvattingen op een of andere manier integreren in het nationalistische vertoog. De Vlaamse beweging en alle zogenaamde eervolle Vlamingen worden geïntegreerd in het nationalistisch project. Walter Pauli merkt hierover op:

“En het is maar de vraag of een andere meerderheid echt andere klemtonen zou hebben gelegd. Er is namelijk al lang sprake van een soort verenging van de geschiedschrijving van de Vlaamse emancipatie ⁽¹⁾Men mag zich hierbij afvragen waarom Beweging met hoofdletter geschreven wordt en waarom een streepje staat tussen Vlaams en Nationalisme, alsof het om een absolute wezenheid gaat., alsof die één ouder zou hebben: de Vlaamse Beweging – en dus het geheel van Vlaams-nationale partijen en (taal)organisaties.”

Dit is de kern van de Vlaamse ideologie. Al wat Vlaams is, is principieel goed. Hierbij moet Vlaams opgevat worden als iets absoluuts, als een wezenheid, als een geaardheid die ontsnapt aan de materiële maatschappelijke werkelijkheid. In verband hiermee staat het begrip idealisme dat telkens weer, tot vandaag, gehanteerd wordt om de misstappen en misdaden van het Vlaamse nationalisme wit te wassen, en dat ingeroepen wordt om amnestie te eisen.

Isaiah Berlin, een conservatief denker, merkt terecht op dat het begrip idealisme stamt uit de romantiek. In vroegere tijden vatte een katholiek het gedrag van een protestant (en omgekeerd) niet op als gedreven door een ideaal maar door Satan in persoon. Pas in de romantiek ontstond de idee dat een ideaal opwelde uit de diepten van de persoonlijke ziel en dus goed en edel was. Men vergat daarbij dat idealen en ideologieën een maatschappelijke oorsprong hebben en dus verwerpelijk kunnen zijn.

Het Vlaamse nationalisme dat stoelt op een idealistische opvatting van de geschiedenis heeft het bijgevolg zeer moeilijk om haar misstappen en misdaden te veroordelen. Graven van SS-ers worden nog steeds door sommige Vlaamse nationalisten geëerd en bijeenkomsten van Oost-Fronters bijgewoond.

In de studie Ontstaan en groei van het Vlaamse Parlement van Martine Goossens (1995), lezen we in noot 20 van deel I:  “Het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) werd in 1933 opgericht door Staf de Clercq. Bij het VNV sloten zich zowel anti-belgicisten als Dietsers, Groot-Nederlanders en federalisten aan”. Dat het VNV een fascistische partij was, ontsnapt aan de historica. Bruno de Wever had dit een jaar eerder nochtans afdoend aangetoond in zijn Greep naar de Macht. Vlaams-nationalisme en de Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945.