Sinds eind vorig jaar zijn de “dwarsdenkers” (“querdenkers” in het Duits) en tegenstanders van vaccinatie weer vaker gaan demonstreren. Intussen neemt ook het tegenprotest toe, maar het mobilisatiepotentieel van linkse groeperingen en maatschappelijke organisaties wordt nog niet echt aangesproken.

Soms kan één dag al een groot verschil maken, zoals wanneer de juridische situatie van de ene dag op de andere verandert. Op 13 januari, toen opnieuw corona-ontkenners en tegenstanders van vaccinatie door Dresden paradeerden, stonden studenten van de medische faculteit van de TU Dresden voor het universiteitsziekenhuis om het symbolisch te beschermen. “Vaccinatie in plaats van agitatie” en “Masker op, nazi’s weg” stond er op hun actieborden. De Saksische politie, die in de afgelopen maanden bij de activiteiten van de “dwarsdenkers” had laten zien dat zij de-escalerend kan optreden, herinnerde zich plots haar gebruikelijke manier van optreden tegen demonstranten. Politieagenten omsingelden de studenten en gaven hen een administratieve boete wegens overtreding van de samenscholingswet en de Saksische coronaverordening. Volgens die maatregel mochten vanaf november slechts maximaal tien mensen bijeenkomen voor een protest, en pas vanaf 14 januari werd dat aantal verhoogd tot 200 – de dag na het protest van de medische studenten dus. Het incident leidde tot landelijke verontwaardiging. De Saksische minister-president Michael Kretschmer (CDU) bedankte de studenten zelfs op Twitter. Een week later kondigde de politie aan dat zij het incident opnieuw zou evalueren en ook het bureau voor de openbare orde dat verantwoordelijk is voor de boetes, op de hoogte zou brengen.

Het voorval vestigde in het hele land de aandacht op het groeiende tegenprotest tegen de “dwarsdenkers”-beweging. Die heeft sinds het voorjaar van 2020 meestal de straat op kunnen gaan zonder met serieuze oppositie te maken te krijgen. Maar daar is sinds eind vorig jaar verandering in gekomen. Er zijn nu regelmatig tegenacties tegen evenementen die door de “dwarsdenkers” worden georganiseerd. Vorige week maandag demonstreerden volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken in heel Duitsland 350.000 mensen tegen contactbeperkende maatregelen en verplichte vaccinatie. Ze werden tegengewerkt door 15.000 deelnemers aan tegendemonstraties – in vergelijking niet veel, maar het is meer dan voorheen.

Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste is de “dwarsdenken”-beweging sinds het najaar van 2021 aanzienlijk gegroeid en is de bereidheid van haar aanhangers om geweld te gebruiken toegenomen. Zo nam het aantal aanvallen op testcentra, bedreigingen van artsen en botsingen met de politie duidelijk toe. In het begin van de pandemie werden de protesten vaak gezien als grillige reacties op corona, maar nu worden ze steeds meer gezien als een serieuze politieke bedreiging. Aan de andere kant laten linksen en leden van de progressieve middenklasse geleidelijk hun terughoudendheid tegen openbare bijeenkomsten varen. Voorheen waren velen bezorgd over de mogelijkheid het virus op te lopen of te verspreiden in grote menigten. Maar daar komt nu verandering in, deels door de hoge vaccinatiegraad onder deze groep, en deels omdat is aangetoond dat het besmettingsrisico bij bijeenkomsten in de open lucht gering is.

De vormen en actoren van protest tegen de “dwarsdenken”-beweging zijn divers, maar er kunnen ruwweg twee stromingen worden onderscheiden. De ene is de burgerlijke maatschappij. Hier vind je mensen van partijen, verenigingen en kerken, vaak ook medische studenten en mensen die in de gezondheidszorg werken. Inhoudelijk zijn zij gericht tegen het extreem-rechtse karakter van de “dwarsdenkende” beweging en eisen zij verlichting voor gezondheidswerkers en sociale solidariteit. Onder dat laatste verstaat deze stroming vooral beschermende maatregelen zoals vaccinatie en het dragen van maskers. Daarnaast wordt opgeroepen om wetenschappelijke bevindingen te erkennen. Vormen van actie hier zijn vooral handtekeningen inzamelen, open brieven schrijven, en het organiseren lichtkettingen en openbare herdenkingsevenementen voor slachtoffers van de pandemie.

De tweede stroming wordt gesteund door linkse, anti-fascistische actoren. Hun doel is de corona-ontkenners offensief te bekritiseren en, indien de plaatselijke machtsverhoudingen dit toelaten, de marsen van de “dwarsdenkers” te blokkeren of te verstoren. Daarnaast proberen ze vaak een uitgesproken linkse kritiek te formuleren op de manier waarop de staat met de pandemie omgaat.

De twee stromingen zijn niet duidelijk van elkaar gescheiden. Ze treden vaak samen op in allianties. Organisaties als de “Oma’s tegen Rechts” en de jongerenorganisaties van de partijen Die Linke en de Groenen hebben vaak een brugfunctie. Een typerend voorbeeld hiervan zou de alliantie “Jena Solidair” kunnen zijn, die zichzelf een “alliantie voor solidariteit in plaats van samenzweringsideologieën” noemt. Die is begin dit jaar opgericht door de linkse jongerenorganisatie Stadscentrum, de Groene Jeugd Jena, de groep “Solidariteit in plaats van dwarsdenken” en individuen, en wordt ook gesteund door de gemeenteraad en de districtsburgemeester van Jena-Zentrum. Soortgelijke allianties bestaan nu bijvoorbeeld in Potsdam en Augsburg. Met name in Oost-Duitsland bouwen de allianties voort op structuren die in de afgelopen twintig jaar zijn ontstaan in de strijd tegen het klassieke extreem-rechts.

In het hele land vinden steeds meer protesten tegen de “dwarsdenkers” plaats, maar vaak vanuit een minderheidspositie. Aan de tegenprotesten nemen gewoonlijk veel minder mensen deel dan aan de marsen van de “dwarsdenkers”. Terwijl de laatstgenoemde een dynamische beweging vertegenwoordigen waarin veel mensen voor het politiek actief worden, slagen de allianties aan de andere kant er zelden in om zelfs maar het mobilisatiepotentieel van hun lidorganisaties aan te spreken, laat staan mensen aan te trekken die daarbuiten vallen. Vooral politieke groeperingen die niet van radicaal-links komen, wijzen er terecht op dat het grootste deel van de samenleving gevaccineerd is en de pandemie serieus neemt, maar een verbindend protest tegen “dwarsdenkers” op straat is vaak niet te zien.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 3 februari 2022  in het Duitse weekblad Jungle World. Nederlandse vertaling: redactie Doorbraak (Nederland).