Het boek van Andreas Malm, Corona, Climate, Chronic Emergency: War Communism in the Twenty-First Century, lokt heel wat debat uit. Eerder al publiceerden we een bespreking door Simon Butler. Daarnaast publiceerden we ook al een interview met Andreas Malm. We bieden jullie dan ook graag deze kritische bijdrage van Nina Cialdella aan.
Te midden van de eerste wereldwijde corona-lockdown komt Andreas Malm, auteur van onder andere Fossil Capital met een nieuw pamflet. Corona, Climate, Chronic Emergency: War Communism in the Twenty-First Century is een zeer belangrijke en uitdagende toevoeging aan het debat – al laat Malms ‘ecologisch leninisme’ nog wat te wensen over.
In het pamflet beschrijft Malm de zich ontvouwende coronacrisis, hoe deze verbonden is met ecologische ontwrichting en wat voor koers de klimaatbeweging zou moeten varen in een steeds tastbaar wordende klimaat- en ecologische crisis. Malm staat met zijn pamflet midden in de actualiteit en is met zijn analyse een toevoeging aan het debat over corona op links. Met zijn ecologisch leninisme raakt hij ook zeker een snaar, alhoewel er meerdere cruciale onderdelen ontbreken.
Het pamflet, geschreven tijdens de eerste wereldwijde coronagolf, gaat terug naar het ontstaan van Covid-19. Wetenschappers waarschuwen al jaren voor een dreigende pandemie en Covid-19 is dan ook niet zomaar uit de lucht komen vallen. Het feit dat dierlijke ziektekiemen steeds vaker ‘overspringen’ naar menselijke populaties is het directe gevolg van de uitbuiting en verwoesting van wilde natuur.
Terwijl de industrie steeds dieper de natuur binnendringt, tropische regenwouden kapt voor het verbouwen van soja en palmolie, de natuur verzuurt en opwarmt, worden de ziektekiemen en hun dragers (vleermuizen, ratten, muggen) uit hun leefgebied verdreven en gedwongen om dichterbij de mens te leven, met een grotere kans op ‘overspringen’ als gevolg.
Waar grote delen van links het afgelopen halfjaar niet verder kwamen dan het veroordelen van bezuinigingen op de zorg, toont Malm in zijn pamflet feilloos aan dat het kapitalisme, met haar onvermijdelijke noodzaak om te groeien, de drijfveer is voor ecologische ontwrichting en daarmee het vaker voorkomen van epidemieën. Grote rampen zijn niet alleen onoplosbaar onder het kapitalisme, maar het kapitalisme is hier ook de belangrijkste veroorzaker van.
Een belangrijke vraag in het eerste deel van zijn pamflet is dan ook, hoe het kan dat westerse staten wel zulke drastische maatregelen namen tijdens deze eerste coronagolf, maar dat noodzakelijk klimaatbeleid uitblijft. Al in dit deel vinden we de eerste gebreken in Malms analyse: hij is wel erg optimistisch over de getroffen maatregelen. Hoewel de maatregelen ongekend ingrijpend zijn voor een kapitalistische economie, moeten we niet vergeten dat het beleid van de heersende klasse probleemloos de levens van ouderen en andere risicogroepen op het spel zet om de economie overeind te houden. Overwinningen die in deze periode wel geboekt zijn, als gevolg van zelforganisatie, laat Malm ook onbenoemd – denk in de Nederlandse context aan de sluiting van scholen die werd afgedwongen door docenten en de succesvolle #geendorhoutcampagne van risicogroepen.
Malm hamert erop dat te midden van de corona-pandemie zich talloze andere ecologische rampen hebben voltrokken: ongekende sprinkhanenplagen in Oost-Afrika die de oogsten volledig vernietigd hebben, hitte- en droogterecords, overstromingen en uitsterving van waardevolle biodiversiteit. Hij concludeert – in lijn met de klimaatwetenschap – dat we ons in een chronische noodsituatie bevinden, waarin klimaat- en ecologische rampen elkaar in steeds hoger tempo en met steeds grotere intensiteit opvolgen.
Malm verklaart de oorlog aan de drijfveren van deze crises en pleit voor ‘ecologisch leninisme’. Malm laat heel goed zien hoe de Russische revolutionair Lenin in staat was om een crisissituatie om te buigen tot een revolutionaire situatie, maar zijn leninisme rammelt aan veel kanten. Waar Lenin een uitgebreide analyse had van het opbouwen van arbeidersmacht en een massabeweging, heeft Malm het enkel over een op confrontatie gerichte politiek. In het pamflet blijft het vrijwel onbenoemd hoe deze ‘ecologisch-leninistische revolutie’ zou moeten worden uitgevoerd. Hierdoor neigt de strategie van Malm meer naar een vorm van ecologisch terrorisme dan naar het bouwen van een strijdbare massabeweging volgens de strategie van Lenin.
Oorlogscommunisme
Naast het leninisme haalt Malm inspiratie uit het oorlogscommunisme van de Sovjet-Unie. De vroege Sovjet-Unie stond voor veel uitdagingen: er moest nog worden afgerekend met resten van het kapitalisme, er was de continue dreiging van imperialistische grootmachten en daarnaast was Rusland letterlijk verwoest door de Eerste Wereldoorlog. Het oorlogscommunisme had als doel om deze prille staat te beschermen tegen deze bedreigingen en tegelijkertijd een nieuwe samenleving op te bouwen onder de meest barre omstandigheden.
In de totale verwoesting als gevolg van de Eerste Wereldoorlog ziet Malm een analogie met de klimaatcrisis. Deze analogie is zeer terecht. De huidige klimaatwetenschap vertelt ons dat de komende jaren getekend zullen worden door klimaatrampen en dat zelfs een directe stop op alle CO2-uitstoot niet zal betekenen dat alle klimaatrampen zijn afgewend. Zelfs dan zitten er nog vele rampen ingebouwd in de klimatologische systemen van de aarde.
We staan niet voor een makkelijke taak: er moeten maatregelen genomen worden die aan de ene kant verdere escalatie van de klimaatcrisis voorkomen en tegelijkertijd de schade van nog te verwachten rampen in zullen perken. Deze maatregelen moeten erop gericht zijn om de uitstoot zo snel mogelijk naar nul – en dankzij CO2-opslag door middel van herbebossing uiteindelijk onder nul – te krijgen. Dit betekent een volledige transformatie van de voedselvoorziening, een stop op de productie van goederen waarop nu juist grote delen van de economie zijn gebaseerd en de opbouw van groene en gedeelde infrastructuren – en dit alles in een situatie waarin we zo weer geconfronteerd kunnen worden met een pandemie of mislukte oogsten. De enige conclusie die men hieruit kan trekken, is dat deze maatregelen een uitgebreide planning en controle vergen, iets dat enkel te bewerkstelligen valt met behulp van een revolutionaire staat die ingrijpende maatregelen neemt.
Dit is een belangrijke en vernieuwende visie op hoe we om moeten gaan met een bijna niet te bevatten uitdaging. Het oorlogscommunisme in de huidige context van klimaatverandering biedt een tegenwicht voor meer liberale ideeën over de energietransitie zoals de Green New Deal, waarin de onteigening van de fossiele industrie niet als noodzakelijk wordt gezien, maar waarin voornamelijk wordt gepleit voor groene noodfondsen en groene wederopbouwprogramma’s. Het oorlogscommunisme als tegenhanger hiervan stelt allesomvattende en nauwkeurig geplande en gecontroleerde maatregelen voor, die zich richten op het afwenden van de klimaatcrisis en het opbouwen van een nieuwe samenleving.
Het daadwerkelijke oorlogscommunisme werd absoluut ook getekend door wreedheden en autoritaire en antidemocratische maatregelen. We moeten ons hiervan bewust zijn wanneer we spreken over het oorlogscommunisme, maar de lessen die we hiervan kunnen leren over het handelen in extreme crisissituaties niet schuwen. Autoritair en daadkrachtig optreden tegen de kapitalistische klasse die onze planeet verwoest, is pure noodzaak. Net als het opleggen van strenge maatregelen over wat er wel en niet geproduceerd kan worden.
De socialist die zich niet bewust is van de dreigende klimaatrampen in de toekomst en de uitdagingen die dit met zich meebrengt, is simpelweg niet op de hoogte van de realiteit. Desondanks is het oorlogscommunisme van Malm, net als zijn ecologisch leninisme, wel autoritair te noemen. Waar Lenin in zijn boek De dreigende catastrofe en hoe die te bestrijden keer op keer de nadruk legt op hoe de arbeiders zélf de controle over de productie moeten uitoefenen en in een revolutie een eigen arbeidersstaat op moeten richten, blijft Malm maar wijzen naar de kapitalistische staat die dat zou moeten doen.
De kwestie van de staat
Veel van de misstappen van Malm vinden hun oorsprong in zijn misvatting over de kapitalistische staat. Het simpelweg overnemen van de staat zoals we die kennen en deze in dienst stellen van de ecologische transitie is een verkeerd beeld van wat er nodig is. In haar kern bestaat de kapitalistische staat om het grootkapitaal en het privébezit te beschermen. Deze staat is uitgerust met politiemannen, gevangenissen en vernietigende oorlogsmachines en is in eerste instantie helemaal niet geschikt voor het bewerkstelligen van klimaatrechtvaardigheid. Wij zullen voornamelijk repressie en geweld kunnen verwachten van deze staat.
Een ecologische revolutie zal de kapitalistische staat eerst moeten verpletteren om vervolgens de economie onder controle te stellen van de werkende klasse en in dienst van de klimaat- en ecologische transitie. Zonder deze stappen is het zien van de staat als enige redmiddel in de ecologische crisis een hopeloos antwoord en een roep om autoritair beleid. Malms analyse wijkt daarmee fundamenteel af van het werk van Lenin. Lenin zag de autoritaire maatregelen van het oorlogscommunisme als tijdelijke en noodzakelijke maatregelen om de prille arbeidersstaat te beschermen en op te bouwen, maar was zeker geen bepleiter van autoritaire maatregelen door welke kapitalistische staat dan ook.
Arbeidersklasse
Een nog grotere zwakte van het pamflet van Malm is het totaal verzwijgen van de rol van de arbeidersklasse, de revolutionaire partij, zelforganisatie en de noodzaak van een revolutionaire massabeweging. Malm schrijft dat we geen tijd hebben om te dromen en fantaseren over een georganiseerde arbeidersklasse – maar het onbenoemd laten van de revolutionaire rol van de arbeidersklasse biedt geen enkel perspectief op de strijd die gevoerd zou moeten worden.
De werkvloer is juist de plek waar wij tegenmacht kunnen opbouwen en ecologische destructie kunnen tegengaan. Wanneer de werknemers van Shell en Schiphol besluiten om enkele dagen het werk neer te leggen, bereiken zij meer dan welke directe actie gericht op de fossiele industrie dan ook. Hetzelfde geldt voor sectoren zoals het onderwijs en de zorg waar ook belangrijke eisen rondom de klimaattransitie kunnen worden gesteld. De belangrijkste taak die voor ons ligt is de arbeidersklasse organiseren en bewust maken van de ecologische crisis.
Malm schrijft terecht over de strijdbaarheid van Lenin en haalt zeer interessante en leuke anekdotes aan, zoals het feit dat de door Lenin en de bolsjewieken beschermde natuurgebieden nog steeds volledig intact zijn. Maar het feit dat bij Malm de arbeidersklasse totaal onbenoemd blijft, laat zien hoe kaal zijn leninisme daadwerkelijk is.
Lenin pleitte voor het samenkomen van arbeiders in een revolutionaire partij, waar de huidige situatie wordt geanalyseerd en leden inhoudelijk en strategisch worden voorbereid op revolutionaire situaties. Het opbouwen van een dergelijke organisatie vergt een ongekende toewijding, waarin organiseren voor de lange termijn en zaken als scholing en discussie centraal staan. De Russische Revolutie werd voorafgegaan door jaren van organiseren en het opbouwen van de bolsjewistische partij en de arbeidersraden. Zelfs vlak voor de Russische Revolutie was Lenin ervan overtuigd dat de Russische arbeidersklasse nog niet in staat was om het kapitalistische regime omver te werpen.
Het slagen van de Russische Revolutie blijft een goed bewijs van de wendbaarheid van de arbeidersklasse en de stroomversnelling die revolutionaire situaties zijn. Stellen dat we een revolutie kunnen winnen zonder georganiseerde arbeidersklasse geeft blijk van wanhoop, wantrouwen in de arbeidersklasse en het totaal opgeven van revolutionaire strijd.
Voor grootschalige verandering hebben wij een massabeweging nodig en een strijd van de arbeidersklasse tegen de heersende klasse. Elke andere strategie zal niet in staat zijn om genoeg economische macht op te bouwen om het kapitalisme tot een einde te brengen – of voldoende in te perken en te controleren om de klimaatcrisis af te wenden. Nu wij op dagelijkse basis worden geconfronteerd met een matig niveau van politieke organisatie en bewustzijn, lijkt een georganiseerde arbeidersklasse meer een droom dan een op korte termijn te realiseren realiteit. Maar cynisme zal ons niet verder brengen, het heeft geen enkel nut om bij voorbaat bij de pakken neer te gaan zitten. We kunnen de stappen van politieke organisatie en machtsopbouw niet zomaar overslaan. Socialisme of uitsterven – dat is daadwerkelijk waar eeuwen van kapitalisme en kolonialisme toe geleid hebben. Dit vraagt van revolutionair socialisten in de 21e eeuw een ongekende toewijding en strijdvaardigheid.
Extreemrechts
Een ander onderwerp dat Malm onbenoemd laat, is een steeds sterker en brutaler extreemrechts. Toen Malm zijn pamflet in april schreef, maakten complottheorieën nog een minder dominant onderdeel uit van het coronadebat. Maar de opleving van complottheorieën is al jarenlang duidelijk zichtbaar.
Malms wetenschappelijke benadering van het coronavirus is een goed tegengif voor welke complottheorie dan ook, maar desondanks creëert het onbenoemd laten van deze tendensen een hol beeld van de strijd die gevoerd moet worden. Alsof we ons in een vacuüm bevinden en niet juist ook nog een strijd moeten voeren tegen deze oprukkende beweging. En dat terwijl de strijd tegen extreemrechts geen onbekend gebied is voor Malm. Zo is hij medeauteur van een nog ongepubliceerd boek over extreemrechts en de klimaatbeweging.
In het kader van klimaat- en ecologische maatregelen is dit een zeer belangrijke discussie. Op dit moment heeft jarenlange rechtse en reactionaire scepsis ertoe geleid dat vaccins door grote delen van de bevolking niet meer worden gezien als verworvenheid maar als een kwaad. Hetzelfde soort verwarring zaaien en extreemrechtse klimaatontkenning kunnen we ook verwachten bij noodzakelijke maatregelen om de klimaatcrisis een halt toe te roepen, maatregelen die nog vele malen ingrijpender zullen zijn dan een vaccin.
Van Lenin en de Russische revolutie kunnen we juist veel leren over hoe om te gaan met extreemrechts en reactionaire ideeën. Zo had Lenin te kampen met een groeiende en gewelddadige groep antisemieten en nationalisten: de Zwarte Honderden. Het antwoord van Lenin hierop was het steevast en onvoorwaardelijk opkomen voor alle onderdrukten en daarnaast het formuleren van een aantrekkelijk en krachtig perspectief om uit de crisis te komen om zo de aantrekkingskracht van extreemrechts te verminderen. Dit zijn belangrijke lessen voor de klimaatbeweging, die soms nog te voorzichtig is in haar strijdbaarheid en het naar voren brengen van een duidelijk alternatief. Ecologisch leninisme
Dit pamflet van Malm is niet zijn eerste en zeker ook niet zijn laatste werk. Op het moment van schrijven is zijn nieuwe boek How to Blow Up a Pipeline net gepubliceerd. Zijn eerdere werken vonden doorgaans veel weerklank in radicale delen van de klimaatbeweging. Zo heeft hij in 2018 gesproken op het klimaatkamp van Code Rood. Over het algemeen is zijn werk een belangrijke en nuttige toevoeging aan de klimaatbeweging.
Zijn eerste boek over klimaatverandering, Fossil Capital, biedt een uitstekende historische analyse van de rol van fossiele brandstoffen in kapitaalaccumulatie en de uitbuiting van arbeid. In een artikel uit 2018, Revolutionary strategy in a Warming World, maakt Malm de eerste stappen in de richting van zijn ecologisch leninisme en presenteert hij ook een eisenlijstje waar veel inspiratie uit te halen valt: een directe afbouw van de fossiele industrie, een grootschalige inperking van wereldwijde voedselketens en in plaats daarvan lokale productie, opbouw van het spoornetwerk en een wereldwijde transitie naar een zoveel mogelijk plantaardig dieet.
Dezelfde inventiviteit en kwaliteiten als schrijver zijn terug te vinden in het pamflet over corona. Het is dan ook een teleurstelling dat Malm zoveel gaten laat vallen in zijn ‘ecologisch leninisme’. Desondanks is een zeer belangrijke les uit het werk van Malm dat wij ons altijd te midden van de actualiteit moeten plaatsen: de revolutie is altijd actueel en urgent.
De klimaatcrisis vergt een analyse en toewijding van socialisten die verder gaat dan enkel het aanwijzen van de kapitalisten als schuldigen. Wij moeten ons bewust zijn van de noodzaak van een revolutionaire arbeidersbeweging en ons realiseren dat we geen eeuwen meer de tijd hebben om dit te bereiken. Ongetwijfeld zal de klimaatcrisis nog tot vele revolutionaire situaties leiden, maar zonder revolutionaire organisatie zullen ook deze vervliegen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.
